گزینوفون می نویسد:
کودکان ایرانی در مدارسشان فنون قضاوت و عدالت و اداره می آموزند. معلمان در این مدارس قضایای مختلف را برای شاگردان به تمرین می گذارند، اتهامات فرضی ازقبیل دزدی و راهزنی و رشوه خواری و تغلب کاری و تعدی و اموری که معمولاً اتفاق می افتد را برضد برخی از دانش آموزان مطرح می کنند و از دانش آموزانِ دیگر می خواهند تا دربارۀ آنها حکم داده مرتکب چنین بزههائی را کیفر دهند. آنها همچنین یاد می گیرند که به کسانی که اتهام ناروا به دیگران می زنند نیز کیفر دهند. درنتیجۀ چنین آموزشهائی کودکانِ ایرانی از سنینِ اولیۀ عمرشان با بدیها و نیکیها آشنا می شوند و می کوشند که خودشان را به بهترین خصلتها بیارایند و در آینده مرتکب اعمال خلاف نشوند. آنها حتی می آموزند که کسی که توانِ انجام کار سودمندی برای دیگران دارد ولی از انجامش خودداری می ورزد را نیز مجازات کنند؛ زیرا خودداری از انجام کار نیک در عین توانِ انجام آن را ناشکری دربرابر نعمتهای خدا می شمارند، و ناشکری را درخور کیفر می دانند. این از آن رو است که آنها عقیده دارند که انسان ناشکر نسبت به ادای وظیفه اش در قبال پدر و مادر و اطرافیان و جامعه و کشورش سستی و اهمال می کند؛ و کسی که در انجام وظیفه اش اهمال کند انسان بی شرمی است که ممکن است مرتکب هر کار خلاف اخلاقی بشود. از دیگر آموزشهائی که در این مدارس به کودکان داده می شود تسلط بر نفس و نظارت بر خویش و نظارت بر کردارهای دیگران، و اطاعت کهتران از مهتران و کاردیدگان است. ایرانیان همچنین به کودکان می آموزند که چه گونه در خورد و نوشْ جانب اعتدال را مراعات کنند؛ به همین جهت، دانش آموزان نه با مادرانشان که با آموزگارانشان غذا می خورند، و این غذا را نیز آنها از خانه هایشان با خودشان می آورند. کودکان درکنار این آموزشها، تیراندازی و زوبین افکنی می آموزند. اینها آموزشهائی است که تا سنین ۱۵ و ۱۶ سالگی به کودکان و نوجوانان داده می شود، و پس از آن آنها وارد دوران جوانی می شوند و چیزهائی به آنها آموخته می شود که مخصوص بزرگسالان است
افلاطون می نویسد:
بزرگ زادگان ایرانی در هفت سالگی اسب سواری می آموزند؛ چهار آموزگارِ فرزانه برای آموزشِ آنها گماشته می شوند. خردمندترینِ آموزگار شیوه های خداپرستی و امور حکومتگری را از روی اوستا (به تعبیر افلاطون: ماگیای زرتشت) به آنها آموزش می دهد؛ درستکارترین آموزگار به آنها می آموزد که در همۀ زندگی راست گو و راست کردار باشند؛ خوددارترین آموزگار شیوه های حکومت بر خویشتن را به آنها می آموزد؛ و دلیترین آموزگار به آنها می آموزد که دلیر و بی باک باشند
هرودوت در سخن ازخصلتهای ایرانیان می نویسد که ایرانیان دروغ را بزرگ ترین گناه می دانند، و وامداری را ننگ می شمارند، و می گویند وامداری از این رو بد و ناپسند است که کسی که بدهکار باشد مجبور می شود که دروغ بگوید؛ از این رو همواره از ننگِ بدهکار شدن می پرهیزند. ایرانیان به همسایگان احترام بسیار می گزارند، هرچه همسایه نزدیک تر باشد بیشتر مورد توجه است و همسایگان دور و دورتر در مراتب پائین تری از احترام متقابل قرار دارند. ایرانیان هیچ گاه در حضور دیگران آب دهان نمی اندارند و این کار را بی ادبی به دیگران تلقی می کنند؛ آنها هیچ گاه در حضور دیگران پیشاب نمی کنند و این عمل نزد آنها از منهیات مؤکد است. در میگساری تعادل را مراعات می کنند و هیچ گاه چنان زیاده روی نمی کنند که مجبور شوند استفراغ کنند یا عقلشان را از دست بدهند. ایرانیان روز تولدشان را بسیار بزرگ می شمارند و در آن روز مهمانی و جشن برپا می کنند و سفره های گوناگون می کشند، گاو و گوسفند سرمی برند و گوشت آنها را در میان دیگران بخش می کنند (خیرات و صدقه می دهند). آنها هیچ گاه در آبِ رودخانه پیشاب نمی کنند و جسم ناپاک در آب جاری نمی اندازند؛ و اینها را از آن رو که سبب آلوده شدن آب جاری می شود گناه می شمارند
هرودوت می نویسد که ایرانیان معبد نمی سازند، برای خدا پیکره و مجسمه نمی سازند. آنها خدای آسمان را عبادت می کنند و میترا و اَناهیتا و همچنین زمین و آب و آتش را می ستایند. آنها حیوانات را در جاهای پاک قربانی می کنند و گوشت قربانی را در میان مردم تقسیم می کنند و عقیده ندارند که باید چیزی از آن را به خدا داد، زیرا می گویند که آنچه به خدا می رسد و خشنودش می سازد روح قربانی است نه گوشت او. وقتی می خواهند قربانی بدهند حیوان را به جائی که فضای باز است می برند، آنگا به درگاه خدا دعا می کنند. در دعاکردن نیز رسم نیست که حسنات را برای شخصِ خود بطلبند، بلکه برای پادشاه و همۀ مردم کشور دعا می کنند و خودشان را نیز یکی از اینها می شمارند
زرتشت می گوید: پروردگارا! آنگاه که تو مردم را به نیروی مینَویِ خویش آفریدی و قدرت درک و شعور به آنها دادی؛ آنگاه که تو جسم را با جان درآمیختی؛ آنگاه که تو کردار و آموزش را پدید آوردی، چنین مقرر کردی که هرکسی برطبق ارادۀ آزاد خودش تصمیم بگیرد و عمل کند. چنین است که دروغ آموز و راست آموز، یعنی هم آنکه نمی داند و هم آنکه می داند، هرکدام برطبق خواستِ درونی و ذهنیتِ خویش به بانگ بلند تعلیم می دهد و مردم را به سوی خویش فرامی خوانَد. انسان نیک اندیشی که در انتخاب راهش مُرَدَّد است آرمَئیتی معنویتِ راهگشای خویش را به او می بخشد تا راه درست را برگزیند
انسانِ باخردی که خردِ اندیشه ورِ خویش را به کار می گیرد با گفتار و کردارش عدالت خواهی و راست کرداری و نیک اندیشی را گسترش می دهد، پروردگارا، چنین کسی بهترین یاورِ تو است.
کسی که با رهنمودگیری از خرد مینوی خویش بهترینها را از راه کلامِ آموزندۀ اندیشۀ نیک توسط زبانش و از راه کردارِ پارسایانه توسط دستهایش انجام دهد، اهورَمَزدا را که آفریدگارِ عدالت است به بهترین وجهی شناخته است.
هرکه به وسیلۀ اندیشه و گفتار و کردار نیک با بدی بستیزد تا بدی را از میان بردارد و بدکاران را راهنمائی کند تا از بدی دست بکشند و به نیکی بگرایند ارادۀ اهورَمَزدا را به نحو خوشنودگرانه ئی تحقق بخشیده است.
کسی که راه راستی و خوشبختی ابدی یعنی راهی که به سوی جایگاه اهورَمَزدا رهنمون باشد را در زندگیش در این جهانِ مادی به ما نشان دهد به بهترین و برترین خوشی خواهد رسید. پرودگارا! چنین کسی همچون تو پاک و آگاه و دانا است
یک کاهن بزرگ بابلی دربارۀ کوروش بزرگ چنین نوشته است:
ـ در ماه نیسان در یازدهمین روز (روز ۱۲ فروردین) که خدای بزرگ بر تختش جلوس داشت کوروش به خاطر باشندگانِ بابل امانِ همگانی اعلان کرد. او دستور داد دیوارِ شهر ساخته شود. خودش برای این کار پیش قدم شد و بیل و کلنگ و سطل آب برداشت و شروع به ساختنِ دیوار شهر کرد. پیکره های خدایانِ بابل، هم زن خدا هم مردخدا، همه را به جاهای خودشان برگرداند. اینها خدایانی بودند که سالها بود از نشیمن گاهشان دور کرده شده بودند. او با این کارش آرامش و سکون را به خدایان برگرداند. مردمی که ضعیف شده بودند به دستور او دوباره جان گرفتند، زیرا پیشترها نانشان را از آنها گرفته بودند و او نانهایشان را به ایشان بازگرداند. اکنون به همۀ مردم بابل روحیۀ نشاط و شادی داده شده است. آنها مثل زندانیانی اند که درهای زندانشان گشوده شده باشد. به کسانی که در اثر فشارها در محاصره بودند آزادی برگشته است. همۀ مردم از اینکه او (یعنی کوروش) شاه است خشنودند.
کاهن بزرگ مصر دربارۀ داریوش بزرگ چنین نوشته است:
ـ شاهنشاه داریوش، شاهِ همۀ کشورهای بیگانه، شاه مصر عُلیا و سُفلی وقتی در شوش بود به من فرمان داد که به مصر برگردم و تأسیسات حیات بخش پزشکی مصر را نوسازی کنم.
آن گونه که شاهنشاه فرمان داده بود مأموران شاهنشاه مرا از این زمین به آن زمین بردند تا به مصر رساندند. هرچه شاهنشاه دستور داده بود را انجام دادم. کارمندان را به خدمت گرفتم همه از خاندانهای سرشناس نه از مردم عادی. آنها را زیر دستِ کاردانان و استادان گماشتم تا پیشۀ پزشکی فراگیرند. فرمان شاهنشاه چنین بود که باید همه چیزهای شایسته و بایسته به آنها تحویل داده شود تا پیشۀ خود را به خوبی انجام دهند. من هرچه لازم بود و هر ابزاری که پیشترها در کتابها مقرر شده بود را در اختیار آنها گذاشتم. شاهنشاه چنین دستور داده بود، زیرا به فضیلت این علم واقف بود. او می خواست که بیماران شفا یابند. او اراده کرده بود که ذکر خدایان را جاوید سازد، معابد را آباد بدارد، جشنها و اعیاد دینی با شکوه بسیار برگزار شود
از ویژگیهای فرهنگ ایرانی آن بود که هیچ انسانی دارای تقدس شمرده نمی شد، بلکه تقدس خاص خدا و ایَزدان و فضایل ملکوتیِ هفتگانه بود که ضمن سخن از زرتشت شاختیم. به همین سبب بوده که در تمام دوران هخامنشی و پارتی و ساسانی هیچ زیارتگاهی برای هیچ انسانی، نه برای مغان و نه آتَروَنان و نه هیربدان، ساخته نشد. و از همین رو است که واژه هائی معادل «عصمت» و همچنین «زیارت» به مفهوم مذهبیش (زیارت به مفهومی که ما پس از مسلمانی مان شناخته ایم) در زبان ایرانی ساخته نشده است. و از آنجائی که در فرهنگ ایرانی هیچ انسانی در هر مقامی که باشد دارای تقدس و عصمت نیست، عقیده به اینکه انسان بتواند واسطه و شفیع میان انسان و خدا شود نیز در فرهنگ ایرانی وجود نداشت. زرتشت نیز واسطۀ میان انسانها و خدا شمرده نمی شد بلکه آموزگاری بود که نیک بودن و نیک زیستن را به انسانها آموخته بود. انبیای قوم سامی هم در حیاتشان و هم همیشه پس از مرگشان واسطه های میان خدا و مریدان خویش شمرده می شدند، و مریدانشان به اندازۀ فرمانهائی که برای انبیاء و جانشینانِ انبیاء می بردند و به اندازه ئی که به معبد خدمت می کردند و ثمرۀ تلاش و کارشان را به عنوان زکات و صدقات به متولیان معبد می دادند انتظار داشتند که انبیاء و رهبران دینشان در زندگی شان و حتی پس از مرگشان برایشان نزد خدایشان وساطت کنند (شفیع بشوند) تا خدا از خطاهایشان درگذرد؛ یعنی مردگان نیز واسطه میان انسان و خدا بودند. اما در دین ایرانی هیچ گاه چنین باوری دربارۀ انسانهای زنده و مرده شکل نگرفت.
از دیگر ویژگی فرهنگ ایرانی آن بود که هیچ کدام از عیدهای ایرانی با برگزاری مراسم برای هیچ انسانی در ارتباط نبود بلکه هرکدام از عیدها (نوروزِ کوچک که اکنون نوروز گوئیم، نوروز بزرگ که اکنون سیزده به در گوئیم، مهرگان، سده، و جشنی که اکنون چارشنبه سوران گوئیم) مراسمی بود که برای پیوند با طبیعت برگزار می شد و مستقیماً با تحولات طبیعی در ارتباط بود. دین ایرانی به شادزیستی بهای بسیار داده بود، و از این رو عید ایرانی نه مراسم عبادی بلکه سور و سرود و رقص دسته جمعی بود و جشنهایش مراسم شادی و سور و ستایش زیبایی ها بود. در فرهنگ ایرانی نه برای بزرگداشت انسانها ¬حتی زرتشت¬ مراسم دینی برگزار می شد و نه برای هیچ کدام از شخصیتهای دیگر. این از آن رو بود که ایرانی برای هیچ انسانی تقدس و عصمت قائل نبود تا به خاطرش مراسم دینی برپا کند. ایرانی برای طبیعت جشن برپا می کرد و همراه با طبیعت ابراز شادی و سرور می نمود.
نماز نیز در دین ایرانی نه همچون نمازِ ادیان سامی ستایش پیامبرشاه و انسانهای مدعیِ نمایندگیِ خدا و ستایش اعضای خانوادۀ پیامبرشاه، و نه دعا و تضرع و ابراز خواری و ذلت در حضور خدا به خاطر جلب ترحم خدای جبّار، بلکه ستایش ارزشها و پدیده های سومند بود که جلوه های عینیِ رحمت آفریدگار شمرده می شدند. به عبارتِ دیگر، نماز در دین ایرانی مجموعه ئی از سرودهای ستایشِ ارزشها و پدیده هائی بود که در خدمت سعادت بشر بودند؛ و در میان اینها سپنتَە مَنیو و وهومنَە و اَرتَە از مقام والائی برخوردار بودند و در نمازها بیشتر از همه مورد ستایش قرار می گرفتند، به علاوه مهر و ناهید و باران و آبِ جاری و کشتزار و زمینِ بارور و ستورانِ سودمند و مادران و زنان ستایش می شدند؛ و این را در گفتار زرتشت دیدیم. به عبارت دیگر، آنچه نماز در دین ایرانی را تشکیل می داد سرود تلقین به خود برای همسان شدن با همۀ آفریدگان سودمند و خدمت رسان به بشریت بود. این نیایشها به انسان می آموزد که هر فردی چنانچه از این فضایل پیروی کند و اینها را در درون خویشتن بپرورد و خودیشتن را با آنها همسان سازد خواهد توانست که به بلندترین مرحله از تکامل انسانی رسیده خداگونه شود، و در این باره هیچ تفاوتی میان انسانها وجود ندارد.
دربارۀ نظام طبقاتی دوران ساسانی در کتاب مینوی خرد چنین می خوانیم:
حکیم از خِرَدِ مینوی پرسید: تکلیف معین و مشخص و متمایز فقیهان و ارتشتاران و کشاورزان چیست؟
خرد مینوی پاسخ داد: تکلیف فقیهان آن است که دین خدا را نگهبانی کنند، عبادات را به شایستگی برگزار کنند، خداشناسی را به مردم یاد بدهند، مردم را با گفتار و کردار نیک آشنا کنند، راه سعادت جاویدان اخری را به مردم نشان بدهند و مردم را از نیتجۀ بدکرداری که بدبختی اخروی در پی دارد بیاگانند.
تکلیف ارتشتاران آن است که جلو دشمنان کشور را بگیرند، از مرزهای کشور پاسداری و نگهبانی کنند، و امنیت و آرامش را برای مردم کشور تأمین کنند.
و تکلیف کشاورزان آن است که زمین را با کار و فعالیت آباد کنند و برای مردم جهان ثروت و خوشی و شادی بیاورند.
حکیم از خرد مینوی پرسید:
تکلیف پیشه وران چیست؟
خرد مینوی گفت:
تکلیف پیشه وران آن است که به کاری که در آن تخصص ندارند دست نزنند، و کارهائی که در آنها تخصص دارند را به بهترین وجهی انجام دهند، و در قبال کارهائی که انجام می دهند مزد درخور دریافت کنند. کسی که کاری انجام می دهد که در آن تخصص ندارد آن کار را خراب می کند و کارش بی ثمر می ماند. چنین کسی کاری که انجام می دهد چونکه نمی تواند به شایستگی انجام دهد کارش به مثابۀ نوعی گناهکاری است
http://www.aftabir.com منبع : آفتاب
کودکان ایرانی در مدارسشان فنون قضاوت و عدالت و اداره می آموزند. معلمان در این مدارس قضایای مختلف را برای شاگردان به تمرین می گذارند، اتهامات فرضی ازقبیل دزدی و راهزنی و رشوه خواری و تغلب کاری و تعدی و اموری که معمولاً اتفاق می افتد را برضد برخی از دانش آموزان مطرح می کنند و از دانش آموزانِ دیگر می خواهند تا دربارۀ آنها حکم داده مرتکب چنین بزههائی را کیفر دهند. آنها همچنین یاد می گیرند که به کسانی که اتهام ناروا به دیگران می زنند نیز کیفر دهند. درنتیجۀ چنین آموزشهائی کودکانِ ایرانی از سنینِ اولیۀ عمرشان با بدیها و نیکیها آشنا می شوند و می کوشند که خودشان را به بهترین خصلتها بیارایند و در آینده مرتکب اعمال خلاف نشوند. آنها حتی می آموزند که کسی که توانِ انجام کار سودمندی برای دیگران دارد ولی از انجامش خودداری می ورزد را نیز مجازات کنند؛ زیرا خودداری از انجام کار نیک در عین توانِ انجام آن را ناشکری دربرابر نعمتهای خدا می شمارند، و ناشکری را درخور کیفر می دانند. این از آن رو است که آنها عقیده دارند که انسان ناشکر نسبت به ادای وظیفه اش در قبال پدر و مادر و اطرافیان و جامعه و کشورش سستی و اهمال می کند؛ و کسی که در انجام وظیفه اش اهمال کند انسان بی شرمی است که ممکن است مرتکب هر کار خلاف اخلاقی بشود. از دیگر آموزشهائی که در این مدارس به کودکان داده می شود تسلط بر نفس و نظارت بر خویش و نظارت بر کردارهای دیگران، و اطاعت کهتران از مهتران و کاردیدگان است. ایرانیان همچنین به کودکان می آموزند که چه گونه در خورد و نوشْ جانب اعتدال را مراعات کنند؛ به همین جهت، دانش آموزان نه با مادرانشان که با آموزگارانشان غذا می خورند، و این غذا را نیز آنها از خانه هایشان با خودشان می آورند. کودکان درکنار این آموزشها، تیراندازی و زوبین افکنی می آموزند. اینها آموزشهائی است که تا سنین ۱۵ و ۱۶ سالگی به کودکان و نوجوانان داده می شود، و پس از آن آنها وارد دوران جوانی می شوند و چیزهائی به آنها آموخته می شود که مخصوص بزرگسالان است
افلاطون می نویسد:
بزرگ زادگان ایرانی در هفت سالگی اسب سواری می آموزند؛ چهار آموزگارِ فرزانه برای آموزشِ آنها گماشته می شوند. خردمندترینِ آموزگار شیوه های خداپرستی و امور حکومتگری را از روی اوستا (به تعبیر افلاطون: ماگیای زرتشت) به آنها آموزش می دهد؛ درستکارترین آموزگار به آنها می آموزد که در همۀ زندگی راست گو و راست کردار باشند؛ خوددارترین آموزگار شیوه های حکومت بر خویشتن را به آنها می آموزد؛ و دلیترین آموزگار به آنها می آموزد که دلیر و بی باک باشند
هرودوت در سخن ازخصلتهای ایرانیان می نویسد که ایرانیان دروغ را بزرگ ترین گناه می دانند، و وامداری را ننگ می شمارند، و می گویند وامداری از این رو بد و ناپسند است که کسی که بدهکار باشد مجبور می شود که دروغ بگوید؛ از این رو همواره از ننگِ بدهکار شدن می پرهیزند. ایرانیان به همسایگان احترام بسیار می گزارند، هرچه همسایه نزدیک تر باشد بیشتر مورد توجه است و همسایگان دور و دورتر در مراتب پائین تری از احترام متقابل قرار دارند. ایرانیان هیچ گاه در حضور دیگران آب دهان نمی اندارند و این کار را بی ادبی به دیگران تلقی می کنند؛ آنها هیچ گاه در حضور دیگران پیشاب نمی کنند و این عمل نزد آنها از منهیات مؤکد است. در میگساری تعادل را مراعات می کنند و هیچ گاه چنان زیاده روی نمی کنند که مجبور شوند استفراغ کنند یا عقلشان را از دست بدهند. ایرانیان روز تولدشان را بسیار بزرگ می شمارند و در آن روز مهمانی و جشن برپا می کنند و سفره های گوناگون می کشند، گاو و گوسفند سرمی برند و گوشت آنها را در میان دیگران بخش می کنند (خیرات و صدقه می دهند). آنها هیچ گاه در آبِ رودخانه پیشاب نمی کنند و جسم ناپاک در آب جاری نمی اندازند؛ و اینها را از آن رو که سبب آلوده شدن آب جاری می شود گناه می شمارند
هرودوت می نویسد که ایرانیان معبد نمی سازند، برای خدا پیکره و مجسمه نمی سازند. آنها خدای آسمان را عبادت می کنند و میترا و اَناهیتا و همچنین زمین و آب و آتش را می ستایند. آنها حیوانات را در جاهای پاک قربانی می کنند و گوشت قربانی را در میان مردم تقسیم می کنند و عقیده ندارند که باید چیزی از آن را به خدا داد، زیرا می گویند که آنچه به خدا می رسد و خشنودش می سازد روح قربانی است نه گوشت او. وقتی می خواهند قربانی بدهند حیوان را به جائی که فضای باز است می برند، آنگا به درگاه خدا دعا می کنند. در دعاکردن نیز رسم نیست که حسنات را برای شخصِ خود بطلبند، بلکه برای پادشاه و همۀ مردم کشور دعا می کنند و خودشان را نیز یکی از اینها می شمارند
زرتشت می گوید: پروردگارا! آنگاه که تو مردم را به نیروی مینَویِ خویش آفریدی و قدرت درک و شعور به آنها دادی؛ آنگاه که تو جسم را با جان درآمیختی؛ آنگاه که تو کردار و آموزش را پدید آوردی، چنین مقرر کردی که هرکسی برطبق ارادۀ آزاد خودش تصمیم بگیرد و عمل کند. چنین است که دروغ آموز و راست آموز، یعنی هم آنکه نمی داند و هم آنکه می داند، هرکدام برطبق خواستِ درونی و ذهنیتِ خویش به بانگ بلند تعلیم می دهد و مردم را به سوی خویش فرامی خوانَد. انسان نیک اندیشی که در انتخاب راهش مُرَدَّد است آرمَئیتی معنویتِ راهگشای خویش را به او می بخشد تا راه درست را برگزیند
انسانِ باخردی که خردِ اندیشه ورِ خویش را به کار می گیرد با گفتار و کردارش عدالت خواهی و راست کرداری و نیک اندیشی را گسترش می دهد، پروردگارا، چنین کسی بهترین یاورِ تو است.
کسی که با رهنمودگیری از خرد مینوی خویش بهترینها را از راه کلامِ آموزندۀ اندیشۀ نیک توسط زبانش و از راه کردارِ پارسایانه توسط دستهایش انجام دهد، اهورَمَزدا را که آفریدگارِ عدالت است به بهترین وجهی شناخته است.
هرکه به وسیلۀ اندیشه و گفتار و کردار نیک با بدی بستیزد تا بدی را از میان بردارد و بدکاران را راهنمائی کند تا از بدی دست بکشند و به نیکی بگرایند ارادۀ اهورَمَزدا را به نحو خوشنودگرانه ئی تحقق بخشیده است.
کسی که راه راستی و خوشبختی ابدی یعنی راهی که به سوی جایگاه اهورَمَزدا رهنمون باشد را در زندگیش در این جهانِ مادی به ما نشان دهد به بهترین و برترین خوشی خواهد رسید. پرودگارا! چنین کسی همچون تو پاک و آگاه و دانا است
یک کاهن بزرگ بابلی دربارۀ کوروش بزرگ چنین نوشته است:
ـ در ماه نیسان در یازدهمین روز (روز ۱۲ فروردین) که خدای بزرگ بر تختش جلوس داشت کوروش به خاطر باشندگانِ بابل امانِ همگانی اعلان کرد. او دستور داد دیوارِ شهر ساخته شود. خودش برای این کار پیش قدم شد و بیل و کلنگ و سطل آب برداشت و شروع به ساختنِ دیوار شهر کرد. پیکره های خدایانِ بابل، هم زن خدا هم مردخدا، همه را به جاهای خودشان برگرداند. اینها خدایانی بودند که سالها بود از نشیمن گاهشان دور کرده شده بودند. او با این کارش آرامش و سکون را به خدایان برگرداند. مردمی که ضعیف شده بودند به دستور او دوباره جان گرفتند، زیرا پیشترها نانشان را از آنها گرفته بودند و او نانهایشان را به ایشان بازگرداند. اکنون به همۀ مردم بابل روحیۀ نشاط و شادی داده شده است. آنها مثل زندانیانی اند که درهای زندانشان گشوده شده باشد. به کسانی که در اثر فشارها در محاصره بودند آزادی برگشته است. همۀ مردم از اینکه او (یعنی کوروش) شاه است خشنودند.
کاهن بزرگ مصر دربارۀ داریوش بزرگ چنین نوشته است:
از ویژگیهای فرهنگ ایرانی آن بود که هیچ انسانی دارای تقدس شمرده نمی شد، بلکه تقدس خاص خدا و ایَزدان و فضایل ملکوتیِ هفتگانه بود که ضمن سخن از زرتشت شاختیم. به همین سبب بوده که در تمام دوران هخامنشی و پارتی و ساسانی هیچ زیارتگاهی برای هیچ انسانی، نه برای مغان و نه آتَروَنان و نه هیربدان، ساخته نشد. و از همین رو است که واژه هائی معادل «عصمت» و همچنین «زیارت» به مفهوم مذهبیش (زیارت به مفهومی که ما پس از مسلمانی مان شناخته ایم) در زبان ایرانی ساخته نشده است. و از آنجائی که در فرهنگ ایرانی هیچ انسانی در هر مقامی که باشد دارای تقدس و عصمت نیست، عقیده به اینکه انسان بتواند واسطه و شفیع میان انسان و خدا شود نیز در فرهنگ ایرانی وجود نداشت. زرتشت نیز واسطۀ میان انسانها و خدا شمرده نمی شد بلکه آموزگاری بود که نیک بودن و نیک زیستن را به انسانها آموخته بود. انبیای قوم سامی هم در حیاتشان و هم همیشه پس از مرگشان واسطه های میان خدا و مریدان خویش شمرده می شدند، و مریدانشان به اندازۀ فرمانهائی که برای انبیاء و جانشینانِ انبیاء می بردند و به اندازه ئی که به معبد خدمت می کردند و ثمرۀ تلاش و کارشان را به عنوان زکات و صدقات به متولیان معبد می دادند انتظار داشتند که انبیاء و رهبران دینشان در زندگی شان و حتی پس از مرگشان برایشان نزد خدایشان وساطت کنند (شفیع بشوند) تا خدا از خطاهایشان درگذرد؛ یعنی مردگان نیز واسطه میان انسان و خدا بودند. اما در دین ایرانی هیچ گاه چنین باوری دربارۀ انسانهای زنده و مرده شکل نگرفت.
از دیگر ویژگی فرهنگ ایرانی آن بود که هیچ کدام از عیدهای ایرانی با برگزاری مراسم برای هیچ انسانی در ارتباط نبود بلکه هرکدام از عیدها (نوروزِ کوچک که اکنون نوروز گوئیم، نوروز بزرگ که اکنون سیزده به در گوئیم، مهرگان، سده، و جشنی که اکنون چارشنبه سوران گوئیم) مراسمی بود که برای پیوند با طبیعت برگزار می شد و مستقیماً با تحولات طبیعی در ارتباط بود. دین ایرانی به شادزیستی بهای بسیار داده بود، و از این رو عید ایرانی نه مراسم عبادی بلکه سور و سرود و رقص دسته جمعی بود و جشنهایش مراسم شادی و سور و ستایش زیبایی ها بود. در فرهنگ ایرانی نه برای بزرگداشت انسانها ¬حتی زرتشت¬ مراسم دینی برگزار می شد و نه برای هیچ کدام از شخصیتهای دیگر. این از آن رو بود که ایرانی برای هیچ انسانی تقدس و عصمت قائل نبود تا به خاطرش مراسم دینی برپا کند. ایرانی برای طبیعت جشن برپا می کرد و همراه با طبیعت ابراز شادی و سرور می نمود.
نماز نیز در دین ایرانی نه همچون نمازِ ادیان سامی ستایش پیامبرشاه و انسانهای مدعیِ نمایندگیِ خدا و ستایش اعضای خانوادۀ پیامبرشاه، و نه دعا و تضرع و ابراز خواری و ذلت در حضور خدا به خاطر جلب ترحم خدای جبّار، بلکه ستایش ارزشها و پدیده های سومند بود که جلوه های عینیِ رحمت آفریدگار شمرده می شدند. به عبارتِ دیگر، نماز در دین ایرانی مجموعه ئی از سرودهای ستایشِ ارزشها و پدیده هائی بود که در خدمت سعادت بشر بودند؛ و در میان اینها سپنتَە مَنیو و وهومنَە و اَرتَە از مقام والائی برخوردار بودند و در نمازها بیشتر از همه مورد ستایش قرار می گرفتند، به علاوه مهر و ناهید و باران و آبِ جاری و کشتزار و زمینِ بارور و ستورانِ سودمند و مادران و زنان ستایش می شدند؛ و این را در گفتار زرتشت دیدیم. به عبارت دیگر، آنچه نماز در دین ایرانی را تشکیل می داد سرود تلقین به خود برای همسان شدن با همۀ آفریدگان سودمند و خدمت رسان به بشریت بود. این نیایشها به انسان می آموزد که هر فردی چنانچه از این فضایل پیروی کند و اینها را در درون خویشتن بپرورد و خودیشتن را با آنها همسان سازد خواهد توانست که به بلندترین مرحله از تکامل انسانی رسیده خداگونه شود، و در این باره هیچ تفاوتی میان انسانها وجود ندارد.
دربارۀ نظام طبقاتی دوران ساسانی در کتاب مینوی خرد چنین می خوانیم:
حکیم از خِرَدِ مینوی پرسید: تکلیف معین و مشخص و متمایز فقیهان و ارتشتاران و کشاورزان چیست؟
خرد مینوی پاسخ داد: تکلیف فقیهان آن است که دین خدا را نگهبانی کنند، عبادات را به شایستگی برگزار کنند، خداشناسی را به مردم یاد بدهند، مردم را با گفتار و کردار نیک آشنا کنند، راه سعادت جاویدان اخری را به مردم نشان بدهند و مردم را از نیتجۀ بدکرداری که بدبختی اخروی در پی دارد بیاگانند.
تکلیف ارتشتاران آن است که جلو دشمنان کشور را بگیرند، از مرزهای کشور پاسداری و نگهبانی کنند، و امنیت و آرامش را برای مردم کشور تأمین کنند.
و تکلیف کشاورزان آن است که زمین را با کار و فعالیت آباد کنند و برای مردم جهان ثروت و خوشی و شادی بیاورند.
حکیم از خرد مینوی پرسید:
تکلیف پیشه وران چیست؟
خرد مینوی گفت:
تکلیف پیشه وران آن است که به کاری که در آن تخصص ندارند دست نزنند، و کارهائی که در آنها تخصص دارند را به بهترین وجهی انجام دهند، و در قبال کارهائی که انجام می دهند مزد درخور دریافت کنند. کسی که کاری انجام می دهد که در آن تخصص ندارد آن کار را خراب می کند و کارش بی ثمر می ماند. چنین کسی کاری که انجام می دهد چونکه نمی تواند به شایستگی انجام دهد کارش به مثابۀ نوعی گناهکاری است
http://www.aftabir.com منبع : آفتاب
/ج
