نویسنده: سید هاشم ناجی جزایری

از کنار هم قرار گرفتن مسئلة توحید و موضوع احترام به والدین، میزان اهمیت بی شمار آن در اسلام روشن می شود. در این میان پدر خانواده به عنوان رکن و عمود این نهاد اجتماعی از اهمیت ویژه ای برخودار است که در این مقاله به خصوصیات یک پدر خوب از منظر روایات اشاره ای می گردد.

پدری که سعی و تلاش می کند تا فرزندش در وقت بلوغ ازدواج نماید

پیامبراکرم(ص) فرمود: از جمله حقوقی که فرزند بر پدر دارد آن است که: وسائل ازدواج او را در وقت بلوغ فراهم سازد.(1)
پیامبر اکرم(ص) به این مضمون فرمود: از جمله نشانه های سعادت یک مرد آن است که دخترش را وقت بلوغ شوهر دهد.(2)
پیامبراکرم(ص) فرمود: از جمله حقوقی که فرزند بر پدر دارد آن است که: با ازدواج او -در وقتی که بالغ می شود-عفت و پاکدامنی اش را حفظ نماید.(3)
در حدیث آمده است: از جمله حقوقی که فرزند بر پدر دارد آن است که: در به ازدواج درآوردن او تسریع نماید.(4)
در حدیث آمده است: چند چیز موجب راحتی مؤمن است، از جمله آن امور.ازدواج فرزند است.(5)

پدری که در راه رفع نیازهای فرزند سعی و تلاش می نماید

پیامبر اکرم(ص) به این مضمون فرمود: شخصی که در راه رفع نیاز فرزندان و خانواده خود سعی و تلاش نماید.بزرگترین اجر و ثواب را خواهد برد.(6)
پیامبراکرم(ص) فرمود: پدری که در راه رفع نیازهای فرزندان خود سعی و تلاش می نماید و او با این سعی و تلاش -در وقتی که فرزندان کوچک هستند-عفت و پاکدامنی را به آنها آموزش می دهد و خدای متعال بوسیله او فرزندان را بی نیاز می سازد، چنین شخصی مستحق اجر و ثواب زیادی خواهد بود.(7)

پدری که نیازهای معیشتی فرزند خود را -در حد وسع و توان-تأمین می نماید

شخصی به نزد پیامبراکرم(ص) آمده و به ایشان گفت: من به ایشان گفت: من دو دینار دارم و می خواهم آنها را در راه خدا خرج نمایم؟
پیامبراکرم(ص) به او فرمود: آیا والدین تو -یا یکی از آنها-زنده هستند؟
آن مرد گفت: بله.
آنگاه پیامبراکرم(ص) به او فرمود: برگرد.و این دو دینار را خرج والدین خود نموده و نفقه آنها قرار بده.
زیرا این کار برای تو بهتر از آن است که این پول را در راه دیگری خرج نمایی.
آن مرد از نزد پیامبراکرم(ص) رفته و این کار را انجام داد.
سپس این مرد.دو دینار دیگری آورده و به پیامبر(ص) گفت: می خواهم این دو دینار را در راه خدا صرف نمایم.
پیامبراکرم(ص) به او فرمود: آیا فرزندی داری؟
آن مرد گفت: بله.
در این هنگام پیامبراکرم(ص) به او فرمود: این دو درهم را در راه فرزند خود خرج نما و نفقه او قرار بده.
این کار برای تو بهتر از آن است که این پول را در راه دیگری خرج نمایی...(8)

پدری که برای فرزندانش چیزی می خرد و آن را حمل نموده به منزل می برد

پیامبراکرم(ص) فرمود: مردی که وارد بازار شود و برای همسر و فرزندش تحفه ای خریداری نماید و آن را با خود حمل نموده به منزل بیاورد.ثواب شخصی را خواهد داشت که در راه خدا صدقه داده است.
و وقتی که می خواهد آن چیز را به فرزندان خود بدهد.لازم است که از فرزندان دختر شروع کند.
بدرستیکه شخصی که دختری را خوشحال کند.مانند آن است که فرزندی از فرزندان اسماعیل را آزاد نموده باشد و شخصی که پسری را خوشحال نماید.مانند آن است که از خوف خدا گریه کرده است.و ثواب چنین شخصی داخل شدن در بهشت می باشد(9)
حضرت امیرالمؤمنین(ع) فرمود: شخصی که برای فرزندان و عیال خود یک درهم گوشت بخرد مانند آن است که فرزندی از فرزندان اسماعیل را از بردگی آزاد ساخته است.(10)
پیامبراکرم(ص) فرمود: شخصی که مایحتاج خانواده اش را حمل نماید و به منزل ببرد.از کبر و غرور دور شده است.(11)

پدری که با فرزند خود خوش اخلاقی می کند

امام سجاد(ع) فرمود: چهار خصلت است که هر شخصی دارای آنها باشد دیانت او به اسلام کامل می گردد و گناهان او پاک می شوند.
و در حالی خدای متعال را ملاقات می کند که از او راضی است.
1) شخصی که به وعده ای که به مردم می دهد وفاداری می نماید.
2) شخصی که با مردم راست گفتار است.
3) شخصی که از انجام دادن امر قبیح حیاء می کند.
4) شخصی که با فرزندان او عیال خود خوش اخلاقی می نماید.(12)

پدری که به فرزند خود علم و دانش می آموزد

امام صادق(ع) فرمود: شخص مؤمن بخاطر اینکه به فرزندان و خانواده اش دانش و ادب نیک و شایسته را می آموزد آنها را وارد بهشت می نماید.(13)

پدر عیالواری که صبور و بردبار است

پیامبراکرم(ص) فرمود: در بهشت درجه و مقام و منزلت خاصی وجود دارد که تنها سه گروه به آن می رسند:
1) شخصی که پیشوای دادگر است.
2) شخصی که بسیار صله رحم بجا می آورد.
3) شخص عیالواری که صبور و بردبار است.(14)
امام صادق(ع) فرمود: خدای متعال دوست دارد بنده بی بضاعت و عیالواری که پاکدامن باشد.(15)
پیامبراکرم(ص) به این مضمون فرمود: اولین اشخاصی که وارد بهشت می شوند عبارتند از: شخصی که در راه خدا شهید شده است و بنده ای که عبادت خدا را به نیکی انجام دهد و شخص عفیف و پاکدامنی که عیالوار است.(16)

پدری که بخاطر اداره نمودن فرزندان و خانواده خود -و مشکلات آنها-غمگین است

روزی حضرت امیرالمؤمنین(ع) بر پیامبراکرم(ص) وارد شد. پیامبراکرم(ص) به آن حضرت فرمود: یا علی! امروز را چگونه گذراندی؟
حضرت امیرالمؤمنین به ایشان عرض نمود: امروز را در حالی گذراندم که غیر از آب چیزی در دسترس نداشتم و به همین خاطر من برای فرزندان خود -حسن و حسین-غمگین و اندوهناک هستم.
در این هنگام پیامبراکرم(ص) به حضرت امیرالمؤمنین(ع) فرمود: یا علی! غم و اندوه خوردن برای خانواده امان و سپری از گزند آتش جهنم است و اطاعت خدای متعال امانی است از رسیدن عذاب و صبر کردن و بردباری نمودن بر تنگدستی بمنزله جهاد است و اینکار برتر از شصت سال عبادت محسوب می گردد و غم و غصه خوردن برای مرگ کفاره گناهان است. بدانکه رزق و روزی بندگان در دست خدای متعال است و غم و اندوه تو.ضرر و نفعی نخواهد داشت اما موجب می گردد تا تو اجر و ثواب ببری. زیرا سنگین ترین اندوه.غم و غصه خوردن برای خانواده است.(17)

پی نوشت ها :

1-قال رسول الله(ص) : من حق الولد علی والده ثلاثة:
یحسن اسمه.و یعلمه الکتابة.و یزوجه إذا بلغ (مکارم الأخلاق ج 1 ص 474 و روضة الواعظین ج 2 ص 426) .
2-قال رسول الله(ص) : من سعادة الرجل أن لا تحیض ابنته فی بیته (من لا یحضره الفقیه ج 3 ص 302 و مکارم الأخلاق ج 1 ص 473) .
عن أبی عبدالله(ع) قال: من سعادة المرء أن لا تطمث ابنته فی بیته (الکافی ج 5 ص 336) .
3-قال رسول الله(ص) : من حق الوالد علی والده أن یحسن اسمه -إذا ولد-.
و أن یعلمه الکتابة -إذا کبر-.
و أن یعف فرجه -إذا أدرک-(مستدرک الوسائل ج 15 ص 169) .
4-...و یعجل سراحها إلی بیت زوجها (تهذیب الأحکام ج 8 ص 187) .
5-قال الإمام الصادق(ع) : ثلاثة للمؤمن فیها راحة: ...و ابنة یخرجها إما بموت أو بتزویج (الکافی ج 5 ص 328) .
_لازم به یادآوری است که: در امر تسریع ازدواج فرزندان نباید دقت را فدای سرعت نمود.
بلکه باید با بکار بردن دقت و تحقیق شایسته و بایسته.و لحاظ سایر شرایط و امور لازمه.به این امر مهم و حساس مبادرت و اقدام نمود.
6-قال رسول الله(ص) : من أعظم الناس أجراً من سعی فی حاجة أهله (ثواب الأعمال ص 341) .
7-قال رسول الله(ص) : و أی رجل أعظم أجراً.من رجل سعی علی عیاله -صغاراً-یعفهم.و یغنیهم الله به (مستدرک الوسائل ج 7 ص 241) .
برای اطلاع از احادیث شریف دیگری که در این باب ذکر شده است.به این کتاب:
همسران رحمت شده و همسران نفرین شده
فصل: تلاش کردن و سعی نمودن در راه کسب رزق و روزی حلال برای همسر و خانواده.
و فصل: توسعه و گشایش در زندگی و معیشت فرزند و همسر.
مراجعه فرمائید.
8-عن أبی الحسن الرضا(ع) قال: أتی رجل إلی النبی(ص) بـ دینارین.
فقال: -یا رسول الله-ارید أن أحمل بهما فی سبیل الله؟
قال(ص) : ألک والدان -أو أحدهما-؟
قال: ‌نعم.
قال (ص) : اذهب *فأنفقهما علی والدیک.
فهو خیر لک أن تحمل بهما فی سبیل الله.
فرجع.
ففعل.
فأتاه بدینارین آخرین.
و قال: -یا رسول الله-قد فعلت.
و هذان دینارین ارید أن أحمل بهما فی سبیل الله؟
قال (ص) : أ لک ولد؟
قال: نعم.
قال (ص) : فإذهب.فأنفقهما علی ولدک.
فهو خیر لک أن تحمل بهما فی سبیل الله.
فرجع.
ففعل...(تهذیب الأحکام ج 6 ص 190 و عوالی اللئالی ج 3 ص 195) .
*فی التهذیب: فأذهب.
برای اطلاع از احادیث شریف دیگری که در این موضوع می باشد.به کتاب
همسران رحمت شده و همسران نفرین شده
مراجعه فرمائید.
9-قال رسول الله(ص) : من دخل السوق *فإشتری تحفة.فحملها إلی عیاله.
کان کـ حامل صدقة إلی قوم محاویج.و لیبدء بالإناث -قبل الذکور-.
فإن _من فرح ابنة _فکأنما أعتق _رقبة من ولد إسماعیل.
و من أقر بعین _ابن.فکأنما بکی من خشیة الله عز و جل.
و من بکی من خشیة‌ الله عز و جل أدخله الله جنات النعیم (ثواب الأعمال ص 239 و الأمالی للشیخ الصدوق -علیه الرحمة-ص 672 المجلس 85 و مکارم الأخلاق ج 1 ص 476 و روضة الواعظین ج 2 ص 377) .*فی روضة الواعظین: إلی السوق.
_فی مکارم الأخلاق و ثواب الأعمال و روضة الواعظین: ‌فإنه.
_فی مکارم الأخلاق: بنته.و فی روضة الواعظین: ابنته.و فی ثواب الأعمال: انثی.
_فی ثواب الأعمال و روضة الواعظین: ‌عتق.
_فی مکارم الأخلاق: عین.
10-قال أمیرالمؤمنین(ع) : من اشتری لعیاله لحماً بدرهم.کان کمن اعتق نسمة من ولد إسماعیل (الاختصاص ص 189) .
11-قال رسول الله(ص) : من حمل بضاعته _فقد بریء من الکبر (مکارم الأخلاق ج 2 ص 380) .
_یعنی: ما یشتری من السوق (مکارم الأخلاق ج 2 ص 380) .
قال الإمام الصادق(ع) : من خصف نعله و رفع ثوبه و حمل سلعته_.فقد برء من الکبر (الکافی ج 8 ص 231) .
قال الإمام الصادق(ع) : من رقع جیبه و خصف نعله و حمل سلعته فقد بری _من الکبر (ثواب الأعمال ص 213 و الخصال ص 109) .
قال رسول الله(ص) : من رفع ذیله و خصف نعله و عفر وجهه.فقد بریء من الکبر (مکارم الأخلاق ج 2 ص 380) .
_السلعة -بکسر السین-: المتاع و ما یشتری الإنسان لأهله (نقلاً عن هامش الکافی) .
_فی الخصال: ‌فقد أمن من الکبر.
برای اطلاع از احادیث شریف دیگری که مربوط به این موضوع است به کتاب:
همسران رحمت شده و همسران نفرین شده مراجعه فرمائید.
12-قال الإمام السجاد(ع) : أربع من کن فیه کمل إسلامه (1) و محصت(عنه) (2) ذنوبه.
و لقی ربه عز و جل و هو عنه راض: من وفی لله عز و جل بما یجعل (3) علی نفسه للناس.
و صدق لسانه مع الناس.و استحیی من کل قبیح عند الله و عند الناس.
و حسن (4) خلقه مع أهله (الخصال ص 222 و الأمالی للشیخ المفید -علیه الرحمة-ص 299 المجلس 35 و الأمالی للشیخ الطوسی -علیه الرحمة-ص 73 المجلس 3 و المحاسن ج 1 ص 69 و مشکاة الأنوار ج 1 ص 337) .
(1) فی الأمالین: ‌کمل إیمانه.
(2) ما بین القوسین لم یذکر فی مشکاة الأنوار.(3) فی الأمالیین: جعل.
(4) فی المحاسن: و یحسن.
قال الإمام السجاد(ع) : أربع من کن فیه کمل إسلامه و محصت ذنوبه.
و لقی ربه عز و جل و هو عنه راض: وفاء لله بما یجعل علی نفسه للناس.
و صدق لسانه مع الناس.
و الاستحیاء من کل قبیح عند الله و عند الناس.
و حسن خلقه مع أهله (مشکاة الأنوار ج 1 ص 389) .
13-قال الإمام الصادق(ع) : لا یزال العبد المؤمن یورث أهل بیته العلم و الأدب الصالح حتی یدخلهم الجنة جمیعاً.
حتی لا یفقد منهم صغیراً و لا کبیراً و لا خادماً و لا جاراً...(دعائم الإسلام ج 1 ص 82) .
14-قال رسول الله(ص) : إن فی الجنة درجة لا یبلغها إلا إمام عادل.
و ذو رحم وصول.
و ذو عیال صبور (اعلام الدین ص 152) .
قال رسول الله(ص) : إن فی الجنة درجة لا ینالها إلا إمام عادل.
أو ذو رحم وصول.
أو ذو عیال صبور (الخصال ص 93) .
15-قال الإمام الصادق(ع) : إن الله یحب عبده الفقیر المتعفف ذا العیال _(إرشاد القلوب ج 1 ص 349 الباب 52 و تنبیه الخواطر ج 1 ص 7) .
_فی تنبیه الخواطر: المتعفف بالعیال.
16-قال رسول الله(ص) : أول من یدخل الجنة:
شهید.
و عبد مملوک أحسن عبادة ربه و نصح لسیده.
و رجل عفیف متعفف ذو عیال...(عیون الأخبار ج 2 ص الباب حدیث 20) .
قال رسول الله(ص) : أول من یدخل الجنة:
الشهید فی سبیل الله.
و المملوک لم یشغله رقه عن طاعة ربه.
و فقیر ذو عیال متعفف (تنبیه الخواطر ج 2 ص 121) .
قال رسول الله(ص) : أول من یدخل الجنة _من الناس-:
شهید.
أو عبد مملوک أحسن عبادة ربه و نصح سیده.
أو رجل عفیف متعفف...(دعائم الإسلام ج 1 ص 246) .
قال رسول الله(ص) : أول ثلاثة یدخلون الجنة:
شهید.
و عبد أحسن عبادة الله.و نصح لسیده.
و رجل فقیر کثیر العیال.عفیف متعفف.(معدن الجواهر للشیخ الکراجکی -علیه الرحمة-ص 32) .
_لازم به ذکر است که مخاطب واقعی این جمله مردم هستند.
و پیامبر(ص) بدینوسیله به مردم یادآوری می نماید که غم و غصه خوردن آنها برای مرگ موجب آمرزش گناهان می گردد.
زیرا حضرت امیرالمؤمنین(ع) معصوم می باشد.و مرتکب گناه و معصیت نمی گردد.
17-قال أمیرالمؤمنین(ع) : دخلت علی رسول الله(ص) ذات یوم.
فقال(ص) : کیف اصبحت -یا علی-؟
فقلت: اصبحت و لیس فی یدی -شیء-غیر الماء.
و أنا مغتم لحال -فرخی-الحسن و الحسین.
فقال (ص) لی: -یا علی-غم العیال ستر من النار.
و طاعة الخالق أمان من العذاب.
و الصبر علی الفاقة‌ جهاد.و أفضل من عبادة ستین سنة.
و غم الموت کفارة الذنوب.
و اعلم -یا علی-إن أرزاق العباد علی الله سبحانه.
و غمک لهم.لا یضرر و لا ینفع.
غیر.إنک تؤجر علیه.
و إن أغم الغم.غم العیال (جامع الأخبار ص 239 الفصل 49) .