تدبر در قرآن از منظر مقام معظم رهبری (2)

امروز از این تلاوتها و این نغمه‏هاى شیرین و دلنشین قرآنى که بحمد اللَّه جوانان ما روز به روز بهتر و جذاب‏تر و شیرین‏تر در آن پیش مى‏روند، لذت بردیم؛ هم این دو نوجوانى که تلاوت کردند، هم گروههاى دسته‏جمع که همخوانى کردند، خیلى خوب بودند؛ و هم قرّاء عزیزمان که انسان هر سالى که مى‏شنوند این تلاوتها را، خوب احساس مى‏کند که کاروان تلاوت قرآن و آهنگ‏هاى قرآنى از آنچه که در گذشته بوده، جلوتر آمده، و اگر مقایسه کنیم با دورانهاى قبل- پیش از انقلاب- از صفر بلکه زیر صفر، بحمد اللَّه به درجات عالى دست پیدا کرده؛ خیلى مایه‏ى خوشوقتى ماست.
دو سه اشکال در اینجا وجود دارد که این‏ها را عرض کنیم: یک اشکال این است که ما خیال کنیم تلاوت قرآن و انس با قرآن و رواج قرآن یعنى فقط همین. این، یک اشکال بزرگى است که مبادا ما دچار این بدفهمى و کج‏فهمى بشویم. بنده به این تلاوتها خیلى اعتقاد دارم. قبلها در بعضى از همین جلسات، علت این اعتقاد را هم عرض کردیم که دیگر تکرار نمى‏خواهم بکنم. و خوانندگان خوبمان و تلاوتگران مسلط و استاد و وارد را حقیقتاً ارجمند مى‏دانم، لیکن همه‏ى این‏ها مقدمه است؛ مقدمه براى حاکمیت فضاى فرهنگى قرآن در ذهن جامعه‏ى ما. یعنى شما جوان مسلمان، مرد و زن مسلمان، کودکان مسلمان باید با قرآن انس پیدا کنید. قرآن را به معناى حقیقىِ مخاطب قرار گرفتنِ در مقابل خدا، بخوانید و در آن تدبر کنید و از آن بیاموزید. مرحله‏ى بعدش هم عمل است؛ اما من مرحله‏ى قبل از عمل را عرض مى‏کنم: آموختن قرآن، فهم معارف قرآن، تدبر در آیات قرآن و کلمات قرآنى.
این کلماتى که شما ملاحظه مى‏کنید، همان چیزهائى است که خداوند متعال به عنوان آخرین ذخیره‏ى معنوى وحى الهى به بشریت عطا کرده است. همین‏هاست که باید بشر را تا ابدالآباد، تا انتهاى این عالم، به راههاى سعادت و فلاح و رستگارى هدایت کند؛ پر از معارف است این‏ها؛ این‏ها را باید فهمید.
متأسفانه ما حجاب زبانى داریم، حجاب لغوى داریم؛ این کمبود ماست. یعنى کمبود ملتهاى غیر عرب است. کسانى که زبانشان عربى است، همین‏طور که قارى تلاوت مى‏کند، این‏ها که نشسته‏اند، و لو نه به صورت کامل، آن را مى‏فهمند؛ بیان قرآن، بیان فصیح و بلیغ و خیلى والائى است‏ و هرکسى جزئیات این بیان را نمى‏فهمد.13
*******
اشکال سوم این است که ما در ماه مبارک رمضان که ماه تلاوت قرآن و ماه نزول قرآن و ماه جلسات است و ما هم که این جلسه را داریم و جلسات فراوانى هم در مساجد و محافل گوناگون است، ماه رمضان که تمام شد، قرآن را ببندیم و ببوسیم و بگذاریم کنار. این نباید اتفاق بیفتد. قرآن را بایستى از خودمان جدا نکنیم. دائم باید با قرآن مرتبط و مأنوس باشیم. حالا در روایات دارد که هر روز لااقل پنجاه آیه‏ى قرآن بخوانید. این، یکى از معیارهاست. اگر نتوانستید، روزى ده آیه‏ى قرآن بخوانید؛ نگوئید سوره‏ى حمد را مى‏خوانم و این چند آیه‏ى سوره‏ى حمد با چند آیه‏ى سوره‏ى قل هو الله- یک رکعت- مى‏شود همان ده آیه‏اى که فلانى مى‏گوید. نه، غیر از آن قرآنى که در نماز مى‏خوانید- چه نماز نافله، چه نماز فریضه- قرآن را باز کنید، بنشینید، با حضور قلب، ده آیه، بیست آیه، پنجاه آیه، صد آیه بخوانید. قرآن را براى تدبر کردن و فهمیدن و استفاده کردن بخوانید. یک نوع قرآن خواندن این است که انسان ظاهر قرآن را بگیرد بخواند تا آخر. این نوع، نمى‏خواهیم بگوئیم‏ هیچ اثرى ندارد. البته بنده سابقها مى‏گفتم هیچ اثر ندارد، بعد تجدید نظر کردم. نمى‏شود گفت هیچ اثر ندارد، ولى اثرش در قبال آن اثرى که متوقعِ از تلاوت قرآن است، شبیه هیچ است؛ نزدیک هیچ است.
یک تلاوت، تلاوت کسانى است که آیه را مى‏خوانند، لیکن- این مال امثال ماهاست- مى‏خوانند براى اینکه یک نکته‏اى پیدا کنند براى گفتن در فلان منبر، در فلان سخنرانى، در فلان محفل، در فلان مجلس. این، عیبى ندارد؛ اما این نوع هم آن نیست که ما موظفیم انجام بدهیم.
یک تلاوت این است که انسان مثل یک مستمعى بنشیند پاى صحبت خداى متعال. خداى متعال دارد با شما حرف مى‏زند. مثل اینکه از یک عزیزى، از یک بزرگى، نامه‏اى به شما رسیده باشد. شما نامه را مى‏گیرید مى‏خوانید. براى چه مى‏خوانید؟ براى اینکه ببینید چه براى شما نوشته. قرآن را این‏جورى بخوانید. این نامه‏ى خداى متعال است. امین‏ترین زبانها و دلها این قرآن را از خداى متعال گرفته و به شما رسانده است. ما از آن استفاده کنیم؛ بهره ببریم؛ لذا در روایت هست که سوره را وقتى‏که مى‏خوانید، همت شما این نباشد که به آخر سوره برسید، همت شما این باشد که قرآن را بفهمید؛ و لو حالا به آخر سوره، به وسط سوره، وسط جزء، به وسط حزب نرسید و آن را تمام هم نکنید؛ تأمل و تدبر کنید. قرآن را این‏گونه بخوانید. اگر کسى با قرآن مأنوس بشود، از قرآن دل نمى‏کَند. اگر ما با قرآن مأنوس بشویم، حقیقتاً از قرآن دل نمى‏کَنیم.
نکته‏ى آخر هم که باز تکرار است و مکرر ما این را عرض کرده‏ایم، حفظ قرآن است. حفظ قرآن یک نعمت بزرگ است. این جوانها و نوجوانها سن توانائى حفظ را قدر بدانند. شماها در سنى هستید که مى‏توانید حفظ کنید و در ذهنتان بماند. ما هم مى‏توانیم حفظ کنیم؛ در سنین ما هم مى‏شود؛ اما خیلى ماندگار نیست؛ زود از ذهن ما مى‏رود. این‏طور نیست که در سنین امثال بنده نشود حفظ کرد؛ چرا؟ سنین بالاتر از ما- یعنى سنین هفتاد و پنج، هشتاد- مى‏شود حفظ کرد. من شنیدم مرحوم آیت‏اللَّه خوئى در همین سالهاى آخر عمر قرآن را حفظ کرده بود. خیلى مهم است؛ پیرمرد مثلًا هشتادساله قرآن را حفظ کند! مى‏شود حفظ کرد، اما ماندگار نیست؛ از ذهن زائل مى‏شود. اگر شما در دوره‏ى جوانى و بخصوص در دوره‏ى نوجوانى؛ یعنى از سن همین نوجوانهائى که اینجا براى ما تلاوت کردند یا بالاتر از این‏ها، قرآن را حفظ کنید، این یک سرمایه و ذخیره‏اى براى شماست. و امکان تدبر در قرآنى که در حفظ انسان هست، بمراتب بیشتر از امکان تدبر براى کسى است که قرآن را حافظ نیست. گاهى انسان یک آیه‏اى را در قرآن نگاه مى‏کند، مثل اینکه هرگز این آیه را تلاوت نکرده؛ اما کسى که حافظ هست، چنین چیزى برایش پیش نمى‏آید. امیدواریم خداوند متعال آنچه را که گفتیم و شنیدیم، إن شاء اللَّه در دلهایمان نافذ کند.14
*******
اگر ما معتقدیم- که معتقدیم- که عمل به قرآن، اساس و محور احیاء قرآن است و مسئله به تلاوت و خواندن و این‏ها ختم نمى‏شود- که به آن اعتقاد داریم؛ معتقدیم باید به قرآن عمل کنیم، باید جامعه‏مان را قرآنى کنیم، باید فکرمان را قرآنى کنیم، باید عملمان را قرآنى کنیم، باید قرآن را باور کنیم؛ قرآن را باور کنیم و وعده‏ى قرآن را وعده‏ى صدق و حق بدانیم، همین‏طور که خود قرآن مى‏فرماید: «و تمّت کلمة ربّک صدقاً و عدلًا لا مبدّل لکلماته»؛ همچنانى که باید تعاملمان با شخص خودمان، با افراد خانواده‏مان، با افراد محیط کارمان، با افراد اجتماعمان، با مسلمین کشورهاى دیگر، با قدرتها، با ملتها و همه‏ى این‏ها باید با نَفَس و روح قرآنى تنظیم بشود؛ این‏ها همه‏اش درست است و به آن اعتقاد داریم؛ احیاء قرآن، عمل به قرآن و گرامیداشت قرآن این است؛ این‏ها درست- اما این‏ها معنایش این نیست که ما تلاوت قرآن را دست کم بگیریم. من مى‏خواهم به شما «قرآنى‏ها- که اهل تلاوت، اهل تجوید و اهل لحن و آهنگ و صوت و خواندن قرآنید- این را تأکید کنم، گاهى شنیده مى‏شود که بعضى مى‏گویند آقا به قرآن باید عمل کرد؛ خوب، این حرف درستى است؛ اما مقصودشان این است که تلاوت قرآن و آرایه‏هاى قرآنى را دست کم بگیرند! من با این مخالفم. تلاوت قرآن هم جزوِ یک مجموعه و منظومه‏اى است که این‏ها همه به هم متصل است؛ این هم بایستى مورد توجه قرار بگیرد و گرامى داشته شود. هم باید تلاوت بکنید و هم باید معانى قرآن را بفهمید؛ اگر معناى قرآن را فهمیدید، مى‏توانید بهتر تلاوت کنید. الآن قراء حالا را با قراء بیست سال قبلمان مقایسه کنیم، که این حرکت قرآنى در کشور ما تازه و آرام آرام شروع شده بود؛ بعضیها خوب هم مى‏خواندند، صداها خوب بود و شیوه‏هاى قراء معروف را هم یاد گرفته بودند و مى‏خواندند؛ اما دلنشین نبود؛ چرا؟ چون از معانى و مفاهیم آیات هیچ سر در نمى‏آوردند؛ این معلوم بود. اما امروز آن‏طور نیست؛ امروز جوانهاى ما این آیاتى را که مى‏خوانند، خودِ کیفیتِ خواندنشان، حکایت از این مى‏کند که این‏ها معناى آیه را مى‏فهمند و به مفهوم آیه توجه دارند.
پس اول باید خوب بخوانید؛ تلاوت را خوب، زیبا و جامع و صحیح بخوانید؛ دوم، معانى و مفاهیم قرآنى را بفهمید، و سوم، قرآن را حفظ کنید. حفظ قرآن خیلى مهم است. شما جوانها به این احتیاج دارید و مى‏توانید. وقتى شما حافظ قرآن هستید، این تکرار آیات قرآنى و انس دائمى با قرآن، به شما فرصت مى‏دهد که در قرآن تدبّر کنید. «تدبر در قرآن» با همین‏طور خواندن و رد شدن به دست نمى‏آید؛ با یک‏بار و دوبار خواندن هم حاصل نمى‏شود؛ با تکرار و انس با آیه‏اى از قرآن و امکان تدبّر در آن به دست مى‏آید. و چقدر لطایف در قرآن کریم هست که این‏ها را جز با تدبّر نمى‏توان فهمید. بنابراین حفظ و فهم معانى قرآن و تلاوت آن لازم است.15
*******
دوستان سعى کنند در همه‏ى اوقات- بخصوص در ماه رمضان- تلاوت قرآن را از یاد نبرند. قرآن نباید از زندگیتان حذف شود. تلاوت قرآن را حتماً داشته باشید؛ هرچه ممکن است. تلاوت قرآن هم با تأمل و تدبر اثر مى‏بخشد. تلاوت عجله‏یى که همین‏طور انسان بخواند و برود و معانى را هم نفهمد یا درست نفهمد، مطلوب از تلاوت قرآن نیست؛ نه اینکه بى‏فایده باشد- بالاخره انسان همین‏که توجه دارد این کلام خداست، نفس این یک تعلق و یک رشته‏ى ارتباطى است و خود همین هم مغتنم است و نباید کسى را از این‏طور قرآن خواندن منع کرد لیکن تلاوت قرآنى که مطلوب و مرغوب و مأمورٌ به است، نیست. تلاوت قرآنى مطلوب است که انسان با تدبر بخواند و کلمات الهى را بفهمد، که به نظر ما مى‏شود فهمید. اگر انسان لغت عربى را بلد باشد و آنچه را هم که بلد نیست، به ترجمه مراجعه کند و در همان تدبر کند؛ دو بار، سه بار، پنج‏بار که بخواند، انسان فهم و انشراح ذهنى نسبت به مضمون آیه پیدا مى‏کند که با بیان دیگرى حاصل نمى‏شود؛ بیشتر با تدبر حاصل مى‏شود؛ این را تجربه کنید. لذا انسان بار اول وقتى مثلًا ده آیه‏ى مرتبط به هم را مى‏خواند، یک احساس و یک انتباه دارد؛ بار دوم، پنجم، دهم که همین را با توجه مى‏خواند، انتباه دیگرى دارد؛ یعنى انسان انشراح ذهن پیدا مى‏کند. هرچه انسان بیشتر انس و غور پیدا کند، بیشتر مى‏فهمد؛ و ما به این احتیاج داریم.
عزیزان من! کسانى که پایشان لغزید، خیلى از مواردش را که ما دیدیم، ناشى بود از عدم تعمق در امر دین و معارف اسلامى؛ شعائرى بود، شعارهایى بود، احساساتى بود، بر زبانشان بود، اما در دلشان عمق نداشت. لذا در گذشته ما کسانى را دیدیم که آدم‏هاى خیلى تند و داغ و پُرشورى هم بودند، بعد صد و هشتاد درجه وضع این‏ها عوض شد. سالهاى اول انقلاب کسانى بودند- من با خصوصیات، آدم‏هایش را مى‏شناسم؛ یعنى کلیات نیست- که افرادى مثل شهید بهشتى را راحت و صریح از نظر انقلابى بودن و فهم درستش از انقلاب و از راه امام، نفى مى‏کردند. بعد از گذشت مدتى، مشى این‏ها آن‏چنان شد که مبانى انقلاب و نظام را انکار کردند! بعضى از آن‏ها که آدم‏هاى باانصاف‏ترى بودند، صریحاً، و بعضى‏شان ملتویاً و مزوراً انکار کردند. آدم‏هاى بى‏انصاف‏ترشان این‏ها هستند، که به یک معانى‏یى هم تظاهر مى‏کنند؛ اما باطنشان این‏طور نیست. این به خاطر این بود که این‏ها عمق نداشتند. البته این یکى از عوامل است؛ یک عامل هم شهوات و دنیاطلبى و امثال این‏هاست که کسانى را هم که عمق دارند، منحرف مى‏کند. بسیار کسانى بودند که عمق نداشتند. یکى از راههایى که این عمق را در اعتقادات انسان، در مبانى فکرى انسان، در روح انسان، در ایمان انسان ایجاد مى‏کند، انس با قرآن است. بنابراین در زندگى حتماً قرآنِ با تدبر را در نظر داشته باشید و نگذارید حذف شود.16
*******
باید با قرآن انس پیدا کنید. زبان ما، زبان قرآن نیست؛ مى‏توانیم به ترجمه‏ى قرآن مراجعه کنیم؛ اما عمق‏یابى مضامین قرآنى فقط با مراجعه‏ى به ترجمه نمى‏شود؛ کمااینکه با خواندن متن‏ قرآن هم براى کسانى که مى‏فهمند، همیشه به دست نمى‏آید؛ با تدبر به دست مى‏آید؛ با عمق‏یابى به دست مى‏آید.
با قرآن باید مثل آینه مواجه شد؛ پاکیزه، براق و بى‏زنگار؛ تا قرآن در دل ما منعکس شود. قرآن باید در جان ما انعکاس پیدا کند؛ این همیشه و براى همه نیست؛ براى کسانى است که دلشان را با صفاى باطن و نفس پاکیزه کنند؛ با ایمان، با باور و با قبول با قرآن مواجه شوند؛ و الّا کسانى که دل معاند دارند، بناى بر نشنیدن و نفهمیدن دارند، نواى قرآن، کلام قرآن و پیام قرآن در دل آن‏ها اثرى نمى‏کند؛ «و لو انّنا نزّلنا الیهم الملائکة و کلّمهم الموتى و حشرنا علیهم کلّ شی‏ء قبلا ما کانوا لیؤمنوا الّا أن یشاء الله»؛ اگر براى برخى افراد زمین را به آسمان بدوزى، این دلِ ناباور و زنگار گرفته، نزدیک نمى‏شود و ایمان نمى‏آورد. لذا قرآن را هم مى‏خواند، اما به قرآن نزدیک نمى‏شود.
باید به قرآن نزدیک شد. شما جوانهاى عزیز و همه‏ى جوانهایى که این حرف را در سرتاسر کشور مى‏شنوید، بدانید در قرآن حکمت هست، نور هست، شفاء هست. عقده‏هایى که بر اثر چالشهاى موجود مادى دنیا در دل و جان انسان به وجود مى‏آید، سرانگشت حکمت قرآنى مى‏تواند همه‏ى این عقده‏ها را باز کند؛ این واقعیت است؛ دلها را باز مى‏کند، شرح صدر مى‏دهد، امید مى‏دهد، نور مى‏دهد، عزم راسخ براى حرکت در صراط مستقیم مى‏دهد. با قرآن باید مواجه شد و این‏ها را گرفت.17
*******
برادران عزیز و خواهران عزیز! بارتان سنگین و کارتان دشوار است. اگر خوب عمل کنید، اجرتان دو برابر است؛ اما اگر خداى نکرده بد عمل کنید، مؤاخذه‏تان هم دو برابر است. براى اینکه بتوانید این راه را سالم طى کنید و 1450 روزى را که در پیش دارید، بخوبى سپرى کنید، باید خود را به خدا وصل کنید. قرآن خواندنِ هر روز را فراموش نکنید. هر روز حتماً قرآن بخوانید؛ هر مقدارى مى‏توانید. آن‏هایى که ترجمه‏ى قرآن را مى‏فهمند، با تدبر به ترجمه نگاه کنند. آن‏هایى که ترجمه‏ى قرآن را نمى‏فهمند، یک قرآن مترجَم خوب- که الحمد للّه زیاد هم داریم- کنار دستشان بگذارند و به ترجمه‏ى آن نگاه کنند. ممکن است ده دقیقه صرف وقت کنید و یک صفحه یا دو صفحه بخوانید؛ اما هر روز بخوانید؛ این را یک سیره‏ى قطعى براى خودتان قرار دهید. علامت بگذارید، فردا از دنباله‏اش بخوانید. تا آنجایى که مى‏توانید، به نماز و توجه و ذکر در نماز و به نوافل اهمیت دهید. خداى متعال به پیغمبر اکرم مى‏فرماید: «قم اللّیل الّا قلیلًا. نصفه او انقص منه قلیلا. او زد علیه و رتّل القرآن ترتیلا. انّا سنلقی علیک قولا ثقیلا»؛ یعنى نصف شب را بیدار بمان، یا دو ثلث شب را بیدار بمان و عبادت کن- که این براى پیغمبر است؛ من و شما خیلى دهنمان مى‏چاید که از این حرفها براى خودمان بزنیم- چرا؟ «انّا سنلقی علیک قولا ثقیلا»؛ ما مى‏خواهیم سخن سنگینى را به تو القاء کنیم؛ مى‏خواهیم حرف بزرگى را به تو بزنیم؛ بنابراین باید خودت را آماده کنى.
بار سنگین احتیاج به آمادگى روحى دارد؛ این آمادگى روحى هم همین‏طورى به دست نمى‏آید. اینکه ما بگوییم آقا برو دلت را صاف کن، بله، اساس همان صاف کردن دل است؛ اما صاف کردن دل فقط از راه نماز، از راه توسل، از راه توجه و از راه ذکر به دست مى‏آید.
اگر کسى خیال کند که مى‏توان دل و روح را بدون این‏ها صاف کرد، سخت در اشتباه است. از راه گریه‏ى نیمه‏شب، از راه خواندن قرآن با تدبر و با دقت، از راه خواندن ادعیه‏ى صحیفه‏ى سجادیه، دل انسان صاف مى‏شود؛ و الّا این‏طورى نیست که بگوییم آقا برو دلت را صاف کن؛ هر کارى هم کردى، کردى.18
*******
حج‏گزاران عزیز را به خشوع و ذکر و انابه و تلاوت قرآن با تدبر و حضور در نمازهاى جماعت و مهربانى با حاجیان کشورهاى دیگر و پرهیز از وقت‏گذرانیهاى‏ بیهوده، فرامى‏خوانم و از خداوند متعال موفقیت و عافیت و قبولى عبادات شما را مسئلت مى‏کنم و همه را به دعا براى حضرت بقیة اللّه أرواحنا فداه و فرارسیدن حکومت عدل جهانى آن ذخیره‏ى الهى دعوت مى‏کنم.19
*******
امروز که حکومت اسلامى تشکیل شده و نظام جمهورى اسلامى به وجود آمده است، ما معناى بسیارى از آیات قرآن را مى‏فهمیم، که قبل از تشکیل حکومت اسلامى، تصویر گنگ و مبهمى از آن آیات داشتیم. امروز که دشمنیهاى استکبار و قدرتهاى ظالم و ستمگر و افزون‏طلب در مقابل چشم ماست و صف‏آراییهاى آن‏ها را مشاهده مى‏کنیم- توطئه‏ها و نقشه‏هاى آن‏ها و نوع فریب افکار عمومى یا فریب بعضى ذهنهاى آلوده‏ى برخى از خواص- براى ما آشکار مى‏شود که عمق معناى آیه‏ى قرآن چیست و به کجا اشاره مى‏کند و چه آسیبهایى را براى ذهن خوانندگان و متدبّران در قرآن مجسم مى‏کند. قدر این را باید دانست.
ما در جامعه‏ى خودمان مبالغ زیادى از آموزش قرآن عقب‏افتادگى داریم. باید این‏ها را جبران کنیم. اگر جوان مسلمان با قرآن انس پیدا کند و فرصت تدبّر در قرآن را به خود بدهد، بسیارى از شبهات دشمنان بى‏اثر خواهد شد. البته همه‏ى دستگاه‏هاى فرهنگى کشور باید کمک کنند. باید مفاهیم قرآنى به وسیله‏ى خبره‏هاى این کار دسته‏بندى شود و به تناسب در جاى خود و در کتابهاى درسى- چه در مدرسه‏ها و چه در دانشگاهها- گنجانده شود. این ارتباط باید دائمى باشد.20
*******
تلاوت قرآن یک فضیلت بزرگ و یک ثواب است؛ اما این تلاوت وسیله‏اى براى رسیدن به معرفت است. این قرآن یک اقیانوس عظیم است. هرچه بیشتر جلو بروید، تشنه‏تر مى‏شوید و علاقه‏مندتر مى‏شوید و دل شما روشن‏تر مى‏شود. در قرآن باید تدبّر کرد. من بازهم از شما جوانان خواهش مى‏کنم که با معانى قرآن انس پیدا کنید و ترجمه‏ى قرآن را بفهمید. من بارها این را از جوانان خواسته‏ام و بسیارى هم اقدام کرده‏اند. قرآن را که هر روز تلاوت مى‏کنید. هرچه تلاوت کردید، ترجمه‏ى آن را هم نگاه کنید؛ بگذارید این مفاهیم در ذهن جوان شما حک شود. در آن صورت فرصت تدبّر پیدا خواهید کرد.21
*******
در پایان خطبه‏ى اوّل، من چند دعا هم بکنم: اللّهم صلّ على محمّد و آل محمّد. پروردگارا! تو را به ذات مقدس و به اسماء و صفات خودت و به اولیایت سوگند مى‏دهیم که این ماه رمضان را براى ملت ما مبارک فرما. پروردگارا! توفیق دعا، عبادت، تضرّع، روزه، تلاوت قرآن و تدبّر در قرآن به همه‏ى ما عنایت کن.22

پی‌نوشت‌ها:

13. بیانات در دیدار قاریان - 1386/06/22
14. بیانات در دیدار قاریان شرکت کننده در بیست و سومین مسابقات بین‌‌المللى قرآن - 1385/07/04
15. بیانات در دیدار اعضاى هیأت دولت‌‌ - 1384/07/17
16. بیانات‌ در دیدار قاریان قرآن کریم‌ - 1384/07/14
17. بیانات در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیأت دولت - 1384/06/08
18. پیام به کنگره عظیم حج - 1383/10/29
19. بیانات در دیدار جمعى از حافظان و قاریان قرآن نونهال و نوجوان کشور - 1380/06/28
20. بیانات در مراسم اختتامیه مسابقات حفظ و قرائت قرآن کریم‌ - 1379/08/09
21. بیانات در خطبه‌هاى نمازجمعه‌ - 1377/10/04
22. بیانات در مراسم اختتامیه‌ی مسابقات قرآن‌ - 1377/09/01

منبع: پایگاه دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (دامت برکاته)