نویسنده: دکتر سید جواد مصطفوی
نهج البلاغه بعد از قرآن کریم در بین کتاب های اسلامی در عالی ترین درجه ی بلاغت و جزالت و اتقان و صحت قرار دارد و شاید علمای اسلامی به اتکای حدیث نبوی «علی مع الحق و الحق مع علی... » نهج البلاغه را «اخ القرآن» گفته اند. می خواهیم، آنچه که در نهج البلاغه به آیات کریمه قرآن استشهاد شده است را فهرست وار بیان کنیم تا کار پژوهش گران را تسهیل نماییم.
نهج البلاغه در 121 مورد به آیات قرآن کریم استشهاد نموده و یا اقتباس کرده است:
خطبه ا: 1. اسجدوا لادم فسجدوا الا ابلیس.
خطبه1: 1. انک من المنظرین الی یوم الوقت المعلوم.
خطبه1: 3. و لله علی الناس حج البیت من استطاع الیه سبیلاً. و من کفر فان الله غنی عن العالمین.
خطبه3: 4. تلک الدار الاخره نجعلها للذین لا یریدون علواً فی الارض و لا فساداً و العاقبه للمتقین.
خطبه 23: 5. احدی الحسنین.
خطبه 85: 6. تبیاناً لکل شیء.
خطبه 18: 7. ما فرطنا فی الکتاب من شیء.
خطبه 18: 8. و لو کان من عند غیر الله لوجدوا فیه اختلافاً کثیراً.
خطبه 28: 9. قل تمتعوا فان مصیر کم الی النار.
خطبه 39: 10. کانما یساقون الی الموت و هم ینظرون.
خطبه 50: 11. و ینجو الذین سبقت لهم من الله الحسنی.
خطبه 57: 12. لقد ضللت اذا و ما انا من المهتدین.
خطبه 65: 13. و انتم الاعلون و الله معکم، و لن یترکم اعمالکم.
خطبه 70: 14. و لتعلمن نباه بعد حین.
خطبه 84: 15. کل نفس معها سائق و شهید.
خطبه 86: 16. فاین تذهبون.
خطبه 86: 17. و انی توفکون.
خطبه 90: 18. تالله ان کنا لفی ضلال مبین، اذ نسویکم برب العالمین.
خطبه 90: 19. بل عباد مکرمون، لایسبقونه بالقول و هم بامره یعملون.
خطبه 216: 20. انک علی کل شیء قدیر.
خطبه 97 : 21. فان العاقبه للمتقین.
خطبه 102: 22. ان فی ذلک لآیات و ان کنا لمبتلین.
خطبه 108: 23. من ماء مهین.
خطبه 108: 24. ریب المنون.
خطبه 110: 25. کماء انزلناه من السماء فاختلط به نبات الارض فاصبح هشیماً تذروه الریاح، و کان الله علی کل شیء مقتدراً.
خطبه 110: 26. کما بدانا اول خلق نعیده وعداً علینا، انا کنا فاعلین.
خطبه 113: 27.فاتقو الله حق تقاته و لاتموتن الا و انتم مسلمون.
خطبه 114: 28. تنزل الغیث من بعد ما قنطوا و تنشر رحمتک و انت الولی الحمید.
خطبه 119: 29. و تبلی فیه السرائر.
خطبه 125: 30. فان تنازعتم فی شیء فردوه الی الله و الرسول.
خطبه 128: 31. ان الله عنده علم الساعه و ینزل الغیث و یعلم ما فی الارحام و ما تدری نفس ماذا تکسب غداً و ما تدری نفس بای ارض تموت.
خطبه 129: 32. فانا الله و انا الیه راجعون.
خطبه 129: 33. ظهر الفساد.
خطبه 143: 34. استغفروا ربکم انه کان غفاراً، یرسل السماء علیکم مدراراً و یمددکم باموال و بنین.
خطبه 143: 35. و لا تواخذنا بما فعل السفهاء منا.
خطبه 144: 36. لیبلوهم ایهم احسن عملاً.
خطبه 147: 37. هدی للتی هی اقوم.
خطبه 152: 38. و لا ینبئک مثل خبیر.
خطبه 155: 39. و تبرز الجحیم للغاوین.
خطبه 155: 40. الم احسب الناس ان یترکوا ان یقولوا امنا و هم لایفتنون.
خطبه 159: 41. انک حی قیوم لا تاخذک سنه و لا نوم.
خطبه 159: 42. و اخذت بالنواصی و الاقدام.
خطبه 159: 43. رب انی لما انزلت الی من خیر فقیر.
خطبه 161: 44. فلا تذهب نفسک علیهم حسرات ان الله علیم بما یصنعون.
خطبه 162: 45. من سلاله من طین، وضعت فی قرار مکین، الی قدر معلوم.
خطبه 175: 46. ان الذین قالوا ربنا الله ثم استقاموا تتنزل علیهم الملائکه ان لا تخافوا و لا تحزنوا و ابشروا بالجنه التی کنتم توعدون.
خطبه 175: 47. ان الله لا یغفر ان یشرک به.
خطبه 177: 48. لان الله لیس بظلام للعبید.
خطبه 180: 49. بعداً لهم کما بعدت ثمود.
خطبه 182: 50. من یتق الله یجعل له مخرجاً.
خطبه 182: 51. ان تنصرو الله ینصرکم و یثبت اقدامکم.
خطبه 182: 52. من ذا الذی یقرض الله قرضاً حسناً عفه له، و له اجر کریم.
خطبه 182: 53. و له جنود السماوات و الارض و هو العزیز الحکیم.
خطبه 182: 54. و له خزائن السماوات و الارض و هو الغنی الحمید.
خطبه 182: 55. ذلک فضل الله یوتیه من یشاء، و الله ذو الفضل العظیم.
خطبه 227: 56. فتبارک الذی یسجد له من فی السموات و الارض طوعاً و کرهاً.
خطبه 227: 57. و انشا السحاب الثقال.
خطبه 228: 58. یقول لئن اراد کونه کن فیکون.
خطبه 231: 59. الی اجل معلوم.
خطبه 232: 60. و سیق الذین اتقوا ربهم الی الجنه زمراً.
خطبه 232: 61. و کانوا احق بها و اهلها.
خطبه 233: 62. و قلیل من عبادی الشکور.
خطبه 233: 63. ولات حین مناص.
خطبه 233: 64. فما بکت علیهم السماء و الارض و ما کانوا منظرین.
خطبه 234: 65. انی خالق بشراً من طین، فاذا سویته و نفخت فیه من روحی فقعوا له ساجدین، فسجد الملائکه کلهم اجمعون الا ابلیس.
خطبه 234: 66. قال رب بما اغویتنی لازینن لهم فی الارض و لاغوینهم اجمعین.
خطبه 234: 67. ایحسبون انما نمدهم به من مال و بنین. نسارع لهم فی الخیرات؟ بل لا یشعرون.
خطبه 234: 68. فجعلها بیته الحرام الذی جعله الله للناس قیاماً.
خطبه 234: 69. فقالوا نحن اکثر اموالاً و اولاداً و ما نحن بمعذبین.
خطبه 184: 70. فان الله مع الذین اتقوا و الذین هم محسنون.
خطبه 185: 71. اولئک حزب الشیطان الا ان حزب الشیطان هم الخاسرون.
خطبه 186: 72. فی یوم تشخص فیه الابصار.
خطبه 190: 73. فانها کانت علی المومنین کتاباً موقوتاً.
خطبه 190: 74. ما سلککم فی سقر؟ قالوا لم نک من المصلین.
خطبه 190: 75. رجال لا تلهیهم تجاره و لا بیع عن ذکر الله و اقام الصلاه و ایتاء الزکاه.
خطبه 190: 76. وامر اهلک بالصلاه و اصطبر علیها.
خطبه 190: 77. و هو الانسان انه کان ظلوماً جهولاً.
خطبه 192: 78. فعقروها فاصبحوا نادمین.
خطبه 193: 79. انا لله و انا الیه راجعون.
خطبه 202: 80. ان فی ذلک لعبره لمن یخشی.
خطبه 212: 81. الهیکم التکاثر حتی زرتم المقابر.
خطبه 213: 82. رجال لا تلهیهم تجاره و لا بیع عن ذکر الله.
خطبه 214: 83. یا ایها الانسان ما غرک بربک الکریم.
خطبه 217: 84. هنالک تبلوا کل نفس ما اسلفت و ردوا الی الله مولاهم الحق و ضل عنهم ما کانوا یفترون.
نامه 3: 85. و خسر هنالک المبطلون.
نامه 15: 86. ربنا افتح بیننا و بین قومنا بالحق، و انت خیر الفاتحین.
نامه 23: 87. الا تحبون ان یغفر الله لکم.
نامه 23: 88. و ما عندالله خیر للابرار.
نامه 28: 89. و اولوا الارحام بعضهم اولی ببعض فی کتاب الله.
نامه 28: 90. ان اولی الناس بابراهیم للذین اتبعوه و هذا النبی و الذین آمنوا، و الله ولی المومنین.
نامه 28: 91. لقد علم الله المعوقین منکم و القائلین لاخوانهم هلم الینا و لا یاتون الباس الا قلیلاً.
نامه 28: 92. و ما اردت الا الاصلاح ما استطعت و ما توفیقی الا بالله علیه توکلت و الیه انیب.
نامه 28: 93. و ما هی من الظالمین ببعید.
نامه 41: 94. و لات حین مناص.
نامه 45: 95. اولئک حزب الله، الا ان حزب الله هم المفلحون.
نامه 53: 96. یا ایها الذین امنوا اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و اولی الامر منکم، فان
تنازعتم فی شیء فردوه الی الله و الرسول.
نامه 53: 97. کبر مقتاً عندالله ان تقولوا ما لا تفعلون.
نامه 55: 98. حتی یحکم الله بیننا و هو خیر الحاکمین.
نامه 67: 99. سواء العاکف فیه و الباد.
نامه 74: 100. ان عهد الله کان مسوولاً.
حکمت 75: 101. ذلک ظن الذین کفروا، فویل للذین کفروا من النار.
حکمت 85: 102. و ما کان الله لیعذبهم و انت فیهم و ما کان الله معذبهم و هم یستغفرون.
حکمت 90: 103. واعلموا انما اموالکم و اولادکم فتنه.
حکمت 92: 104. ان اولی الناس بابراهیم للذین اتبعوه و هذا النبی و الذین امنوا.
حکمت 95: 105. انا لله و انا الیه راجعون.
حکمت 125: 106. ان خیر الزاد التقوی.
حکمت 130: 107. ادعونی استجب لکم، و من یعمل سوء او یظلم نفسه ثم یستغفر الله یجد الله غفوراً رحیماً، لئن شکرتم لازیدنکم.
حکمت 130: 108. انما التوبه علی الله للذین یعملون السوء بجهاله ثم یتوبون من قریب فاولئک یتوب الله علیهم و کان الله علیماً حکیماً.
حکمت 195: 109. و الله یحب المحسنین.
حکمت 200: 110. و نرید ان نمن علی الذین استضعفوا فی الارض و نجعلهم ائمه و نجعلهم الوارثین.
حکمت221: 111. فلنحیینه حیاه طیبه.
حکمت 223: 112. ان الله یامر بالعدل و الاحسان.
حکمت 309: 113. اجعل لنا الها کما لهم الهه فقال انکم قوم تجهلون.
حکمت 335: 114. کل نفس بما کسبت رهینه.
حکمت 336: 115. خسر الدنیا و الاخره، ذلک هو الخسران المبین.
حکمت 369: 116. فلا یامن مکر الله الا القوم الخاسرون.
حکمت 369: 117. انه لا ییاس من روح الله الا القوم الکافرون.
حکمت 431: 118. لکیلا تاسوا علی ما فاتکم و لا تفرحوا بما اتاکم.
حکمت 460: 119. و لا تنسوا الفضل بینکم.
حکمت 177: 120. عفا الله عما سلف.
خطبه 234: 121. فهلا القی علیهما اساور من ذهب.
منبع: مصطفوی، سید جواد، (1301)، رابطه نهج البلاغه با قرآن، تهران: انتشارات بنیاد نهج البلاغه ، 1386، چاپ چهارم.
نهج البلاغه در 121 مورد به آیات قرآن کریم استشهاد نموده و یا اقتباس کرده است:
خطبه ا: 1. اسجدوا لادم فسجدوا الا ابلیس.
خطبه1: 1. انک من المنظرین الی یوم الوقت المعلوم.
خطبه1: 3. و لله علی الناس حج البیت من استطاع الیه سبیلاً. و من کفر فان الله غنی عن العالمین.
خطبه3: 4. تلک الدار الاخره نجعلها للذین لا یریدون علواً فی الارض و لا فساداً و العاقبه للمتقین.
خطبه 23: 5. احدی الحسنین.
خطبه 85: 6. تبیاناً لکل شیء.
خطبه 18: 7. ما فرطنا فی الکتاب من شیء.
خطبه 18: 8. و لو کان من عند غیر الله لوجدوا فیه اختلافاً کثیراً.
خطبه 28: 9. قل تمتعوا فان مصیر کم الی النار.
خطبه 39: 10. کانما یساقون الی الموت و هم ینظرون.
خطبه 50: 11. و ینجو الذین سبقت لهم من الله الحسنی.
خطبه 57: 12. لقد ضللت اذا و ما انا من المهتدین.
خطبه 65: 13. و انتم الاعلون و الله معکم، و لن یترکم اعمالکم.
خطبه 70: 14. و لتعلمن نباه بعد حین.
خطبه 84: 15. کل نفس معها سائق و شهید.
خطبه 86: 16. فاین تذهبون.
خطبه 86: 17. و انی توفکون.
خطبه 90: 18. تالله ان کنا لفی ضلال مبین، اذ نسویکم برب العالمین.
خطبه 90: 19. بل عباد مکرمون، لایسبقونه بالقول و هم بامره یعملون.
خطبه 216: 20. انک علی کل شیء قدیر.
خطبه 97 : 21. فان العاقبه للمتقین.
خطبه 102: 22. ان فی ذلک لآیات و ان کنا لمبتلین.
خطبه 108: 23. من ماء مهین.
خطبه 108: 24. ریب المنون.
خطبه 110: 25. کماء انزلناه من السماء فاختلط به نبات الارض فاصبح هشیماً تذروه الریاح، و کان الله علی کل شیء مقتدراً.
خطبه 110: 26. کما بدانا اول خلق نعیده وعداً علینا، انا کنا فاعلین.
خطبه 113: 27.فاتقو الله حق تقاته و لاتموتن الا و انتم مسلمون.
خطبه 114: 28. تنزل الغیث من بعد ما قنطوا و تنشر رحمتک و انت الولی الحمید.
خطبه 119: 29. و تبلی فیه السرائر.
خطبه 125: 30. فان تنازعتم فی شیء فردوه الی الله و الرسول.
خطبه 128: 31. ان الله عنده علم الساعه و ینزل الغیث و یعلم ما فی الارحام و ما تدری نفس ماذا تکسب غداً و ما تدری نفس بای ارض تموت.
خطبه 129: 32. فانا الله و انا الیه راجعون.
خطبه 129: 33. ظهر الفساد.
خطبه 143: 34. استغفروا ربکم انه کان غفاراً، یرسل السماء علیکم مدراراً و یمددکم باموال و بنین.
خطبه 143: 35. و لا تواخذنا بما فعل السفهاء منا.
خطبه 144: 36. لیبلوهم ایهم احسن عملاً.
خطبه 147: 37. هدی للتی هی اقوم.
خطبه 152: 38. و لا ینبئک مثل خبیر.
خطبه 155: 39. و تبرز الجحیم للغاوین.
خطبه 155: 40. الم احسب الناس ان یترکوا ان یقولوا امنا و هم لایفتنون.
خطبه 159: 41. انک حی قیوم لا تاخذک سنه و لا نوم.
خطبه 159: 42. و اخذت بالنواصی و الاقدام.
خطبه 159: 43. رب انی لما انزلت الی من خیر فقیر.
خطبه 161: 44. فلا تذهب نفسک علیهم حسرات ان الله علیم بما یصنعون.
خطبه 162: 45. من سلاله من طین، وضعت فی قرار مکین، الی قدر معلوم.
خطبه 175: 46. ان الذین قالوا ربنا الله ثم استقاموا تتنزل علیهم الملائکه ان لا تخافوا و لا تحزنوا و ابشروا بالجنه التی کنتم توعدون.
خطبه 175: 47. ان الله لا یغفر ان یشرک به.
خطبه 177: 48. لان الله لیس بظلام للعبید.
خطبه 180: 49. بعداً لهم کما بعدت ثمود.
خطبه 182: 50. من یتق الله یجعل له مخرجاً.
خطبه 182: 51. ان تنصرو الله ینصرکم و یثبت اقدامکم.
خطبه 182: 52. من ذا الذی یقرض الله قرضاً حسناً عفه له، و له اجر کریم.
خطبه 182: 53. و له جنود السماوات و الارض و هو العزیز الحکیم.
خطبه 182: 54. و له خزائن السماوات و الارض و هو الغنی الحمید.
خطبه 182: 55. ذلک فضل الله یوتیه من یشاء، و الله ذو الفضل العظیم.
خطبه 227: 56. فتبارک الذی یسجد له من فی السموات و الارض طوعاً و کرهاً.
خطبه 227: 57. و انشا السحاب الثقال.
خطبه 228: 58. یقول لئن اراد کونه کن فیکون.
خطبه 231: 59. الی اجل معلوم.
خطبه 232: 60. و سیق الذین اتقوا ربهم الی الجنه زمراً.
خطبه 232: 61. و کانوا احق بها و اهلها.
خطبه 233: 62. و قلیل من عبادی الشکور.
خطبه 233: 63. ولات حین مناص.
خطبه 233: 64. فما بکت علیهم السماء و الارض و ما کانوا منظرین.
خطبه 234: 65. انی خالق بشراً من طین، فاذا سویته و نفخت فیه من روحی فقعوا له ساجدین، فسجد الملائکه کلهم اجمعون الا ابلیس.
خطبه 234: 66. قال رب بما اغویتنی لازینن لهم فی الارض و لاغوینهم اجمعین.
خطبه 234: 67. ایحسبون انما نمدهم به من مال و بنین. نسارع لهم فی الخیرات؟ بل لا یشعرون.
خطبه 234: 68. فجعلها بیته الحرام الذی جعله الله للناس قیاماً.
خطبه 234: 69. فقالوا نحن اکثر اموالاً و اولاداً و ما نحن بمعذبین.
خطبه 184: 70. فان الله مع الذین اتقوا و الذین هم محسنون.
خطبه 185: 71. اولئک حزب الشیطان الا ان حزب الشیطان هم الخاسرون.
خطبه 186: 72. فی یوم تشخص فیه الابصار.
خطبه 190: 73. فانها کانت علی المومنین کتاباً موقوتاً.
خطبه 190: 74. ما سلککم فی سقر؟ قالوا لم نک من المصلین.
خطبه 190: 75. رجال لا تلهیهم تجاره و لا بیع عن ذکر الله و اقام الصلاه و ایتاء الزکاه.
خطبه 190: 76. وامر اهلک بالصلاه و اصطبر علیها.
خطبه 190: 77. و هو الانسان انه کان ظلوماً جهولاً.
خطبه 192: 78. فعقروها فاصبحوا نادمین.
خطبه 193: 79. انا لله و انا الیه راجعون.
خطبه 202: 80. ان فی ذلک لعبره لمن یخشی.
خطبه 212: 81. الهیکم التکاثر حتی زرتم المقابر.
خطبه 213: 82. رجال لا تلهیهم تجاره و لا بیع عن ذکر الله.
خطبه 214: 83. یا ایها الانسان ما غرک بربک الکریم.
خطبه 217: 84. هنالک تبلوا کل نفس ما اسلفت و ردوا الی الله مولاهم الحق و ضل عنهم ما کانوا یفترون.
نامه 3: 85. و خسر هنالک المبطلون.
نامه 15: 86. ربنا افتح بیننا و بین قومنا بالحق، و انت خیر الفاتحین.
نامه 23: 87. الا تحبون ان یغفر الله لکم.
نامه 23: 88. و ما عندالله خیر للابرار.
نامه 28: 89. و اولوا الارحام بعضهم اولی ببعض فی کتاب الله.
نامه 28: 90. ان اولی الناس بابراهیم للذین اتبعوه و هذا النبی و الذین آمنوا، و الله ولی المومنین.
نامه 28: 91. لقد علم الله المعوقین منکم و القائلین لاخوانهم هلم الینا و لا یاتون الباس الا قلیلاً.
نامه 28: 92. و ما اردت الا الاصلاح ما استطعت و ما توفیقی الا بالله علیه توکلت و الیه انیب.
نامه 28: 93. و ما هی من الظالمین ببعید.
نامه 41: 94. و لات حین مناص.
نامه 45: 95. اولئک حزب الله، الا ان حزب الله هم المفلحون.
نامه 53: 96. یا ایها الذین امنوا اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و اولی الامر منکم، فان
تنازعتم فی شیء فردوه الی الله و الرسول.
نامه 53: 97. کبر مقتاً عندالله ان تقولوا ما لا تفعلون.
نامه 55: 98. حتی یحکم الله بیننا و هو خیر الحاکمین.
نامه 67: 99. سواء العاکف فیه و الباد.
نامه 74: 100. ان عهد الله کان مسوولاً.
حکمت 75: 101. ذلک ظن الذین کفروا، فویل للذین کفروا من النار.
حکمت 85: 102. و ما کان الله لیعذبهم و انت فیهم و ما کان الله معذبهم و هم یستغفرون.
حکمت 90: 103. واعلموا انما اموالکم و اولادکم فتنه.
حکمت 92: 104. ان اولی الناس بابراهیم للذین اتبعوه و هذا النبی و الذین امنوا.
حکمت 95: 105. انا لله و انا الیه راجعون.
حکمت 125: 106. ان خیر الزاد التقوی.
حکمت 130: 107. ادعونی استجب لکم، و من یعمل سوء او یظلم نفسه ثم یستغفر الله یجد الله غفوراً رحیماً، لئن شکرتم لازیدنکم.
حکمت 130: 108. انما التوبه علی الله للذین یعملون السوء بجهاله ثم یتوبون من قریب فاولئک یتوب الله علیهم و کان الله علیماً حکیماً.
حکمت 195: 109. و الله یحب المحسنین.
حکمت 200: 110. و نرید ان نمن علی الذین استضعفوا فی الارض و نجعلهم ائمه و نجعلهم الوارثین.
حکمت221: 111. فلنحیینه حیاه طیبه.
حکمت 223: 112. ان الله یامر بالعدل و الاحسان.
حکمت 309: 113. اجعل لنا الها کما لهم الهه فقال انکم قوم تجهلون.
حکمت 335: 114. کل نفس بما کسبت رهینه.
حکمت 336: 115. خسر الدنیا و الاخره، ذلک هو الخسران المبین.
حکمت 369: 116. فلا یامن مکر الله الا القوم الخاسرون.
حکمت 369: 117. انه لا ییاس من روح الله الا القوم الکافرون.
حکمت 431: 118. لکیلا تاسوا علی ما فاتکم و لا تفرحوا بما اتاکم.
حکمت 460: 119. و لا تنسوا الفضل بینکم.
حکمت 177: 120. عفا الله عما سلف.
خطبه 234: 121. فهلا القی علیهما اساور من ذهب.
منبع: مصطفوی، سید جواد، (1301)، رابطه نهج البلاغه با قرآن، تهران: انتشارات بنیاد نهج البلاغه ، 1386، چاپ چهارم.
