تألیف و ترجمه: حمید وثیق زاده انصاری
منبع:راسخون
منبع:راسخون
اکنون دیگر کاملاً روشن شده است که انسان در حال دگرگون کردن آب و هوای کره‌ی زمین، و باعث بالا آمدنِ آب همه‌ی دریاهاست. فرض‌های پذیرفتنی امروزی می‌گویند که تا سال 2030 میلادی میانگین دمای جهان یک تا دو درجه افزایش خواهد یافت. بشر، در تجربه‌ی زندگیش در اکوسیستم‌های طبیعی و جوامع انسانی، هرگز به تغییری چنین ژرف در دوره‌ای چنین کوتاه برنخورده است. جانِ کلام این که به نظر می‌رسد تا سال 2030، دمای زمین به گرم‌ترین حد خود در صد و بیست هزار سال گذشته‌ی اخیرش می‌رسد. همزمان با این پدیده، احتمالاً سطح آب دریاها به اندازه‌ی پانزده تا سی سانتیمتر بالا خواهد آمد. این افزایش، بخشی به خاطر آب شدن کوه‌های یخ و یخ رودهای منطقه‌های سردسیر، و بخش دیگر به علت انبساط حجم آب دریاهای ناحیه‌های گرمسیر است.
این اندازه افزایش سطح آب دریاها ممکن است چندان هم زیاد به نظر نیاید، اما باید توجه داشت که طی یک‌صد سال گذشته، افزایش سطح آب دریاها تنها دوازده سانتیمتر بوده است، و نیز باید یادآور شد که بیش از نیمی از جمعیت گیتی در ناحیه‌های ساحلی یا نزدیک به ساحل زندگی می‌کنند. افزایش یک چهارم متری در سطح آب دریاها می‌تواند برای کشورهایی چون جزایر مالدیو یا هلند دارای پیامدهایی جدی باشد، زیرا وضعیت طبیعی آن‌ها چنان است که بخش بزرگی از سرزمینشان به اندازه‌ی دو متر پایین‌تر از سطح آب دریاهای پیرامونشان قرار گرفته است. آن‌چه باعث پیدایش این دگرگونی آب و هوایی می‌شود «اثر گل‌خانه‌ای» نامیده شده است. ویژگیِ شیشه‌ی گل‌خانه چنان است که پرتوهایی که از خورشید می‌آیند از آن می‌گذرند، ولی پرتوهایی که از سطح‌های گرم درون گل‌خانه به سوی آسمان بازمی‌تابند نمی‌توانند از آن رد شوند و در نتیجه این پرتوهای بازتابی در گل‌خانه گیر می‌افتند و باعث گرم شدن فضای درون آن می‌شوند. برای جو زمین نیز برخی از گازها همان نقش شیشه‌ی گل‌خانه را بازی می‌کنند. کارهایی که خود بشر انجام داده است باعث شده است تا او به دست خود، پنج تا از این گازهای گل‌خانه‌ای را هم‌چون چادری بر سرِ زمین بکشاند و چنین پیامدهایی را باعث شود: - تراکم دی اکسید کربن جو نسبت به دوران پیش از صنعتی شدن جامعه‌ها بیست و پنج درصد بیشتر شده است و به علت از بین رفتن جنگل‌های ناحیه‌های گرمسیری، و به ویژه به خاطر سوزاندن روز‌افزون زغال سنگ و دیگر سوخت‌های سنگواره‌ای، گمان می‌رود که تا یک‌صد سال آینده میزان آن به دو برابرِ این هم برسد. - غلظت متان موجود در جو، نسبت به دورانِ پیش از صنعتی شدن، به دو برابر افزایش یافته است. این متان، از فعالیت‌هایی که در بخش کشاورزی انجام می‌گیرد آزاد می‌شود. - میزان اکسید نیترو (N2O) به دلیل رفع عوارض طبیعی زمین (برای کشاورزی)، به کارگیریِ کودهای شیمیایی، و سوزاندن سوخت‌های سنگواره‌ای افزایش یافته است. - لایه‌های اُزُنِ نزدیک سطح زمین افزایش یافته است و این عمدتاً به خاطر آلودگی‌های ناشی از سوخت خودروهاست. - کلروفلوئوروکربن‌ها (CFCs)، به خاطر به کارگیری گسترده‌ی افشانه‌های گازدار (اسپری‌ها)، گازهای به کار رفته در یخچال‌ها، و کف‌های ویژه‌ی عایق‌بندی در جو به وفور آزاد شده‌اند.
کنار گذاشتن CFCها و جلوگیری از آلودگی‌هایی که اُزُن نزدیک سطح زمین را افزایش می‌دهند کاری شدنی است، اما مقابله با افزایش متان یا اکسید نیتروی یاد شده دشوار است. هم‌چنین کاستن از انتشار دی اکسید کربن نیازمند دگرگونی‌های بنیادین در قوانین بهره‌گیری از انرژی و همزمان، تلاش برای کند کردن روند نامسئولانه‌ی جنگل‌زدایی در سطح زمین است. چنان که پیداست ما هنوز هم سرگرمِ افزودن دمای هوای زمین و باعث بالا آمدنِ سطح آب دریاهاییم. مسأله‌ای که اکنون مطرح است این است که ببینیم این موضوع در چه جاهایی و به چه اندازه‌ای روی داده است. به هر حال، برای رویارویی با این دگرگونی‌ها باید هر چه زودتر کارهایی انجام شود: - پیش از همه آن که، حکومت‌ها باید اصل وجود این مشکل را درک کنند. - باید برای بررسی موضوع، مدل‌های دقیق‌تری را به دست آورد، به ویژه برای تعیین جاهایی که دگرگونی دمای هوا و بالا آمدن سطح آب دریاها بیشترین پیامد را به دنبال خواهد داشت. - باید متن‌هایی مرجع در زمینه‌ی این موضوع فراهم آید تا بتوان چند و چون پیامدهای یاد شده را از جنبه‌های زمین شناسی، کشاورزی، اجتماعی، و اقتصادی بررسی کرد. - همه‌ی کشورها باید برای به حداقل رساندن زمینه‌های خطر، «سیاست‌های بازدارنده» وضع و اجرا کنند (مثلاً از ساختمان‌سازی در جاهایی که احتمال دارد آب آن‌جاها را فراگیرد جلوگیری کنند). - باید CFCها از وسیله‌های کاربردی حذف شود و نیز برای به حداقل رساندن میزان آزاد شدن CO2، باید برنامه‌های صرفه‌جویی در مصرفِ انرژی با دیگر عوامل مربوطه هماهنگ شود تا گازهای گُل‌خانه‌ای ناشی از کارهای انسان هرچه کم‌تر به درون فضای جو پراکنده شود. - و سرانجام و مهم‌تر از همه این‌که باید برای حفاظت از زیست‌کُره، به توافق نامه‌های جهانی دست یافت.
این اندازه افزایش سطح آب دریاها ممکن است چندان هم زیاد به نظر نیاید، اما باید توجه داشت که طی یک‌صد سال گذشته، افزایش سطح آب دریاها تنها دوازده سانتیمتر بوده است، و نیز باید یادآور شد که بیش از نیمی از جمعیت گیتی در ناحیه‌های ساحلی یا نزدیک به ساحل زندگی می‌کنند. افزایش یک چهارم متری در سطح آب دریاها می‌تواند برای کشورهایی چون جزایر مالدیو یا هلند دارای پیامدهایی جدی باشد، زیرا وضعیت طبیعی آن‌ها چنان است که بخش بزرگی از سرزمینشان به اندازه‌ی دو متر پایین‌تر از سطح آب دریاهای پیرامونشان قرار گرفته است. آن‌چه باعث پیدایش این دگرگونی آب و هوایی می‌شود «اثر گل‌خانه‌ای» نامیده شده است. ویژگیِ شیشه‌ی گل‌خانه چنان است که پرتوهایی که از خورشید می‌آیند از آن می‌گذرند، ولی پرتوهایی که از سطح‌های گرم درون گل‌خانه به سوی آسمان بازمی‌تابند نمی‌توانند از آن رد شوند و در نتیجه این پرتوهای بازتابی در گل‌خانه گیر می‌افتند و باعث گرم شدن فضای درون آن می‌شوند. برای جو زمین نیز برخی از گازها همان نقش شیشه‌ی گل‌خانه را بازی می‌کنند. کارهایی که خود بشر انجام داده است باعث شده است تا او به دست خود، پنج تا از این گازهای گل‌خانه‌ای را هم‌چون چادری بر سرِ زمین بکشاند و چنین پیامدهایی را باعث شود: - تراکم دی اکسید کربن جو نسبت به دوران پیش از صنعتی شدن جامعه‌ها بیست و پنج درصد بیشتر شده است و به علت از بین رفتن جنگل‌های ناحیه‌های گرمسیری، و به ویژه به خاطر سوزاندن روز‌افزون زغال سنگ و دیگر سوخت‌های سنگواره‌ای، گمان می‌رود که تا یک‌صد سال آینده میزان آن به دو برابرِ این هم برسد. - غلظت متان موجود در جو، نسبت به دورانِ پیش از صنعتی شدن، به دو برابر افزایش یافته است. این متان، از فعالیت‌هایی که در بخش کشاورزی انجام می‌گیرد آزاد می‌شود. - میزان اکسید نیترو (N2O) به دلیل رفع عوارض طبیعی زمین (برای کشاورزی)، به کارگیریِ کودهای شیمیایی، و سوزاندن سوخت‌های سنگواره‌ای افزایش یافته است. - لایه‌های اُزُنِ نزدیک سطح زمین افزایش یافته است و این عمدتاً به خاطر آلودگی‌های ناشی از سوخت خودروهاست. - کلروفلوئوروکربن‌ها (CFCs)، به خاطر به کارگیری گسترده‌ی افشانه‌های گازدار (اسپری‌ها)، گازهای به کار رفته در یخچال‌ها، و کف‌های ویژه‌ی عایق‌بندی در جو به وفور آزاد شده‌اند.
کنار گذاشتن CFCها و جلوگیری از آلودگی‌هایی که اُزُن نزدیک سطح زمین را افزایش می‌دهند کاری شدنی است، اما مقابله با افزایش متان یا اکسید نیتروی یاد شده دشوار است. هم‌چنین کاستن از انتشار دی اکسید کربن نیازمند دگرگونی‌های بنیادین در قوانین بهره‌گیری از انرژی و همزمان، تلاش برای کند کردن روند نامسئولانه‌ی جنگل‌زدایی در سطح زمین است. چنان که پیداست ما هنوز هم سرگرمِ افزودن دمای هوای زمین و باعث بالا آمدنِ سطح آب دریاهاییم. مسأله‌ای که اکنون مطرح است این است که ببینیم این موضوع در چه جاهایی و به چه اندازه‌ای روی داده است. به هر حال، برای رویارویی با این دگرگونی‌ها باید هر چه زودتر کارهایی انجام شود: - پیش از همه آن که، حکومت‌ها باید اصل وجود این مشکل را درک کنند. - باید برای بررسی موضوع، مدل‌های دقیق‌تری را به دست آورد، به ویژه برای تعیین جاهایی که دگرگونی دمای هوا و بالا آمدن سطح آب دریاها بیشترین پیامد را به دنبال خواهد داشت. - باید متن‌هایی مرجع در زمینه‌ی این موضوع فراهم آید تا بتوان چند و چون پیامدهای یاد شده را از جنبه‌های زمین شناسی، کشاورزی، اجتماعی، و اقتصادی بررسی کرد. - همه‌ی کشورها باید برای به حداقل رساندن زمینه‌های خطر، «سیاست‌های بازدارنده» وضع و اجرا کنند (مثلاً از ساختمان‌سازی در جاهایی که احتمال دارد آب آن‌جاها را فراگیرد جلوگیری کنند). - باید CFCها از وسیله‌های کاربردی حذف شود و نیز برای به حداقل رساندن میزان آزاد شدن CO2، باید برنامه‌های صرفه‌جویی در مصرفِ انرژی با دیگر عوامل مربوطه هماهنگ شود تا گازهای گُل‌خانه‌ای ناشی از کارهای انسان هرچه کم‌تر به درون فضای جو پراکنده شود. - و سرانجام و مهم‌تر از همه این‌که باید برای حفاظت از زیست‌کُره، به توافق نامه‌های جهانی دست یافت.
/ج
