آداب نامه نگاری

نویسنده: شیخ حر عاملی

نامه نگاری از صدها سال پیش وسیله ی ارتباطی بین افراد بشر بوده و تا بحال جایگاه خودش را حفظ کرده است. در دین مبین اسلام برای نامه نگاری آدابی ذکر شده است که می خواهیم آن را بررسی کنیم.

نامه نگاری مسلمان با اهل ذمّه

1-عبدالله بن سنان گوید: از امام صادق سؤال شد: مردی به یکی از کارگزاران مهم زردشتی نامه می نویسد، آیا جایز است نام او را قبل از اسم خویش بنویسد؟ امام فرمود: به منظور جلب منفعت اشکالی ندارد.(1)
2-ابوبصیر گوید: از امام صادق سؤال شد: شخصی به فردی زردشتی یا یهودی یا مسیحی یا به کسی که کارگزار و از بزرگان ایالتی از سرزمین اوست نیازی دارد ناچار است به او نامه بنویسد، آیا در نامه اش نام آن کافر را بنویسد و برای برآوردن حاجتش بر او سلام کند؟ امام فرمود:نوشتن نام او در آغاز نامه جایز نیست ولی در نامه ات بر او سلام کن.پیامبر خدا به پادشاه ایران و روم نامه می نوشت.(2)

آغازیدن نامه با بسم الله و نوشتن آن به بهترین خط

1-امام صادق فرمود:در نوشتن[نامه]«بسم الله الرحمن الرحیم»را فراموش مکن اگرچه بعد از آن شعر باشد.(3)
2-امام جعفرصادق فرمود: «بسم الله الرحمن الرحیم»را[در آغاز نامه]با نیکوترین خط بنویس،و حرف «ب»را کشیده ننویس مگر زمانی که «سین»را با دندانه نوشته باشی.(4)
3-علی بن موسی الرضا از پدرانش در حدیثی نقل فرموده است که از امیرالمؤمنین سؤال شد چرا تُبّع، تُبّع نامیده شده؟ امام فرمود:او جوانی کاتب بود که برای ملک قبل از خود نامه می نوشت، و در آغاز نامه ها می نوشت:به نام خدایی که رعد و باد را آفرید.ملک به او گفت:در آغاز نامه بنویس به نام فرشته رعد.جوان گفت:جز به نام خدای خویش آغاز نمی کنم، سپس فرمان های تو را می نویسم.خدا برای قدردانی از وی، حکومت آن سرزمین را به او داد و مردم از او اطاعت کردند، بدین سبب تُبّع نامیده شد.(5)

چگونگی نوشتن عنوان نامه

1-امام صادق فرمود: [در مکاتبات]پس از بسم الله الرحمن الرحیم بلافاصله ننویس«برای فلانی»،ولی اشکالی ندارد که بر پشت پاکت بنویسی «برای فلانی»(6).
2-امام جعفرصادق فرمود: داخل نامه ننویس:«برای ابی فلان»بلکه بنویس:به سوی «ابی فلان»،و بر پشت نامه بنویس«برای فلان»(7).

آغازیدن نامه به نام کسی که نامه برایش فرستاده می شود

1-امام صادق فرمود: اشکال ندارد که شخص نام دوستش را در آغاز نامه پیش از اسم خود بنویسد.(8)
2-سماعه گوید:از امام صادق درباره کسی که نام شخص را در آغاز نامه بنویسد پرسیدم، فرمود:اشکالی ندارد، این فضیلتی است که شخص به وسیله آن به دوستش احترام می گذارد.(9)

نوشتن «ان شاء الله»در نامه هرجا که مناسب باشد

1-مُرازم بن حکیم گوید:امام صادق دستور داد برای کاری نامه بنویسند.نامه را نوشتند و به نظر آن حضرت رساندند.در آن کلمه «ان شاء الله»نبود.امام فرمود:چگونه امید دارید این نامه به نتیجه برسد، در صورتی که «ان شاءالله»در آن نیست؟ دقت کنید هر جا لازم است بنویسید.(10)

استحباب خشک کردن خط های نامه

1-احمد بن محمد بن ابی نصر گوید:ابوالحسن علی بن موسی الرضا روی نامه[برای خشک شدن]خاک می پاشید، و می فرمود:اشکال ندارد.(11)
2-علی بن عطیه[از اصحاب امام موسی کاظم]گوید: نامه هایی را از امام کاظم دیده است که خاک بر آن پاشیده بوده است.(12)
3-احمد بن محمد بن ابی نصر گوید:امام رضا روی نامه خاک می پاشید.(13)
4-امام رضا از پدرانش نقل کرده است که رسول خدا فرمود:برای حاجات خود صبح زود از خانه بیرون روید تا آن حاجت ها انجام شود، روی نامه خاک بپاشید[برای خشک شدن نامه و مخدوش نشدن خطوط آن]که در برآوردن حاجت مؤثر است، و نیکی را نزد خوشرویان جستجو کنید.(14)

سوزاندن کاغذهایی که در آن آیات قرآن یا نام خدا باشد روا نیست

1-عبدالملک بن عتبه گوید: از ابوالحسن اول امام موسی کاظم درباره کاغذهایی که جمع می شود و در آن نام خدا هست پرسیدم که آیا می شود آن ها را سوزاند؟ امام فرمود:نه، اول آن ها را با آب بشویید سپس بسوزانید.(15)
2-عبدالله بن سنان گوید: از امام صادق آیات شنیدم که می فرمود:کاغذها را نسوزانید بلکه خطوط آن ها را محو و سپس پاره کنید.(16)
3-زُراره گوید: از امام صادق درباره نامی از نامهای خدا که به وسیله آب دهان محو شود سؤال شد.امام فرمود:با پاک ترین چیزی که به آن دسترسی دارید از بین ببرید.(17)
4-محمد بن اسحاق بن عمار گوید: از ابوالحسن، موسی بن جعفر درباره نامه هایی که در آن نام خدای عزوجل نوشته شده است سؤال شد.امام فرمود:آن ها را بشویید.(18)
5-امام صادق از رسول خدا نقل فرموده است: آیات قرآن و نام خدا را با پاک ترین چیزی که دسترسی دارید محو کنید.[نیز فرمود]پیامبر مسلمانان را از سوزاندن و از بین بردن آن ها با لگدمال کردن یا قلم کشیدن روی آن ها نهی فرموده است.(19)
6-جعفربن محمد از پدرانش نقل کرده است که پیامبر[مسلمانان را]از محو کردن یا نوشتن آیات قرآن با آب دهان نهی فرموده است.(20)
7-حسن بن علی وشّاء گوید: عباس بن جعفر بن اشعث از من خواست که از امام رضا درباره سوختن نامه هایش پس از این که آن ها را می خواند، از ترس آن که به دست دیگران نیفتد سؤال کنم.وشّاء گوید:پیش از این که بپرسم حضرت نامه ای به من نوشت و فرمود:به دوست خود بگو: من نامه هایش را پس از خواندن می سوزانم.(شیخ حرّ عاملی می فرماید: این حمل بر جواز، یا از باب ضرورت است، یا به نامه هایی مربوط می شود که[آیات]قرآن یا نام خدا در آن نیست)(21).
8-علی بن جعفر گوید: از برادرم امام موسی کاظم از باب درباره سوزاندن کاغذی که در آن چیزی نوشته باشد سؤال کردم. امام فرمود: اگر بترسی که در آن چیزی باشد[و به دست دشمن بیفتد]سوزاندنش اشکال ندارد.(22)

پی‌نوشت‌ها:

1.همان، ج4، ص 478، ح2(مکاتبة اهل الذمة).
2.اصول کافی، ج4، ص 477، ح1.
3.اصول کافی، ج4، ص 506، ح1(باب النوادر فی آخر الکتاب).
4.اصول کافی، ج4، ص 506، ح2.
5.علل الشرائع، ص 176؛ عیون اخبارالرضا، ص 133.
6.اصول کافی، ج4، ص 506، ح3(باب النوادر فی آخر الکتاب).
7.همان، ج4، ص 506، ح4.
8.اصول کافی، ج4، ص 507، ح6.
9.همان، ج4، ص 506، ح5(باب النوادر فی آخر الکتاب).
10.همان، ج4، ص 507، ح7.
11.همان، ج4، ص 507، ح8.
12.همان، ج4، ص 507، ح9.
13.قرب الاسناد، ص 170.
14.خصال صدوق، ج2، ص 31.
15.اصول کافی، ج4، ص 507، ح1(باب النوادر).
16.همان، ج4، ص 507، ح2.
17.همان، ج4، ص 508، ح3.
18.اصول کافی، ج4، ص 508، ح5.
19.همان، ج4، ص 508، ح4(باب النوادر).
20.من لا یحضره الفقیه، ج2، ص 196.
21.عیون اخبارالرضا، ص 337؛ کشف الغمة، ص 269.
22.قرب الاسناد، ص 122.