چند نکته درباره ی چند و چون آموزش قرآن و احکام اسلامی به فرزندان
می گویند «خشت اول چون نهد معمار کج/ تا ثریا می رود دیوار کج». این خشت اول از آن نکته هایی است که نباید از یاد برود. خشت اول در تربیت فرزند، خشت اول در تضمین سعادت دنیوی و خشت اول در سلامت نفس او همگی مدیون آموزش اصول و احکام دینی اند. آموزش دادن قرآن و احکام اسلامی به فرزند تا اندازه ای اهمیت دارد که حضرت امیر علیه السلام آن را اولین گام در تربیت فرزند می دانند و تا وقتی کامل انجام نشود، نباید به کار دیگری مشغول شد. اگر نگران آینده فرزندتان هستید، اگر می خواهید کودکتان در آینده فردی موفق و برخوردار از سلامت اخلاقی باشد، اگر دوست دارید دور از جان بعد از 120 سال که از دنیا رفتید از خیر فرزندتان بهره مند شوید، این مطلب را با دقت بخوانید.
1-حقی بر عهده ی پدر و مادر
آموزش دادن قرآن و احکام اسلامی یکی از حقوقی است که از سوی خدا بر عهده ی هر پدری گذاشته شده. در این خصوص حضرت علی علیه السلام فرموده اند: «حق فرزند بر پدر این است که نام نیکو بر او بگذارد، نیکو تربیتش کند و به او قرآن بیاموزد». در عین حال اهمیت یاد دادن قرآن و احکام اسلامی به فرزندان تا اندازه ای است که امیرالمؤمنین علی علیه السلام در وصیت به امام حسن علیه السلام در کتاب «نهج البلاغه»می فرمایند: « چنین دیدم که قبل از هر چیز، کتاب خداوند عزوجل و تفسیر و تأویل آن و شرایع و احکام اسلامی و حلال و حرام آن را به تو آموزش دهم و جز این به چیزی نپردازم.» از این سخن مشخص می شود که پدر و مادرهای مسلمان با هیچ بهانه ای نباید از آموزش دادن قرآن و آداب اسلامی به فرزند خود غافل شوند چرا که در کتاب «حلیه الاولیاء» به نقل از ابورافع، صحابی پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم نوشته شده است روزی پیامبر به من فرمودند: « برای روز قیامت چه کرده ای؟» در جواب عرض کردم برای آن روز باید پس انداز کنم؟ آن حضرت فرمودند: «بله، چقدر پول داری؟» گفتم 40 هزار دینار دارم و همه را برای خداوند متعال می دهم. ایشان فرمودند: «مقداری را ببخش و مقداری را نگه دار و به فرزندانت رسیدگی کن». گفتم آیا همان طور که ما بر آنها حق داریم، آنها نیز بر ما حق دارند؟ حضرت فرمودند: «آری، حق فرزند بر پدر این است که قرآن را به او آموزش دهد.»
2- اگر به فرزندت قرآن یاد بدهی...
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرموده اند: «در روز قیامت، قرآن مرد رنگ پریده ای را می آورد و به پروردگار متعال می گوید پروردگارا! من موجب شدم که این مرد روزهایش را به تشنگی روزه و شب هایش را به بیداری نماز شب بگذراند و امیدش را به رحمت تو تقویت کردم و آرزویش را به آمرزش تو وسعت بخشیدم. پس با او چنان رفتار کن که من و او به تو گمان داشتیم. خداوند متعال نیز می فرماید فرمان پادشاهی را به دست راست و فرمان جاودانگی را به دست چپش بدهید و او را در کنار همسران سیه چشمش قرار دهید و بر پدر و مادرش چنان خلعتی بپوشانید که دنیا و هرچه در آن بوده با ارزش آن برابری نکند. در این زمان همه خلایق، به پدر و مادر او نگاه می کنند و به آن دو احترام می گذارند. آن دو به خود نگاه می کنند و از آن خلعت خوشحال می شوند و می گویند پروردگارا! این از چه رو به ما داده شده، در حالی که اعمال ما شایسته چنین خلعتی نبوده؟ خداوند متعال می فرماید علاوه بر آن، تاج کرامت هم بر سر شما می نهم که مانند آن را هیچ بیننده ای ندیده، هیچ شنونده ای آوازه اش را نشنیده و هیچ اندیشنده ای فکرش را هم نکرده است. پس گفته می شود این پاداش آن است که به فرزندتان قرآن آموختید و او را در دین اسلام دانا و بینا کردید.»
3- پاداش به خروار
ابن شهرآشوب در کتاب «المناقب» نوشته است که عبدالرحمان سلمی سوره حمد را به فرزند امام حسین علیه السلام آموخت. وقتی کودک آن سوره را برای پدرش خواند، امام به او مقداری دینار، خلعت و مروارید گرانبها هدیه دادند. بعضی از مردمی که آنجا بودند، دلیلش را پرسیدند اما حضرت فرمودند: «این پاداش کجا و عطای او (تعلیم دادن سوره حمد) کجا؟» بنابراین پدر و مادر هر اندازه که برای یادگیری قرآن و احکام اسلامی فرزند خود هزینه کنند، برای آنها مفید است. چون با این کار فرزندشان به خیری دست پیدا می کند و باقیات صالحات برای آنها نیز خواهد بود.
در همین زمینه در کتاب «الکافی» آمده است: امام صادق علیه السلام در پاسخ به پرسش فضل بن ابی قره در خصوص اینکه بعضی از مردم می گویند درآمد معلم قرآن حرام است، فرمودند: «دروغ می گویند، آنها دشمن خدا هستند و با این بهانه ها می خواهند قرآن تعلیم داده نشود. اگر کسی مبلغی هم اندازه دیه فرزندش به معلم قرآن بدهد، برای معلم حلال است.» بنابراین هیچ تفاوتی ندارد که والدین قرآن خواندن و آداب اسلامی را به فرزند خود آموزش دهند یا او را به معلمی بسپارند تا این مسئولیت را برعهده بگیرد در هر صورت، ائمه معصوم علیهم السلام پدران و مادران را برای انجام این وظیفه بسیار مهم تشویق کرده و اجر و پاداش معنوی خدا را در برابر این عمل یادآور شده اند. تا اندازه ای که امام حسن عسکری علیه السلام فرموده اند: «خداوند پاداش زیادی به پدر و مادر عنایت می کند اما مردم با شگفتی می پرسند پروردگارا! این همه لطف و تفضل درباره ی ما به چه دلیل است؟ اعمال ما شایسته چنین پاداشی نبوده. در جواب آنها گفته می شود: این همه عنایت و نعمت پاداش شماست که به فرزند خود کتاب خدا (قرآن) آموخته اید و او را در آئین اسلام بصیر و دانا تربیت کرده اید».
4- باقیات صالحات پدر و مادر
داشتن فرزند صالحی که با قرآن مأنوس باشد و خیرش به مردم برسد از برکاتی است که هم در این دنیا گره از مشکلات والدین باز می کند و هم در آخرت به دادشان می رسد. آموزش قرآن و احکام اسلامی یکی از راه های تربیت چنین فرزندی است.
در کتاب «مجمع البیان» به نقل از رجاء بن حیاه نوشته شده است: «یک روز در دوران کودکی همراه پدرم، کنار معاذ بن جبل بودیم. معاذ به پدرم گفت این پسر که همراه توست کیست؟ پدرم در جواب گفت این پسرم رجاء است. معاذ گفت آیا قرآن به او آموخته ای؟ پدرم جواب داد نه! معاذ گفت پس به او قرآن را آموزش بده. چون از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم که فرمودند هیچ مردی نیست که قرآن را به فرزندش بیاموزد، مگر آنکه در روز قیامت تاج پادشاهی بر سر پدر و مادر آن فرزند می گذارند و دو لباسی که مردم مانندش را ندیده اند به آنها می پوشانند. بعد از آن، دستش را روی شانه من گذاشت و گفت فرزندم! اگر توانستی در روز قیامت چنین جامه هایی را بر پدر و مادرت بپوشانی، این کار را بکن». مانند این روایت از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نیز نقل شده که فرموده اند: «کسی که به فرزندش قرآن بیاموزد، در روز قیامت پدر و مادرش را صدا می زنند و دو جامه بر آنان می پوشانند که از نور آنها چهره های بهشتیان روشن می شود. همچنین هرکسی که به فرزندش قرآن بیاموزد، خداوند در روز قیامت گردنبندی بر گردن او می بندد که اولین و آخرین خلایق از آن به شگفت می آیند.»
در کتاب «بحارالانوار» نیز به نقل از آن حضرت نوشته شده: «هرکس روخوانی قرآن را به فرزندش بیاموزد، خداوند گناهان اول و آخر او را می بخشاید و هرکسی که حفظ آن را به او بیاموزد، خداوند در روز قیامت او را به صورت ماه شب چهارده برمی انگیزد و به فرزندش گفته می شود بخوان! پس هر آیه ای را که بخواند، خداوند متعال به موجب آن یک درجه پدرش را بالا می برد تا به آخرین آیه ای که از قرآن می داند برسد.»
5- ترغیب به جای تحمیل
هیچ یک از آداب اسلامی با اجبار و تحمیل عملی نمی شوند. پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم در دوران تبلیغ دین اسلام کسی را وادار به پذیرش و یادگیری قرآن و آداب اسلام نکردند. همان طور که خداوند متعال در سوره مبارکه «ق» خطاب به آن حضرت می فرماید: «تو به زور وادارنده آنها نیستی». خدا در سوره مبارکه غاشیه هم تأکید می کند: «تو بر آنها مسلط نیستی». از این آیات معلوم می شود که اگرچه پدر و مادر مسلمان باید فرزند خود را به سمت اسلام و یادگیری آموزه های اسلامی دعوت کنند اما نمی توانند فرزند خود را به این کار وادار کنند. بهترین شیوه آموزش دادن آداب اسلامی به کودکان و نوجوانان، همان شیوه رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم است. آن حضرت به صورت مداوم زمینه آشنایی مردم با قرآن و احکام اسلامی را ایجاد می کردند تا مردم به یادگیری این احکام مشتاق شوند. زیرا آن حضرت به خوبی می دانستند که اگر بنای آموزش اسلامی بر اجبار و تحمیل قرار بگیرد، خیلی زود دچار شکست می شود و کمتر کسی مایل به روی آوردن به دین اسلام خواهد شد. پدر و مادر می توانند فضای خانه را طوری طراحی و اداره کنند که فرزندان، خود به خود نسبت به یادگیری قرآن علاقه مند شوند و با الگوبرداری از رفتار والدین، آداب اسلامی را یاد بگیرند. در این شیوه، پدر و مادر و بزرگ ترهای خانواده باید مراقب باشند تا از خطاهای احتمالی جلوگیری کرده و طوری رفتار کنند که کودک و نوجوان بتواند زیبایی و آرامش موجود در دین اسلام را درک کند و به ذهن بسپارد.
6- یک شیوه ی خوب برای یادگیری قرآن
بهترین شیوه برای آموزش دادن قرآن و احکام اسلامی این است که والدین در این زمینه الگویی برای بچه ها باشند. آنها می توانند قرائت قرآن را با تکرار به لحن زیبا برای فرزند خود آسان جلوه دهند. در مقابل وقتی کودک از لحن قرآنی والدین تقلید می کند، او را تشویق کنند.
این شیوه یکی از سبک های بسیار مهم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در راه آموزش قرآن بود. آن حضرت همه نوع لحن تلاوت قرآن را تحسین می کردند و اشکالات افراد را طوری بیان نمی کردند که باعث رنجش آنها شود یا موجب شود که قرآن آموزی از تلاوت اشتباه خود شرمنده شده و تلاوت قرآن را رها کند. همان طور که وقتی عده ای از مردم نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم آمدند و از نحوه اذان گفتن بلال حبشی گله کردند و گفتند بلال حبشی حرف شین را سین ادا می کند و به جای این که بگوید «اشهد ان» می گوید «اسهد ان». آن حضرت در پاسخ فرمودند:«انّ سین بلال عند الله الشین/ نزد خداوند متعال، سین بلال همان شین است.» به طور کلی در شرایطی که بزرگترها برای آموزش قرآن و آداب اسلامی به کودک و نوجوان خود سختگیری نکرده و در عین حال خودشان الگوی مناسبی برای آنها باشند، فرزندان می توانند بدون ترس از اشکال گرفتن به شیوه قرائت شان، در مقابل جمع قرآن بخوانند و احکامی را که یاد گرفته اند بازگو کنند. در این صورت اگر دچار اشتباهی شوند، با گوش دادن به نحوه تلاوت بزرگ ترها، شیوه تلاوت صحیح را یاد می گیرند و تکرار می کنند. همان طور که در زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم وقتی قرآن آموزی آیات قرآن را به طور کامل نیاموخته بود یا آن را اشتباه قرائت می کرد، زمانی که شیوه قرائت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و سایر قرآن آموزان را که همواره در حال افزایش بودند در دیگر صحنه ها مانند نماز، عرضه قرائت و مانند آن می دید و می شنید به اشتباه خود پی می برد و خودش آن را اصلاح می کرد. در مورد آموزش قرآن و احکام اسلامی به کودکان و نوجوانان تأکید شده که آسان گیری موجب می شود کودک و نوجوان نسبت به تلاوت و یادگیری قرآن مشتاق شود، در حالی که سختگیری زمینه دوری و فرار از آموختن قرآن و احکام اسلامی را ایجاد می کند.
نشریه همشهری آیه، شماره 14.
/ج
