سابقه و گستره ی حضور اسرائیلی ها در آفریقا
براساس استراتژی توسعه طلبانه ی رژیم صهیونیستی، دکترین حاشیه ای یا سیاست پیرامونی رهبران و سران اسرائیل، محدود به چند سرزمین یا کشور حاشیه یا پیرامون فلسطین نیست. بلکه آن گونه که راهبرد صهیونیستی اقتضا می کند، این کشورها و مناطق ممکن است در شمال، شرق، جنوب و غرب آسیا، یا در هر کجای آفریقا واقع شده باشند. در قاموس صهیونیسم، این شرایط و موقعیت رژیم صهیونیستی است که مرزها و محدوده های این استراتژی را تعیین و ترسیم می کند. بر این اساس، دیدگاه ایسر هارل سرجاسوس کهنه کار موساد درباره ی ی دخالت اسرائیل در امور آفریقا خواندنی است:اروپائیان آفریقا را ترک کرده بودند و راه برای ورود هر کس دیگری باز بود. از بین سفید پوستان کس دیگری جز ما نمی توانست به آنجا برود. ما به این دلیل می توانستیم این کار را بکنیم که آنها به نیات ما به عنوان اهدافی امپریالیستی سوء ظن نداشتند. ما تنها کسانی بودیم که در آنجا جای پا و سرپلی داشتیم. (1)
به نوشته ی منابع غربی؛ گستردگی علاقه ی اسرائیل را به آفریقا در اواسط دهه ی 1960، می توان به خوبی از خلال سوابقی که بازمانده ی یکی از افسران بانفوذ اسرائیلی به نام اسرائیل لیور (2) دریافت. لیور در سال 1965 و 1966 مسافرت هایی به این خطه ی تازه یافته اسرائیل داشت. او به عنوان منشی امور نظامی لوی اشکول نخست وزیر وقت اسرائیل، به همراه اوراهام تامیر (3) ژنرال ارتش اسرائیل، مأمور بررسی چگونگی این روابط نزدیکتر با ارتش های قاره ی سیاه بود. آن گونه که لیور بعدها آشکار ساخت: کمک نظامی و غیر نظامی اسرائیل به دولت های آفریقایی در آن هنگام به حداکثر خود رسیده بود. تقریباً در همه ی کشورها اسرائیلی هایی بودند که در سیستم های نظامی و غیر نظامی [به ویژه اطلاعاتی] به آنها یاری می کردند. (4)
در این سال ها یوری (اوری) لوبرانی (5) سفیر اسرائیل در اوگاندا بود و با ایدی (عیدی) امین رئیس وقت ستاد ارتش آن کشور (که بعدها رئیس جمهور شد) ارتباط نزدیک پیدا کرده بود. به گونه ای که پس از حضور فرستادگان نظامی اسرائیل به اسامی، اسرائیل لیور، اوراهام تامیر، لوبرانی سفیر اسرائیل و بارلو (6) سرپرست هیأت نظامی، قبل از ملاقات جمعی با ایدی امین، به آنها گفته بود که این شخص «آدم ما» یعنی مأمور یا مزدور اسرائیل است. و به نوشته ی منابع غربی، از قول سفیر اسرائیل؛ اگر هم هنوز «آدم ما» به شمار نمی رفت، بعداً به عامل اسرائیل تبدیل شد. (7)
یک سال پس از این سفر، مجدداً اسرائیل لیور همراه با لوی اشکول نخست وزیر وقت اسرائیل، به تعدادی از کشورهای آفریقایی مسافرت کرد. در این سال، ایدی امین رئیس ستاد ارتش اوگاندا بود و از هیأت بلند پایه ی اسرائیلی استقبال رسمی به عمل آورد. هیأت اسرائیلی به سرپرستی لوی اشکول، سپس به سنگال و بعد ساحل عاج و نیز زئیر (8) رفتند. هیأت اسرائیلی در زئیر در مراسم نظامی و رژه که برای جشن استقلال این کشور برپا شده بود شرکت کردند.
پس از دیدار مقامات اسرائیلی با رئیس جمهور ژنرال جوزف موبوتو و مسؤولان زئیر، روابط طرفین مستحکم تر شد. البته پیش از این، در تاریخ 1963 جوزف کازاوُبو جانشین پاتریس لومومبا، به اسرائیل سفر کرده بود. و در همین سال کارشناسان اسرائیلی برای آموزش گروهی جهت نگهبانی از کاخ رئیس جمهور زئیر به آن کشور اعزام شدند و دویست و پنجاه نظامی از آنجا برای فراگیری تعلیمات نظامی و بلکه اطلاعاتی به اسرائیل اعزام شدند که ژنرال جوزف موبوتو فرمانده وقت ارتش (و رئیس جمهور بعدی) نیز این عده را همراهی می کرد. موبوتو در این سال ها با یکی از مأموران موساد به نام مایر (مه یر) میوهاس (9) ارتباط بسیار نزدیکی برقرار کرده بود. (10)
به نوشته ی منابع غربی، دوستی میوهاس جاسوس اسرائیلی با موبوتو به مدت سی و پنج سال حفظ شد. در سال 1964 موبوتو با کمک سازمان جاسوسی و اطلاعاتی آمریکا، موسوم به سیا، قدرت را در زئیر به دست گرفت و نام خود را به موبوتوسسه سکو (11) تغییر داد. او در این دوران به یکی از پولدارترین افراد جهان تبدیل شد و ثروت دوست اسرائیلی او یعنی مایر میوهاس جاسوس موساد نیز همراه وی افزایش پیدا کرد و در دهه ی 1980 او دائماً قدرتمندتر می شد. و به قول یکی از مفسران اسرائیلی، مطمئناً میوهاس به عنوان یکی از مؤثرترین فرستادگان پنهان اسرائیل در خاطره ها خواهد ماند. (12)
1- اوگاندا
اسرائیلی ها در دهه ی 1960، به دلیل ارتباط با بعضی افراد مزدور و سرسپرده، چون ایدی (عیدی) امین، موقعیت بسیار مناسبی در کشور اوگاندا به دست آورده بودند.اوری لوبرانی سفیر وقت اسرائیل، با این شخص در زمانی که معاون رئیس ستاد ارتش و سپس رئیس ستاد و بعدها رئیس جمهور شد، ارتباط بسیار نزدیک و دوستانه ای داشت. تا جایی که آنها از امین به عنوان «آدم ما» یا مأمور ما یاد می کردند. البته منابع غربی سابقه مزدوری و سرسپردگی افرادی چون امین را به قبل از حضور اسرائیل می دانند. به نوشته آنها: تنها اسرائیل نبود که ایدی امین را مأمور ما می دانست. انگلیسی ها نیز که امین را در گروه نظامی تفنگداران آفریقا از درجه ی گروهبان دومی ارتقاء داده بودند، او را هر چند کمی ناقص از نظر عقل، اما شدیداً وفادار به انگلستان ارزیابی کرده بودند. (13)
همسویی و همکاری سرویس اطلاعاتی انگلستان و اسرائیل به ویژه نقش باروخ بارلو وابسته نظامی اسرائیل، در جریان کودتای سال 1971 توسط ایدی امین، موفقیت بزرگی در جهت استراتژی اسرائیل در منطقه بود. با این کودتا ایدی امین رئیس جمهور شد و آن تعداد از شرکت هایی را که اوبوته رئیس جمهور قبلی اوگاندا ملی کرده بود به غربی ها برگرداند و درباره ی افزایش حضور نیروهای اسرائیلی در کشورش نظر مساعد و موافق داد و به این سبب موجب خشنودی مقامات لندن، واشنگتن و تل آویو شد. (14)
به اعتراف منابع غربی، ایدی امین در دوران حکومت خود از سال 1971 تا 1977 حدود سیصد هزار نفر از مردم عادی و نظامی را قتل عام کرد و به طوری که نوشته اند، علاوه بر نقاط ضعف متعددی که داشت عادت کرده بود تکه ای از جگر قربانیان خود را نیز بخورد. (15) مع الوصف آمریکا، انگلستان و به خصوص اسرائیل مشتاقانه و با حرارت از وی حمایت و پشتیبانی می کردند.
رویداد تاریخی فرودگاه انتبه
در دورانی که ایدی امین دیکتاتور مورد حمایت آمریکا، انگلستان و اسرائیل در اوگاندا حکومت می کرد، حادثه ی معروف فرودگاه انتبه در آن کشور به وقوع پیوست. در سال 1976، یک گروه مبارز فلسطینی، یک هواپیمای فرانسوی را که شمار زیادی از مسافران آن یهودی بودند، در فرودگاه انتبه در خارج از کامپالا پایتخت اوگاندا به گروگان گرفت. اسرائیلی ها جهت آزاد کردن گروگان ها برای مأموران خود، مجوز انجام عملیات نظامی در اوگاندا صادر کردند. شیمون پرز وزیر وقت دفاع اسرائیل به سراغ باروخ بارلو، یوسف سائن (16) رئیس هیأت نظامی و نیروی هوایی اسرائیل در اوگاندا و نیز موشه بدیچی (17) که خلبان شخصی ایدی امین بود، رفت. (18) عملیات اسرائیلی ها علیه گروه فلسطینی که هواپیما و مسافران آن را، گروگان داشتند، سرانجام به موفقیت رسید و با کشته شدن شماری از مسافران و نیز هواپیماربایان، بقیه ی مسافران نجات یافتند. نکته ی بسیار قابل توجه اینکه، در این عملیات، نه فقط سازمان جاسوسی آمریکا و سرویس اطلاعاتی خارجی انگلستان با موساد همکاری و همراهی تنگاتنگی داشتند که ساواک نیز به نفع اسرائیل ایفای نقش می کرد.یک منبع غربی در این خصوص چنین می گوید:
اما موفقیت یک عامل انگلیسی به نام بروس مَکِنزی که مشاور نزدیک جومو کنیاتا رئیس جمهور کنیا بود، دست کمی از موفقیت در فرودگاه انتبه نداشت. اساس موفقیت این عملیات بر این استوار بود که هواپیماها قادر باشند در کشور کنیا سوخت گیری کنند، و مَکِنزی توانست اجازه لازم را برای این کار بگیرد. او در آن هنگام در گیر و دار یک معامله پر منفعت ابزار مخابراتی نظامی با ایدی امین (رئیس جمهور اوگاندا) بود. یک نویسنده انگلیسی مسائل اطلاعاتی به نام چاپمن پینچر گزارش می کند که مقامات ارشدی را از موساد، سیا و حتی ساواک در خانه مَکِنزی دیده و با آنها گفت و گو کرده است. حداقل از دیدگاه اسرائیلی ها، مثالی بهتر از این مورد را نمی توان درباره ی سودمندی روابط پنهانی ارائه داد. (19) روابطی که در نهایت به نفع اسرائیلی ها و در خدمت اهداف استراتژیک رژیم صهیونیستی در آفریقا بود.
در اسناد به جا مانده از ساواک در رابطه با هماهنگی و همکاری موساد و مقامات ساواک درباره ی مسأله گروگان های هواپیمای فرودگاه انتبه در اوگاندا، اطلاعات بسیار مهم و خواندنی وجود دارد. ژنرال هوفی (خوفی) رئیس وقت موساد، طی نامه ای به نصیری رئیس ساواک در این باره او را در جریان ماوقع قرار می دهد:
در تاریخ 35/4/13 [1355] ساعت 8/45 صبح تلگرام مشروحه زیر از طرف ژنرال خفی رئیس سرویس اسرائیل به عنوان تیمسار ریاست ساواک واصل شد:
این تلگرام را در حالی برای جنابعالی می فرستم که ما مشغول تکمیل کردن عملیات نجات هوایی می باشیم که طی این عملیات ما موفق شدیم کلیه ی گروگانهایی که در فرودگاه انتبه نگهداری می شدند آزاد نماییم. طی این عملیات ما تلفات فوق العاده کمی داشتیم. طی هفته گذشته ما واقعه غم انگیز فرودگاه انتبه را تعقیب می کردیم و اطلاعات موثق که به دست ما می رسید حاکی از این بود که بدون تردید تروریستهای جبهه ی خلق برای آزادی فلسطین با ژنرال عیدی امین همدست شده بودند و نیز عیدی امین به طور کامل شریک این اقدام وحشیانه گردیده بود. بعد از شروع مذاکرات برای آزادی گروگانها این نکته برای ما روشن شد که هیچگونه اطمینانی برای بازگشت گروگانها به وطنشان به طور سالم وجود ندارد. سوابق جبهه خلق برای آزادی فلسطین و عیدی امین و نیز این حقیقت آشکار که ما با مجموعه ای از گروههای تروریستی از آلمان - ژاپن - فلسطینیها و بسیاری کشورهای دیگر مبارزه می کردیم برای ما راه دیگری را باقی نگذاشت این تروریستها کمک و حمایت کامل از ناحیه ی لیبی - عدن - سومالی و عراق دریافت می نمایند. من اطمینان دارم که با انجام این اقدامات ما کمک مهمی به حفظ و حراست جامعه به طور کلی به عمل آورده و ضربه ی سختی به تروریزم بین الملل و حامی آنان وارد ساخته ایم.
با تقدیم گرمترین سلامها
خفی (20)
در تاریخ 15 تیر سال 1355، رابط سرویس اطلاعاتی اسرائیل درباره ی حادثه ی فرودگاه انتبه با رئیس ساواک مذاکره کرد و ایدی امین را همکار فلسطینی ها در این عملیات اعلام کرد. گزارش رابط سرویس اسرائیل از برخی جنبه ها قابل تأمل است:
رابط سرویس اسرائیل: تصمیم مربوط به عملیات نجات هوایی در اوگاندا زمانی اتخاذ شد که نیروی هوایی اسرائیل به دولت اسرائیل اطلاع داد که اوگاندا از نقطه نظر مسافت در بُرد عملیات هواپیماهای اسرائیلی قرار دارد. به علاوه ما اطمینان حاصل کرده بودیم که عیدی امین با تروریستها همکاری نزدیکی داشته است. حتی عیدی امین در فرودگاه منتظر ورود هواپیمای تروریستها بوده است. مواد منفجره ای که تروریستها به صورت کمربند به ساختمان فرودگاه انتبه قرار داده بودند وسیله عیدی امین تأمین گردیده بود. در چنین وضعی خود عیدی امین اعلام کرد که چون به دلائل انسانی نمی خواهد که هواپیماربایان از این مواد منفجره علیه گروگانها استفاده نمایند با آنها وارد مذاکره شده است در حالی که حقیقت این است که مواد منفجره را خودش در اختیار تروریستها گذاشته بود. عملیات نجات هوایی اخیر بهترین نمونه ی همکاری سازمان اطلاعاتی و ارتش بشمار می رود. البته قبل از شروع عملیات ما از گروگانهایی که آزاد شده و به پاریس رفته بودند اطلاعات کافی در مورد وضع تروریستها و گروگانها و نیز فرودگاه انتبه دریافت کرده بودیم. عملیات وسیله ی سه هواپیمای هرکولس انجام گرفت البته در نتیجه کمکهای ذیقیمت دولت فرانسه ما معتقد شده بودیم که دولت اوگاندا با هواپیماربایان همکاری می نماید و حتی هنگامی که هواپیماربایان می خوابیدند سربازان اوگاندایی از گروگانها مواظبت می کردند. برخلاف تصور خیلی ها هواپیمای بوئینگ 707 در فرودگاه انتبه به زمین ننشست و این هواپیما که حامل پزشک[،] دارو و پرستار بود به فاصله ی کمی بعد از خاتمه ی عملیات در فرودگاه نایروبی به زمین نشست. هواپیمای هرکولس اول دو دقیقه دیرتر از برنامه در فرودگاه انتبه به زمین نشست. بلافاصله در بزرگ این هواپیما باز شد و خودروی مخصوصی که قبلاً برای این عملیات آماده شده بود از هواپیما خارج شد و گروه اول کماندوهای اسرائیلی بلافاصله به طرف ساختمان فرودگاه که گروگانها در آنجا نگهداری می شدند حرکت کرد. ما می ترسیدیم که مبادا به طرف این خودرو از طرف تروریستها یا سربازان اوگاندایی تیراندازی شود چون در این صورت تمام نقشه بهم می خورد. گروه اول که به این ترتیب وارد ساختمان فرودگاه شده بود بلافاصله کلیه ی تروریستها را معدوم نمود. فرمانده ی گروه به گروگانها اخطار کرد که روی زمین دراز بکشند اما سه نفر از گروگانها که ترسیده بودند به قصد فرار از جا بلند شدند و در نتیجه در جریان تیراندازی بین کماندوها و تروریستها کشته شدند. در این موقع هواپیماهای دوم و سوم نیز روی باند فرودگاه انتبه فرود آمده بودند. و یک سرهنگ اسرائیلی که فرمانده ی گروه دوم بود حین حرکت در محوطه ی فرودگاه مورد اصابت گلوله واقع و کشته شد. گروههای بعدی با سربازان اوگاندایی که در این موقع به طرف کماندوها تیراندازی می کردند وارد جنگ شدند. البته باید بگویم که کمربند انفجاری ساختمان فرودگاه در بدو عملیات خنثی شده بود. ضمناً تروریستها مقداری نارنجک هم که به احتمال قوی خودشان در داخل هواپیما ساخته بودند در کنار خود داشتند اما موفق به انفجار آن نشدند. بیش از 200 سرباز اوگاندایی در فرودگاه حاضر بودند که اکثریت آنها به داخل جنگلهای اطراف فرار کردند و جمعاً 20 سرباز اوگاندایی در جریان عملیات به اضافه تروریستها کشته شدند. در این مرحله گروگانها - زخمی شدگان و کشته شدگان (منظور اجساد گروگانها و اسرائیلی ها است) سریعاً به داخل هواپیماها حمل شدند. در مرحله ی نهایی عملیات هواپیماهای میگ - 21 و 17 - نیروی هوایی اوگاندا که در فرودگاه پارک شده بودند معدوم گردیدند. این کار به دو دلیل انجام گرفت. اول اینکه هواپیماهای مذکور نتوانند هواپیماهای اسرائیلی را تعقیب کنند اگرچه پرواز هواپیماهای میگ به هنگام شب از فرودگاهی مانند انتبه غیرممکن به نظر می رسد. دوم اینکه شش ماه قبل اوگاندا سر و صدای زیادی علیه کنیا به راه انداخته بود و این کار طبیعتاً باعث خشنودی دولت کنیا می گردید. البته اوگاندا خودش خلبان ندارد و خلبانان اوگاندایی را که ما در گذشته آموزش داده بودیم چون متعلق به قبیله ی مخالف عیدی امین بودند همگی به دست امین کشته شدند. در نتیجه خلبانان فعلی اوگاندا همگی فلسطینی هستند از این رو ما احتمال می دادیم که ممکن است یکی از این فلسطینی ها روزی یکی از این هواپیماهای میگ را علیه هواپیماهای تجارتی العال که پروازهای منظمی به نایروبی دارند به کار ببرد. کنیا قبلاً از این عملیات به هیچ وجه اطلاعی نداشت و فقط مسئله ی اجازه ی ورود هواپیماهای ما به فرودگاه نایروبی بود که می دانستیم دولت کنیا با آن موافقت خواهد کرد. روز گذشته جرج حبش اعلام کرده بود که از فرانسه - کنیا و اسرائیل که مسئول عملیات اوگاندا هستند انتقام خواهد گرفت البته فرانسه در این مورد مواجه با اشکال نیست اما کنیا آسیب پذیر است. مطلبی که می خواهم بگویم این است که تروریستها به گفته یکی از گروگانها سیگار عراقی می کشیدند و سیگار عراقی البته اگر تازه نباشد قابل کشیدن نخواهد بود.
تیمسار نصیری: البته عراق همه چیز را ساز و برگ جنگی گرفته تا سیگار در اختیار فلسطینی ها می گذارد. می خواستم سئوال کنم آیا قبل از ترک فرودگاه انتبه مأمورین اسرائیلی مدارکی را که تروریستها احتمالاً همراه خود داشتند با خود برده اند.
رابط سرویس اسرائیل: البته این کار انجام شده است و کلیه ی گذرنامه های تروریستها و سایر مدارک موجود نزد آنها اکنون در اختیار اسرائیل است و با توجه به همین مدارک بود که ما توانستیم هویت واقعی تروریستها را کشف کنیم.
البته آنچه که عرض کردم اطلاعات پراکنده ای بود که به دست اینجانب رسیده بود چون هنوز با توجه به مراسم تشییع جنازه سرهنگ مقتول اسرائیلی از کماندوهای اعزامی بهره کشی کامل به عمل نیامده است. البته اطلاعات تکمیلی به وسیله ی مقامات عالیه اسرائیل حضوراً به شرف عرض شاهنشاه ایران خواهد رسید. (21)
ساعت 3/23 (به وقت اسرائیل) تعدادی هواپیمای حمل و نقل هرکولس نیروی هوابر اسرائیل در فرودگاه جدید انتبه به زمین نشست بعد از تقریباً 8 دقیقه این گروه به تأسیسات فرودگاه قدیمی جایی که گروگانها زندانی شده بودند رسیده و آنها را از اسارت نجات دادند.
25 دقیقه بعد گروگانها قبل از همه سوار شده و اولین هواپیما 20 دقیقه بعد و به دنبال آن بعد از مدت کوتاهی سایر هواپیماها از زمین بلند شدند و یک خانم پیر که قبلاً اجازه یافته بود به بیمارستان برود در کامپالا باقی ماند در بازگشت هواپیماها برای بنزین گیری و دریافت کمکهای پزشکی در نایروبی توقف نمودند تعدادی از مجروحین به خاطر جراحاتشان مجبور شدند در نایروبی بمانند. اولین هواپیما در ساعت 4/7 به اسرائیل مراجعت نمود.
چهار تروریستی که هواپیمای ارفرانس را ربوده بودند در انتبه با 6 الی 7 نفری که به آنها اضافه گردیدند تقویت شدند.
نیروهای اوگاندایی ضمن همکاری با آنها از گروگانها محافظت می کردند.
در حدود 20 سرباز اوگاندایی ضمن عملیات کشته شدند.
مجروحین و صدمات اسرائیلی ها به قرار زیر است:
چهار کشته (سه شخصی یک نفر افسر)
8 زخمی (که حال 3 یا 4 نفر از آنها وخیم است)
7 میگ (17 و 21) در فرودگاه انتبه در حال سوخته شدن دیده شد. (22)
اسامی تروریستهایی که طی عملیات نیروهای دفاعی اسرائیل در اوگاندا مربوط به هواپیماربایی یک فروند هواپیمای ارفرانس کشته شده اند به قرار زیر است:
الف- الحاج فیض جابر یکی از رهبران سابق جبهه خلق برای آزادی فلسطین وابسته به گروه حبش. این شخص در طراحی عملیات تروریستی در اروپا و سایر نقاط شرکت داشته و اخیراً در مصر اقامت داشته است.
ب- عبدالرازق عبداللطیف (نام رمز ابوداردان) عضو ارشد جبهه خلق برای آزادی فلسطین وابسته به گروه حبش. شغل مهمی در قسمت فعالیتهای تروریستی خارجی گروه ودیع حداد داشته است. در قاچاق اسلحه و مواد منفجره به خارج شرکت داشته و از گذرنامه سیاسی جمهوری دمکراتیک خلق یمن استفاده می کرده است.
پ- گیل الارگا (یا یائیل الارجا) در آلبوم تروریستی با شماره 9-37. مشخص گردیده است. یکی از اعضای ارشد جبهه ی خلق برای آزادی فلسطین وابسته به گروه حبش و مسئول عملیات در امریکای جنوبی زیردست قیصرکبه در اداره روابط خارجی جبهه ی خلق برای آزادی فلسطین کار می کرده است. گذشته از فعالیتهای سیاسی و تبلیغاتی به ودیع حداد در طراحی عملیات تروریستی کمک می کرده است.
ت- ابوعلی تاکنون شناسایی نگردیده است.
ث- ابوخالد تاکنون شناسایی نگردیده است.
ج- یکی از اتباع آلمان که نام رمزش به عربی محمد بوده است. احتمالاً شباهت به ویلفرید بوسه که یک آنارشیست آلمانی است و قبلاً با حوادث مربوط به مقربل و کارلوس ارتباط داشته دارد. بعد از فاش شدن شبکه مربوطه در پاریس در تاریخ 15 تیر ماه 2534 [1354] این شخص وسیله ی سرویسهای امنیتی فرانسه بازداشت و از فرانسه به داخل خاک آلمان اخراج گردید. در آلمان مورد بازجویی قرار گرفته و سپس با وجه الضمان آزاد و از آن تاریخ ناپدید بوده است.
چ- یک تبعه ی زن کشور آلمان که نام رمز عربی او حلیمه بوده است. او یک آنارشیست وابسته به قسمت عملیات خارجی گروه ودیع حداد بوده که مأموریتهایی را برای این سازمان در خارج انجام داده. نام واقعی او شناسایی نگردید.
ادامه دارد...
پی‌نوشت‌ها:
1. کاکبورن، ص 174.
2. Israel Lior
3. Avraham Tamir
4. همان منبع، ص 176.
5. Uri Lubrani
6. Bar Lev
7. همان منبع، ص 176.
8. پیش از این به کنگو معروف و شناخته شده بود.
9. Meir Meyouhas
10. ن. ک: همان منبع، ص 178.
11. Sese Seko
12. همان منبع، ص 179. درباره ی موضوع میوهاس، ن. ک: استوارت استیون.
13. همان منبع، ص 180.
14. همان منبع، صص 181-182.
15. همان منبع، ص 182.
16. Yosef Soen
17. Bedichi
18. همان منبع، ص 183.
19. همان منبع، صص 183-184.
20. سند ساواک، مورخ 35/4/13 [1355].
21. سند ساواک، ملاقات تیمسار ریاست ساواک با رابط سرویس اسرائیل، روز 2535/4/15 [1355].
22. سند ساواک، تاریخ گزارش 2525/4/16 [1355] / 1976/7/7 م.
تقی پور، محمدتقی؛ (1383)، استراتژی پیرامونی اسرائیل: اسرار عملیات مشترک موساد، ساواک، سرویس های اطلاعاتی ترکیه و اتیوپی در خاورمیانه و آفریقا، تهران: مؤسسه ی مطالعات و پژوهشهای سیاسی، چاپ سوم.
/م
