پژوهشگر: برایان رُز
از این که اسبی بزرگ و توخالی در جنگ تروا نقشی مهم بازی کرده است هیچ نشانی در دست نیست، اما ظاهراً دیوارهای مستحکم پیرامون تروا با اهرم بزرگی تخریب شده اند که نقش اسب داشته است.
اکران چند فیلم جدید درباره حماسه های یونانی و رومی (گلادیاتور، مصائب مسیح، اسکندر کبیر، هانیبال، و غیره) باعث برانگیخته شدن موج علاقه به عهد باستان شده است که از زمان ساخت فیلم های سسیل بی. دومیل در هالیوود بی سابقه است. این امر مخصوصاً در مورد تروا صادق است، و از آنجا که سازندگان فیلم تروا در مورد روایت هومر از واقعه جنگ تروا و باستان شناسی عصر مفرغ صد در صد به تاریخ وفادار نبوده اند، در اینجا بخشی از یافته های حاصل از حفاری های دانشگاه های توبینگن آلمان و سین سیناتی آمریکا در تروا و حوالی این محوطه را نیز گنجانده ام. مدیریت این حفاری ها از سال ۱۹۸۸ با مانفرد کورفمان بوده و من از همان زمان فرصت خدمت به عنوان سرپرست حفاری های یونان و روم و بیزانس در کنار او را داشته ام.
دراینجا باید کار خود را با مرور جغرافیای این محل آغاز کنیم، چون در واقع مهم ترین بخش داستان تروا نیز همین است. تروا در شمال غربی ترکیه و در نزدیکی شهر امروزی کاناخال واقع است، و سهل الوصول ترین نقطه در میان آسیا و اروپا را اشغال کرده است. در عهد باستان، این محوطه ناظر بر ورودیِ داردانل یا هِلس پونت بود، تنگه باریکی که دریای اژه را به دریای مرمره، استانبول، و دریای سیاه متصل می کرد.
موقعیت جغرافیایی و استراتژیک تروا باعث شد که در طول تاریخش همواره هدف حملات رقبای خود باشد. ما همیشه از جنگ تروا حرف می زنیم، اما نکته اینجاست که از هزاره سوم پیش از میلاد تا سال ۱۹۱۵ که نبرد گالیپولی در آن سوی تنگه اتفاق افتاد جنگ های بسیاری در این منطقه درگرفت. در آن زمان هر که حکومت تروا و گالیپولی را در دست داشت می توانست ترافیک دریایی میان دو دریای اژه و سیاه را کنترل کند. به بیان دیگر، هدف از این جنگ ها پول و قدرت بود، نه زنی به نام هلن.
در حال حاضر محوطه تروا تشکیل شده است از تپه ای به ابعاد تقریبی ۶۰۰ در ۴۵۰ فوت شامل ده آبادی یا شهرک که یکی بر روی دیگری ساخته شده و بیانگر یک دوره تقریباً ۴۵۰۰ ساله زندگی در این منطقه اند. اولین آبادی در حدود سال ۳ هزار پیش از میلاد ساخته شده و آخرین آبادی به حدود ۱۴۰۰ پس از میلاد یعنی اواخر دوره بیزانس بازمی گردد. در طول این سال ها تپه ای که تروا بر آن واقع است حدود سی فوت از دشت های اطراف بالاتر قرار گرفت. در زمانی که اولین آبادی در این ناحیه ساخته شد، آب داردانل تا بخش شمالی تپه جریان داشت، اما خط ساحل به تدریج عقب رانده شد تا آنجا که در اواخر عصر مفرغ این تنگه دست کم یک مایل از تروا فاصله داشت. ناحیه شمالی تپه به باتلاق تبدیل شد و کشتی ها مجبور بودند در نزدیکی شهر امروزی بِسیک تپ در دریای اژه لنگر بیندازند.
مطابق آن چه در ایلیاد هومر و دیگر منابع باستانی آمده است، جنگ تروا دو طرف عمده داشت: شهرهای متحد یونان علیه تروا و متحدانش (یعنی آمازونی ها و لیسه ای ها). بنارباین جنگ میان شرق و غرب بود و در این میان هر دو طرف مخاصمه زن های یکدیگر را می ربودند: تروایی ها هلن، زن منلاس از اسپارت را دزدیدند، و یونانی ها بریسئیس و کریئیس از تروا را به عنوان معشوقه به اسارت گرفتند. پس از چندین نبرد که مجموعاً ده سال طول کشیدند شهر ویران شد، و در این میان یونانی ها از اسبی چوبی برای ورود به شهر استفاده کردند. در منابع باستانی این طور آمده که این جنگ ها در اواخر عصر مفرغ و در ربع اول قرن دوازده پیش از میلاد رخ داده است.
با بررسی بقایای تروا در این دوره درمی یابیم که دو تخریب و ویرانی صورت گرفته است، یکی در اواخر قرن سیزدهم (آبادی ششم) و دیگری در آغاز قرن دوازدهم پیش از میلاد (آبادی هفتم). آبادی ششم مستحکم ترین و بزرگ ترین آبادی عصر مفرغ در این محوطه را شامل می شده است (به طور کلی از ۳ هزار تا هزار سال پیش از میلاد عصر مفرغ قلمداد می شود). تاریخ تقریبی این آبادی را می توان ۱۷۰۰ تا ۱۲۷۵ پیش از میلاد در نظر گرفت، و مشخص است که سیستم دفاعی آن دو جزءِ عمده داشته است: دیواری مستحکم که قلعه را احاطه کرده بوده و یک خندق که کل شهر را در احاطه خود داشته است.
اما سازندگان این سیستم دفاعی چه کسانی بودند؟ به رغم حفاری های گسترده ای که در ۱۳۰ سال گذشته در محوطه تروا انجام شده است، فقط یک اثر مکتوب متعلق به اواخر عصر مفرغ داریم که می تواند به ما در این زمینه کمک کند. این اثر مکتوب مهری برنزی است که در سال ۱۹۹۵ کشف شد و فقط چند میلی متر قطر دارد. بر این مهر نوشته هایی به زبان لوویان نقش شده است، زبانی که در هزاره دوم پیش از میلاد در پادشاهی هتیت در مرکز ترکیه مرسوم بوده است.
این اولین باری نیست که از پیوند میان پادشاهی هتیت و تروای عصر مفرغ شواهدی به دست آمده است. گرچه از تروا هیچ اثر مکتوبی به دست نیامده است، مجموعه ای از لوح های گلی در پایتخت هتیت در هاتوسا به دست آمده است. یکی از این الواح که به اوایل قرن سیزدهم پیش از میلاد بازمی گردد از رابطه ای سیاسی میان هتیت ها و آلکساندروس، حکمران ویلوسا، خبر می دهد. آلکساندروس نام دیگر پاریس، پسر پریام افسانه ای در ایلیاد، بود، و کارشناسان زبان هتیت بر این باورند که ویلوسا اسم هتیتِ ایون بوده، مکان جغرافیایی دیگری که تصور می شود تروا در آن واقع بوده است.
http://www.aftabir.com منبع آفتاب:
اکران چند فیلم جدید درباره حماسه های یونانی و رومی (گلادیاتور، مصائب مسیح، اسکندر کبیر، هانیبال، و غیره) باعث برانگیخته شدن موج علاقه به عهد باستان شده است که از زمان ساخت فیلم های سسیل بی. دومیل در هالیوود بی سابقه است. این امر مخصوصاً در مورد تروا صادق است، و از آنجا که سازندگان فیلم تروا در مورد روایت هومر از واقعه جنگ تروا و باستان شناسی عصر مفرغ صد در صد به تاریخ وفادار نبوده اند، در اینجا بخشی از یافته های حاصل از حفاری های دانشگاه های توبینگن آلمان و سین سیناتی آمریکا در تروا و حوالی این محوطه را نیز گنجانده ام. مدیریت این حفاری ها از سال ۱۹۸۸ با مانفرد کورفمان بوده و من از همان زمان فرصت خدمت به عنوان سرپرست حفاری های یونان و روم و بیزانس در کنار او را داشته ام.
دراینجا باید کار خود را با مرور جغرافیای این محل آغاز کنیم، چون در واقع مهم ترین بخش داستان تروا نیز همین است. تروا در شمال غربی ترکیه و در نزدیکی شهر امروزی کاناخال واقع است، و سهل الوصول ترین نقطه در میان آسیا و اروپا را اشغال کرده است. در عهد باستان، این محوطه ناظر بر ورودیِ داردانل یا هِلس پونت بود، تنگه باریکی که دریای اژه را به دریای مرمره، استانبول، و دریای سیاه متصل می کرد.
موقعیت جغرافیایی و استراتژیک تروا باعث شد که در طول تاریخش همواره هدف حملات رقبای خود باشد. ما همیشه از جنگ تروا حرف می زنیم، اما نکته اینجاست که از هزاره سوم پیش از میلاد تا سال ۱۹۱۵ که نبرد گالیپولی در آن سوی تنگه اتفاق افتاد جنگ های بسیاری در این منطقه درگرفت. در آن زمان هر که حکومت تروا و گالیپولی را در دست داشت می توانست ترافیک دریایی میان دو دریای اژه و سیاه را کنترل کند. به بیان دیگر، هدف از این جنگ ها پول و قدرت بود، نه زنی به نام هلن.
مطابق آن چه در ایلیاد هومر و دیگر منابع باستانی آمده است، جنگ تروا دو طرف عمده داشت: شهرهای متحد یونان علیه تروا و متحدانش (یعنی آمازونی ها و لیسه ای ها). بنارباین جنگ میان شرق و غرب بود و در این میان هر دو طرف مخاصمه زن های یکدیگر را می ربودند: تروایی ها هلن، زن منلاس از اسپارت را دزدیدند، و یونانی ها بریسئیس و کریئیس از تروا را به عنوان معشوقه به اسارت گرفتند. پس از چندین نبرد که مجموعاً ده سال طول کشیدند شهر ویران شد، و در این میان یونانی ها از اسبی چوبی برای ورود به شهر استفاده کردند. در منابع باستانی این طور آمده که این جنگ ها در اواخر عصر مفرغ و در ربع اول قرن دوازده پیش از میلاد رخ داده است.
با بررسی بقایای تروا در این دوره درمی یابیم که دو تخریب و ویرانی صورت گرفته است، یکی در اواخر قرن سیزدهم (آبادی ششم) و دیگری در آغاز قرن دوازدهم پیش از میلاد (آبادی هفتم). آبادی ششم مستحکم ترین و بزرگ ترین آبادی عصر مفرغ در این محوطه را شامل می شده است (به طور کلی از ۳ هزار تا هزار سال پیش از میلاد عصر مفرغ قلمداد می شود). تاریخ تقریبی این آبادی را می توان ۱۷۰۰ تا ۱۲۷۵ پیش از میلاد در نظر گرفت، و مشخص است که سیستم دفاعی آن دو جزءِ عمده داشته است: دیواری مستحکم که قلعه را احاطه کرده بوده و یک خندق که کل شهر را در احاطه خود داشته است.
اما سازندگان این سیستم دفاعی چه کسانی بودند؟ به رغم حفاری های گسترده ای که در ۱۳۰ سال گذشته در محوطه تروا انجام شده است، فقط یک اثر مکتوب متعلق به اواخر عصر مفرغ داریم که می تواند به ما در این زمینه کمک کند. این اثر مکتوب مهری برنزی است که در سال ۱۹۹۵ کشف شد و فقط چند میلی متر قطر دارد. بر این مهر نوشته هایی به زبان لوویان نقش شده است، زبانی که در هزاره دوم پیش از میلاد در پادشاهی هتیت در مرکز ترکیه مرسوم بوده است.
این اولین باری نیست که از پیوند میان پادشاهی هتیت و تروای عصر مفرغ شواهدی به دست آمده است. گرچه از تروا هیچ اثر مکتوبی به دست نیامده است، مجموعه ای از لوح های گلی در پایتخت هتیت در هاتوسا به دست آمده است. یکی از این الواح که به اوایل قرن سیزدهم پیش از میلاد بازمی گردد از رابطه ای سیاسی میان هتیت ها و آلکساندروس، حکمران ویلوسا، خبر می دهد. آلکساندروس نام دیگر پاریس، پسر پریام افسانه ای در ایلیاد، بود، و کارشناسان زبان هتیت بر این باورند که ویلوسا اسم هتیتِ ایون بوده، مکان جغرافیایی دیگری که تصور می شود تروا در آن واقع بوده است.
http://www.aftabir.com منبع آفتاب:
