آشنایی با رؤسای موساد

طبق اطلاعات و اسناد موجود، از ابتدای تأسیس موساد تا سال 1952، رویون شیلوا ریاست این سازمان را به عهده داشت. شیلوا در زمان اعلام موجودیت اسرائیل، مشاور ارشد دیوید بن گوریون نخست وزیر وقت آن رژیم و از یاران قدیمی او در گروه شبه نظامی و تروریستی هاگانا و سازمان اطلاعاتی شای بود.
در سال 1952، بن گوریون، ایسر هارل (1) یکی از کهنه کاران جامعه ی اطلاعاتی یهود را به جای شیلوا به سمت ریاست موساد منصوب کرد. ایسر هارل تا سال 1963 این سمت را به عهده داشت. در این سال مه یر یا مایرآمیت (2) جانشین هارل به عنوان رئیس موساد شد. آمیت نیز در سال 1967 از مقام ریاست موساد برکنار شد و جای خود را به زوی زامیر (3) داد. نامبرده تا سال 1973 در این سمت باقی ماند و از این سال فردی به نام هوفی (4) به ریاست موساد برگزیده شد. ژنرال هوفی تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی در این سمت باقی بود و با رئیس ساواک، همتای ایرانی خود ارتباط داشت.

رویون شیلوا

رویون شیلوا «Reuven Shiloah» به عنوان اولین رئیس موساد و حتی بنیانگذار آن، پس از تأسیس این سازمان اطلاعاتی، معرفی شده است. او مشاور ارشد دیوید بن گوریون یکی از سران گروه شبه نظامی و تروریستی هاگانا و اولین نخست وزیر رژیم اسرائیل بود. برخی نویسندگان غربی نقش و نفوذ او را در سرنوشت دولت تازه تأسیس اسرائیل بسیار عظیم تصویر کرده و مدعی اند که اکثر کتاب ها و منابع تاریخی او را فراموش کرده اند. شیلوا از بنیانگذاران سازمان اطلاعاتی گروه های تروریستی یهود تحت عنوان شای در سال های دهه ی 1930 قلمداد شده است. بعضی منابع او را از یهودی های عراقی تبار دانسته و نوشته اند که وی در طول جنگ جهانی دوم تیپی از سربازان یهود تشکیل داد و به عنوان جزیی از ارتش انگلستان در نبرد شرکت کرده بود تا برای دولت آینده ی صهیونیستی کادر نظامی تربیت کرده باشد. طبق گفته ی بعضی مأموران سازمان سیا، واحد تحت امیر شیلوا در مسیر مهاجرت یهودی ها به فلسطین به مثابه ی ایستگاهی بسیار مهم به حساب می آمدند و در امر انتقال یهود نقش خیلی مهم به عهده داشتند.
رویون شیوا در خلال جنگ جهانی دوم با سرویس های اطلاعاتی متفقین در قاهره ارتباط داشت و برای پیشبرد برخی عملیات خود در اروپای اشغالی با آنان همکاری می کرد.
به نوشته ی برخی منابع غربی، شیوا امور اطلاعاتی را نه فقط روشی برای گردآوری اطلاعات منفی، بلکه به عنوان وسیله ای جهت ایجاد پیوندهای سری بین اسرائیل و دیگر کشورها می دید. گفته می شود که شیلوا در خلال جنگ اول اعراب و اسرائیل در سال 1948 م / 1327 با ملک عبدالله شاه اردن توافق سرّی به عمل آورده بود تا در قبال دریافت امتیازاتی با اسرائیل همکاری کند. منابع اسرائیلی با استناد به این موضوع نوشته اند که شیلوا در یکی از عملیات های مخفی آشکار نشده، اما مهم برای اسرائیل نقش اساسی بازی کرده است.
شیلوا در سال 1951، پس از برخی اصلاحات و تغییرات در ساختار سرویس های اطلاعاتی و امنیتی اسرائیل، از سوی نخست وزیر بن گوریون عهده دار مسؤولیت موساد شد.
شیلوا در سال 1952 از سوی بن گوریون برکنار شد و در پاییز سال 1953 با سمت وزیر مختار سفارت اسرائیل به واشنگتن رفت. وی تا این تاریخ، در همکاری با آژانس یهود به منظور انتقال یهودی های برخی مناطق جهان، به ویژه کشورهای اروپای شرقی به فلسطین، نقش بسیار مهمی ایفا کرد. (5)

ایسر هارل

پس از شیلوا، ایسر هارل «Isser Harel» که هم در پیدایش دولت اسرائیل و نیز ایجاد سرویس اطلاعاتی آن نقش مهمی داشت، در سال 1952 به سمت ریاست موساد منصوب شد.
ایسر هارل قبل از اعلام موجودیت اسرائیل در سال 1948 م / 1327 ش، بخش امور یهودی ها در سازمان شای را اداره می کرد. اما پس از تجدید سازمان اطلاعاتی یهود از سوی بن گوریون نخست وزیر وقت اسرائیل در همان سال های اولیه، وی به سمت رئیس سرویس امنیت داخلی یا شین بت منصوب شد.
گفته می شود که هارل در یک خانواده ی ثروتمند روس متولد شده و در سال 1930 با اوراق جعلی و به طور قاچاق به فلسطین وارد شده بود. او پس از اینکه ثروت خانواده اش در اثر انقلاب اکتبر سال 1917 شوروی، ملی شد، دیدگاه ها و نظریات سوسیالیستی خود را تغییر داد. مع الوصف پس از ورود به فلسطین، دوره ای را در مزارع اشتراکی معروف به کیبوتص یهودی ها مشغول به کار شد و سپس به کار بسته بندی پرتقال روی آورد. او از این طریق توانست به یکی از نوکیسه های شمال تل آویو (یافا) تبدیل شود. اما ورود و استخدام او در سازمان نظامی و تروریستی هاگانا مسیر زندگی اش را به کلی تغییر داد. به طوری که یکی از یاران نزدیک بن گوریون شد.
نزدیکی هارل به بن گوریون در حدی بود که او را به عنوان رئیس شین بت و سپس در سال 1952 به جای شیلوا به سمت رئیس موساد منصوب کرد. او حدود یازده سال بر موساد ریاست کرد. و در سال 1963 از این سمت کنار رفت. یادآوری می شود که در جنگ سال 1956، معروف به جنگ سوئز که فرانسه و انگلستان و اسرائیل به طور مشترک به مصر یورش نظامی بردند، ایسر هارل در این رویداد تاریخی نقش حسابرسی در هماهنگی با سرویس اطلاعاتی انگلستان و فرانسه به عهده داشت.
به علاوه نقش ایسر هارل در مقام ریاست موساد، در همکاری نزدیک با آژانس یهود به منظور انتقال یهودی های اطراف جهان به فلسطین حائز اهمیت فراوان بوده است. (6)
منابع اسرائیلی و شماری از پژوهشگران و مورخان غربی، نقش ایسر هارل را در پیشبرد استراتژی پیرامونی اسرائیل، از منطقه ی خاورمیانه تا شمال آفریقا قابل توجه دانسته و ارزیابی کرده اند. وی در این سال ها ارتباط تنگاتنگی با ساواک ایران برقرار کرده بود. اولین تماس ها با تیمور بختیار نخستین رئیس ساواک بود که بعدها در زمان پاکروان و نصیری گسترش و افزایش یافت. به هر روی، در منابع مختلف، از هارل نیز، چون شیلوا به عنوان سر جاسوس کهنه کار موساد یاد شده است.
در زمان ریاست او بر موساد، آدولف آیشمن یکی از رهبران حزب نازی آلمان از سوی جاسوسان و مأموران اطلاعاتی آنها ربوده و به فلسطین منتقل و در سال 1962 اعدام شد.
هارل، پس از بن گوریون، مدتی در زمان نخست وزیری لِوی اشکول مشاور اطلاعاتی او بود. طبق اسناد موجود وی طی سال های 1969 تا 1973 عضو کِنِست (پارلمان) اسرائیل بود. (7)

مه یر آمیت

مه یر آمیت «Meir Amit» که در اسناد و منابع فارسی به شکل های مختلفی، از جمله مئیر آمیت، مه یر آمیت، مه ئیر آمیت و... نوشته شده، در سال 1963 به ریاست موساد منصوب شد و تا سال 1968 در این سمت باقی بود.
او در سال 1921 در شهر تیبریاس واقع در کرانه ی دریای جلیله متولد شد. در سال 1948 به سازمان تروریستی هاگانا پیوست و در جنگ اول اعراب و اسرائیل مشارکت فعال داشت. در سال 1950 از دانشگاه کلمبیا فارغ التحصیل و در سال 1951 به عنوان رئیس بخش عملیاتی ستاد کل ارتش منصوب شد. در سال 1954 به فرماندهی شاخه ی عملیاتی رسید و در عملیات پنهانی جنگ سال 1956 (سوئز) نقش عمده ای داشت. او در این جنگ، در واقع فرمانده ی دوم ستاد ارتش و در طول نبرد صحرای سینا دستیار اول موشه دایان بود. موفقیت های او در این جنگ باعث شد تا فرماندهی جنوبی ارتش اسرائیل به او واگذار شود.
مه یر آمیت در ژانویه ی 1962 به ریاست واحد اطلاعات نظامی منصوب شد. یک روز پس از استعفای هارل رئیس موساد، بن گوریون با پذیرش این استعفا، مه یر آمیت را به سمت رئیس موساد منصوب کرد. از جمله حوادث تاریخی دوران ریاست آمیت بر موساد، جنگ سال 1967 و اشغال بلندی های جولان سوریه، کرانه ی غربی رود اردن، نوار غزه و صحرای سینا از سوی اسرائیل است که نقش آمیت در آنها قابل توجه بود.
رویداد دیگر ربودن یک میگ 21 روسی متعلق به عراق در زمان ریاست آمیت در موساد بود. وی از طریق همکاری و هماهنگی موساد با سازمان سیا و سرویس اطلاعاتی ترکیه، در اوت 1966 توانست از طریق مأموران اطلاعاتی خود در عراق یک خلبان غیرمسلمان عراقی را جذب و او را به اسرائیل فرار دهد. گفتنی است که یک گروه از فانتوم های آمریکا این هواپیما را از مرز ترکیه تا فرودگاه سرّی سیا در خاک این کشور تحت حمایت قرار دادند. هواپیما پس از سوخت گیری، مجدداً با اسکورت فانتوم های آمریکایی به سمت مدیترانه پرواز کرد و به سوی اسرائیل هدایت شد. براساس گفته های منابع اسرائیلی و غربی، آمیت پس از ورود به موساد به عنوان رئیس، برخی هواداران و نزدیکان رئیس قبلی موساد، یعنی ایسر هارل را برکنار و یا تعویض و سیستم قدیمی موساد را مدرنیزه کرد. این موضوع خشم هارل را برانگیخت به گونه ای که از طریق افراد نزدیک خود سعی در کارشکنی و اخلال در کار آمیت می کرد. گفته می شود در زمان ریاست آمیت ارتباط موساد با سازمان سیا و دیگر سرویس های اطلاعاتی و دولت آمریکا بیش از پیش افزایش یافت. خود آمیت اغلب به واشنگتن می رفت. (8)

زوی زامیر (ضمیر)

زوی زامیر «Zamir» که در اسناد و ترجمه های فارسی به صورت «ضمیر»، «زمیر»، «تسوی زامیر» و... نوشته شده، یکی دیگر از رؤسای موساد است که پس از برکناری مه یر آمیت در سال 1968، به این مقام منصوب شد.
او در سال 1924 در لهستان متولد و در همان سال، به همراه والدین خود به فلسطین منتقل شد. زامیر در سال 1942 به صفوف گروه شبه نظامی و تروریستی پالماخ پیوست و در سال 1944 فرمانده ی لشکر شد. در جنگ سال 1948 اعراب و اسرائیل، در سمت فرماندهی گردان، به طور فعال در درگیری ها شرکت داشت. در سال 1950 به سمت مربی افسرانی که برای ارتقاء به درجات بالا در نظر گرفته می شدند تعیین گردید. در سال 1953 در دوره ی آموزشی افسران ارشد که در انگلستان برگزار شد شرکت داشت. پس از مراجعت از انگلستان به مدیریت دانشکده ی پیاده نظام رسید و در سال 1956 با ترفیع درجه به وزارت دفاع منتقل و بعدها فرمانده ی تیپ شد. در سال 1962 برای مدتی کوتاه فرماندهی ارتش جنوب را عهده دار شد. در ژوئیه ی 1966 به سمت رایزن نظامی اسرائیل به لندن اعزام شد و در سال 1968 به سمت ریاست موساد منصوب گردید و تا سال 1973، یعنی مدتی پس از جنگ اکتبر (معروف به رمضان، یا به قول اسرائیلی ها یوم کیپور) ریاست موساد را به عهده داشت. (9)

اسحاق هوفی (خوفی)

ژنرال اسحاق هوفی «Hofi» که در اسناد و ترجمه های فارسی به صورت خوفی ذکر شده، پس از زوی زامیر، در سال 1973 به ریاست موساد منصوب شد.
اسحاق هوفی تا سپتامبر سال 1982 یعنی زمان حمله ی اسرائیل به لبنان و تجاوز به آن کشور رئیس موساد بود، لیکن در آن زمان تعویض شد و به جای او ژنرال ناهوم ادمونی به ریاست این سازمان اطلاعاتی منصوب شد. زمانی که هوفی به ریاست موساد دست یافت، همتای ایرانی او نصیری بود که سمت ریاست ساواک را به عهده داشت. هوفی تا زمان سقوط رژیم پهلوی و پیروزی انقلاب اسلامی، در آن ایامی که ناصر مقدم رئیس ساواک بود، همچنان به روابط گرم اطلاعاتی ساواک و موساد تداوم می بخشید و آن را تقویت می کرد.
هوفی در زمان جنگ 1973 سمت فرماندهی جبهه ی شمال را عهده دار بود. حمله به فرودگاه انتبه در اوگاندا در ژوئن سال 1976 و کشتار هواپیماربایان فلسطینی از اقدامات معروف اسحاق هوفی در زمان ریاست بر موساد بود. در حمله ی اسرائیل به راکتور اوسیراک عراق در ژوئن سال 1981، هوفی به عنوان رئیس موساد، نقش اساسی و کلیدی به عهده داشت.

ناهوم ادمونی

ناهوم ادمونی «Nachum Admoni» چند روز پیش از کشتار صبرا و شتیلا در سپتامبر 1982، درست در زمانی که تجاوز اسرائیل به سرزمین لبنان شروع شده بود، به جای ژنرال اسحاق هوفی، رئیس موساد شد. طبق مدارک موجود او تا سال 1989 م / 1368 ش، همواره این سمت را به عهده داشت و پس از او سایرت ماتکال به سمت ریاست موساد انتخاب و منصوب شد. ادمونی در سال 1929 در بیت المقدس به دنیا آمد. پدر و مادر او از یهودی های لهستانی بودند. او در جنگ سال 1948 در شای و شعبه ی اطلاعاتی ارتش خدمت کرد و در سال 1949 با درجه ی ستوان یکمی مرخص شد. ادمونی رشته ی روابط بین الملل را در دانشگاه کالیفرنیا - برکلی - گذراند و در سال و در سال 1954 به فلسطین بازگشت و همراه دیگران، چون دیوید کیمخی (کیمچی) به کار آموزش روابط بین الملل در آموزشگاه سازمان های اطلاعاتی اسرائیل پرداخت. گفته می شود زمانی که اتیوپی نقش کلیدی در دکترین حاشیه ای موساد داشت، ادمونی در نخستین مأموریت خود به آدیس آبابا رفت. وی اواسط دهه ی 1960 در اوج روابط استراتژیکی فرانسه و اسرائیل در پاریس بود. ناهوم ادمونی دورانی نیز در واشنگتن خدمت کرد و از نزدیک با سازمان سیا کار کرد و در سال 1976 به سمت معاون هوفی رئیس موساد رسید. طبق مندرجات منابع مختلف، ادمونی در سال 1989 م، بازنشسته شد و از ریاست موساد کنار رفت و به جای او سایرت ماتکال (10) به ریاست موساد منصوب شد. (11)

پی‌نوشت‌ها:

1. در برخی منابع فارسی،‌ از جمله اسناد ساواک، نام ایسر هارل «Isser Harel» به شکل های مختلف، از جمله ایزر و آیزر نیز نوشته شده است.
2. این اسم نیز در متون و منابع فارسی به اشکال مختلف آمده است؛ مثل؛ مایرآمیت «Meir Amit» مه یر آمیت، مئیر آمیت.
3. زوی زامیر «Zamir»، تسوی زمیر، ضمیر و... شکل های مختلفی است که در اسناد ساواک و دیگر منابع فارسی آمده است. البته در بیشتر اسناد و گزارش های ساواک به صورت ضمیر نوشته شده است.
4. در بسیاری از گزارش و اسناد ساواک به جای هوفی، خوفی آمده است.
5. ن. ک: کاکبورن؛ یان بلک و بن موریس؛ اسناد لانه ی جاسوسی شماره ی 11؛ استوارت استیون و ساموئل کاتز.
6. ن. ک: کاکبورن؛ یان بلک و بنی موریس؛ اسناد لانه ی جاسوسی، شماره ی 11؛ محمد شریده، رهبران اسرائیل، ترجمه ی بیژن اسدی و مسعود رحیمی، انتشارات کویر، چاپ اول 1378؛ استوارت استیون.
7. ن. ک: کاکبورن؛ یان بلک و بنی موریس؛ اسناد لانه ی جاسوسی، شماره ی 11؛ محمد شریده، استوارت استیون.
8. ن. ک: استوارت استیون، ساموئل کاتز، کاکبون؛ یان بلک و بنی موریس.
9. ن. ک: استوارت استیون، ساموئل کاتز، کاکبون؛ یان بلک و بنی موریس؛ کاکبورن.
10. Sayeret Matkal
11. ن. ک: یان بلک و بنی موریس؛ احمدی، اسناد و گزارشهای ساواک.

منبع مقاله:
تقی پور، محمدتقی؛ (1383)، استراتژی پیرامونی اسرائیل: اسرار عملیات مشترک موساد، ساواک، سرویس های اطلاعاتی ترکیه و اتیوپی در خاورمیانه و آفریقا، تهران: مؤسسه ی مطالعات و پژوهشهای سیاسی، چاپ سوم.