نویسنده: دکتر عبدالحسین رفعتیان
اختلاف عقیده یا بی مسؤلیتی والدین، چه آثاری دارد؟
معمولاً وقتی هیچ کدام از والدین مسؤلیت پذیر نیستند، فرزندان مسؤلیت پذیر می شوند. چون به هر حال آدم ها برای بقا، به تطبیق با محیط شان نیاز دارند. خیلی از پدر و مادرها خوشحال بلوغ عاطفی کافی ندارند و رفتارهای کودکانه ای دارند. فرزندان این پدران و مادران معمولاً بچه های خیلی بالغی هستند و زود بزرگ می شوند و البته ممکن است در بزرگسالی هزار و یک مشکل روانی هم پیدا کنند. ولی چیزی که در همه ی آن ها مشترک است، این است که می گویند ما هرگز بچگی نکردیم یعنی همیشه، از همان بچگی، پدر و مادر والدین خودشان بوده اند یعنی والدینشان بی مسؤلیت بوده اند و این فرزندان مجبور شده اند همه ی مسؤلیت ها را به عهده بگیرند. بنابراین آن زمانی که باید بی خیال و بدون نگرانی بازی و زندگی می کردند، فرصت را از دست داده اند. همیشه حس کرده اند که اگر نباشند زندگی در خانه شان از هم می پاشد. برای فرزندان خیلی مهم و دردناک است که ببینند پدر و مادر اعتیاد دارد، افسرده یا الکی است و به هیچ کاری نمی رسد. بچه ها ناگزیرند به همه چیز برسند و به شکلی زودرس مسؤلیت پذیر شوند و با از دست دادن دوران کودکی، رشد کنند.والدینی که یکی یا هر دو مسؤلیت پذیر نیستند، نمی توانند از فرزندشان توقع مسؤلیت پذیری داشته باشد. اگر چنین باشد در حقیقت نقش والد را به فرزند سپرده اند.
اگر پدر و مادر، یا یکی از آن ها، مسؤلیت پذیر نبود نباید قید مسؤلیت پذیری بچه را زد. باید روی پدر و مادر کار کرد و با آنان به مشاوره پرداخت. بچه ها به پدر و مادر به عنوان الگو نگاه می کنند و همانند آن ها رفتار می کنند. اگر پدر و مادر به دلایلی حضور نداشته باشند یا یکی از آن ها مریض باشد، کودکان ممکن است خیلی زود مسؤلیت پذیر شوند و به بلوغ زودرس برسند که برای آنان چندان مثبت نیست.
در بعضی از خانواده ها پدر و مادر به علت ناتوانی جسمی، افسردگی، یا نداشتن بلوغ عاطفی، نقش کودک را به خود می گیرند و فرزندشان در نقش پدر و مادر ظاهر می شود. بنابراین اگر والدین خودشان مسؤلیت پذیر نباشند نمی شود توقع داشت که کودک مسؤلیت پذیر بار بیاورند و طبیعتاً نباید خواسته ای هم از فرزندشان داشته باشند.
اختلافات زناشویی نیز روند مسؤلیت پذیری کودکان را با مشکل مواجه می کند. اگر پدر و مادر با هم به توافق نرسند یا حتی اگر در مورد تربیت بچه ها اختلاف سلیقه داشته باشند و این اختلاف بین خودشان حل نشده باشد و هر کدام به شیوه ی خود بچه ها را تربیت کنند، بچه ها خیلی زود این تناقض را تشخیص می دهند و از آن سوء استفاده می کنند، از زیر کار در می روند و مسؤلیت قبول نمی کنند. بنابراین اگر پدر و مادر با همدیگر مشکل دارند نباید بچه ها را میانجی و قاضی بین خود کنند یا از آن ها به عنوان اسلحه و وسیله ی تهدید برای مبارزه با طرف متقابل استفاده کنند. در غیر این صورت نه تنها مسؤلیت پذیری فرزندان، بلکه سلامت روانی، و همه ی زندگی شان دچار مشکل می شود. خیلی وقت ها پیش می آید که پدر و مادر درباره ی برخورد با فرزندان نظر متفاوت دارند. بچه ها هم همیشه این را حس می کنند. می فهمند که به نفع آن ها نیست. پیش خود را گم می کنند و گرفتار تعارض عاطفی و وفاداری می شوند، یعنی کودک حس می کند که اگر من و مادرم ابراز علاقه کنم پدر غصه می خورد یا اگر من پدر را تایید کنم مادر ناراحت می شود گاهی به دلیل رفتار متناقض والدین بین بچه ها دودستگی پیش می آید و هر کدام از بچه ها به صورت ناخودآگاه به طرف یکی از والدین متمایل می شوند و چون در عین حال به طرف مقابل هم علاقه دارند دچار تعارض می شوند؛ یعنی وقتی کودکی که پدرش به او گفته: « مادرت آدم پست و کثیفی است.» می خواهد مادرش را بغل کند و ببوسد، احساس می کند آدم پست و بدی است و دارد به پدرش خیانت می کند. بنابراین حتی وقتی پدر و مادر با هم اختلاف نظر دارند، باید اختلافشان را با هم در میان بگذارند و به راه حل مشترکی برسند. والدین باید با فرزندان به یک شیوه برخورد کنند تا دوگانگی در آنان ایجاد نشود. کودکان باید بفهمند که پدر و مادر برای آنها چیز یکسانی می خواهند. وگرنه فکرشان پریشان می شود و در سنین بالاتر، از آن سوء استفاده می کنند. پدر و مادر باید این فضای گفت و گو و تفاهم را با هم داشته باشند تا بتوانند حرف و معنای مشترکی را به فرزندان منتقل کنند.
منبع مقاله:
رفعتیان، عبدالحسین، (1391)، مسؤلیت پذیری، تهران: نشرقطره، چاپ چهارم
/م
