2- جیبوتی
کشور کوچک جیبوتی در دهانه ی جنوبی تنگه ی باب المندب، از طرف غرب و جنوب غربی به اتیوپی از شمال و شمال غربی به اریتره، شرق و شمال شرقی به تنگه ی باب المند و دریای سرخ، از جنوب شرقی به سومالی محدود است.جیبوتی در ششم تیر ماه 1356 / 27 ژوئن 1977، پس از 115 سال حکومت استعمار فرانسه به عنوان چهل و نهمین کشور آفریقا استقلال یافت. این اعلام استقلال تأثیر زیادی بر منافع حیاتی اسرائیل در منطقه داشت. (1) به نوشته ی منابع اسرائیلی، جیبوتی تحت حکومت فرانسه، عامل موازنه ای برای تأمین کشتیرانی در باب المندب، یعنی دروازه ی اسرائیل به یمن جنوبی بود. و از آنجا که کشور جدید، الحاق خود را به جامعه عرب اعلام کرد و زبان رسمی خود را عربی اعلام نمود، کشتیرانی اسرائیل در باب المندب به خطر افتاد. (2)
به هر روی رژیم صهیونیستی، این کشور بسیار کوچک را به عنوان یک منطقه ی استراتژیک در مسیر استراتژی پیرامونی خود ارزیابی کرده است. بر این اساس اسرائیلی ها، همواره، تحولات مربوط به جیبوتی را تحت نظارت و بررسی قرار داده اند.
اسناد ساواک نشان می دهد که حتی قبل از اعلام استقلال جیبوتی، رژیم صهیونیستی در آن سرزمین نفوذ سیاسی و اطلاعاتی قابل توجه داشت. ساواک طی گزارشی به محمدرضا پهلوی، تقاضای ناهوم ادمونی معاون وقت موساد از ایران را درباره ی جیبوتی چنین اعلام می کند:
گزارش
به شرف عرض پیشگاه مبارک ملوکانه می رساند:
آقای ناخوم ادمونی معاون سرویس اسرائیل در روز 54/11/20 طی ملاقاتی با جان نثار اظهار داشت:
دولت فرانسه اعلام کرده که سال آینده به جیبوتی استقلال خواهد داد. علی عارف نخست وزیر جیبوتی که ضد شوروی و طرفدار غرب است از حمایت فرانسه برخوردار بوده و مایل است تماسهای خود را با کشورهای منطقه توسعه دهد و از اسرائیل نیز درخواست کمکهای آموزشی در زمینه ی تربیت پاسداران مسلح حفاظت شخصیتها علی الخصوص خود علی عارف را به عمل آورده است.
به نظر علی عارف مهمترین کشوری که جیبوتی باید با آن در حال حاضر ارتباط خصوصی برقرار کند ایران می باشد و از این رو استدعا کرده که به وی اجازه داده شود از ایران دیدن نماید. این اقدام نخست وزیر جیبوتی در جهت توسعه مناسبات خارجی خود بیشتر به منظور مقابله با تهدید سومالی است که هم اکنون از طریق جبهه ی آزادی بخش ساحل جیبوتی
(LIBERATION FRONT FOR THE COAST OF DJIBOUTI)
دست به اقدامات نظامی - براندازی علیه جیبوتی زده است. ضمناً به عرض می رساند که ملاقات علی عارف با معاون سرویس امنیت اسرائیل در پاریس و بدون اطلاع سرویس فرانسه انجام پذیرفته است.
مراتب با توجه به طرح عملیاتی شنود پنهانی که قرار است بین فرانسه - ایران و هندوستان در منطقه ی اقیانوس هند و خلیج فارس اجرا شود و متضمن استقرار دستگاههای شنود و سودیابی در هندوستان - جیبوتی و ایران می باشد از شرف عرض پیشگاه مبارک ذات اقدس شهریاری می گذرد تا در صورتی که استدعای نخست وزیر جیبوتی مبنی بر بازدید از ایران مورد تصویب قرار گیرد در این مورد اقدام لازم معمول گردد. منوط به اراده سنیه ملوکانه است.
سازمان اطلاعات و امنیت کشور
مدیر کل اداره ی دوم
موضوع: اوضاع جیبوتی
بدین وسیله اصل و ترجمه ی گزارش دوستان زیتون [موساد] در ده صفحه درباره ی اوضاع داخلی جیبوتی و روابط خارجی آن که از عرض تیمسار ریاست ساواک گذشته است و معظم له پی نوشت فرموده اند که یک نسخه به ادارات کل دوم و هفتم ارسال شود به پیوست ایفاد می گردد.
حوزه تیمسار ریاست ساواک - محیط (3)
درباره: روابط خارجی جیبوتی
1- منبعی اظهار نظر می نماید که فرانسه به خاطر فشار کشورهای عربی مخصوصاً لیبی، یمن جنوبی، سوریه، کویت و الجزایر مجبور شد جیبوتی را رها نماید. مصر به خاطر ضعف سیاسی آشکارا با سیاست کشورهای افراطی عرب مخالفت نمی ورزد لذا جرئت نمی کند تمایل باطنی خود را مبنی بر استقلال جیبوتی اعلام دارد. عربستان سعودی سیاست روشنی را در این مورد اتخاذ ننموده است. تنها تماس بین نخست وزیر جیبوتی و عربستان سعودی بازدید پنهانی فرستاده عربستان سعودی برای تقاضای پشتیبانی جیبوتی از علی میراه یکی از افراد قبیله آفار بوده است که علیه اتیوپی ها مبارزه کردند. عربستان سعودی آماده خواهد بود که در ازاء حمایت از علی میراه که مسلمان بوده و مورد پشتیبانی آن دولت است به جیبوتی کمکهای مالی پیشنهاد نماید. نخست وزیر جیبوتی این پیشنهاد را رد نمود زیرا نمی خواست که با اتیوپی ها مبارزه نماید.
2- در مورد اتیوپی، منبع عقیده دارد که آنها میل ندارند به خاطر جیبوتی با سومالی بجنگند آنها به خود اعتماد ندارند و درگیری آنها در اریتره مانع از آن می شود که در برابر سومالی سخت بایستند. منبع اطلاع داد که اتیوپی سرگرم تقویت ارتش خود می باشد. اتیوپی هنوز اعتقاد دارد که ایستگاه و خط راه آهن جیبوتی اهمیت حیاتی در اقتصاد آن کشور دارد.
3- بنابر عقیده نخست وزیر جیبوتی طرفداران واقعی وی اتیوپی و ایالات متحده امریکا هستند. اتیوپی قول داده است که 3000 نفر از مردان جیبوتی را آموزش دهد ولی این وعده به کندی پیشرفت می کند. در حال حاضر یک گروه 150 نفری را فقط به مدت 20 روز تحت تعلیم قرار داده اند. نامبرده ضمناً معتقد است که یک جیبوتی مستقل به سود امریکا است. با این حال صرف نظر از چند تماس با اعضاء سفارت امریکا، وی با ایالات متحده تماسی نداشته است.
4- سومالی - منبع معتقد است که سومالیها احساس قدرت می کنند زیرا از پشتیبانی کامل شورویها برخوردارند. طبق اطلاع منبع در حال حاضر 50 نفر خارجی (روسی یا کوبایی) سرگرم تعلیم نیروهای چریکی در اردوگاهی در منطقه «باراما» (BARAMA) می باشند. لیبی ها نیز در همان اردوگاه فعالیت دارند ولی فقط امور آموزشی با آنها است حال آنکه شورویها و کوبائیها امور تعلیماتی و عملی را برعهده دارند. آنها در باراما BARAMA زندگی می کنند و صبحها وارد اردوگاه شده پس از خاتمه دروس آنجا را ترک می نمایند و هیچ گونه تماسی با کارآموزان در خارج از محیط آموزشی ندارند.
5- منبع معتقد است که فرانسه در اثر فشار اعراب کاملاً در سیاست خود در مورد جیبوتی عقب نشینی کرده است. همانطور که می دانیم فرانسه برای کسب پشتیبانی اعراب در مورد حضور نیروهای نظامی فرانسه در جیبوتی مستقل مبادرت به انجام یک سلسله مذاکرات با کشورهای عرب نمود. این مذاکرات نتیجه معکوسی دربر داشت و منجر به خروج فرانسه از جیبوتی شد. عدم هماهنگی الجزایر و لیبی را با سومالی می توان یک ژست آشتی جویانه تلقی کرد.
روابط جیبوتی با فرانسه
1- فرانسه علی عارف را تحت فشار قرار داده تا استعفا دهد. این امر به عقیده ی فرانسویها یک راه حل موقتی برای بحث و مذاکره با تمام عوامل مربوط در جیبوتی است. تاکنون فرانسویها راه دیگری برای این مشکل پیدا نکرده اند و گفته می شود که در درجه ی اول تسلیم فشارهای الجزایر و بعد لیبی شده اند.
2- علی عارف از عقاید گولیست ها پیروی می کند و پشتیبانی در میان مقامات حزب گولیست ها دارد. دوبره یکی از دوستان وی است ضمناً از پشتیبانی شابان دلماز و کوو دومورویل برخوردار است. تمام این افراد به وی توصیه می کنند که با استعفای خود تسلیم حکومت فرانسه نشود. قرار است علی عارف به زودی در اجلاسیه گولیست ها شرکت کرده و مسئله آینده کشورش را در آنجا مطرح نماید.
3- شیراک نخست وزیر فرانسه ترجیح می دهد تماس مشکل جیبوتی را در اختیار ریاست جمهوری قرار دهد زیرا این مسئله به صورت یک مشکل داخلی درآمده و هیچ گونه راه گریزی از آن متصور نیست. بدین ترتیب شیراک می خواهد تصمیم در مورد آینده جیبوتی را در انحصار قدرت رئیس جمهوری قلمداد نماید.
4- مذاکرات میزگردی که قرار بود در پاریس برگزار شود موکول به بعد گردید زیرا مخالفین سرسخت علی عارف به شرطی در مذاکرات شرکت خواهند کرد که او از مقام خود استعفا دهد. علی عارف برای استعفا آمادگی ندارد و دولت فرانسه قادر نیست او را وادار به این کار نماید زیرا هنوز از پشتیبانی 20 نفر از اعضاء پارلمان برخوردار است و ظاهراً تعداد مخالفین او در آینده نزدیک تغییری نخواهد کرد.
5- گویا عارف حتی امکان اعلام یک استقلال یک جانبه را مورد بررسی قرار داد ولی از این کار منصرف شد زیرا با تمام این احوال او اصولاً یک طرفدار فرانسه است اگرچه اختلافاتی با دولت فعلی فرانسه دارد ولی شکی نیست که وی احساساتی موافق با فرانسه دارد.
6- جانب دیگر این مشکل مسئله اتیوپی است اظهارنظر می شود که این کشور ظرف مدت چند ماه آینده قوی تر شده و با ثبات بیشتری قادر خواهد بود که به طور مؤثرتری در برابر سومالی خودنمایی نماید.
7- یکی از مشکلات اساسی که بعد از حصول استقلال عارف با آن مواجه خواهد شد ظاهر شدن عملیات خصمانه بین قبائل آفار و ایسا است و احتمال دخالت نیروهای فرانسوی در منطقه در این عملیات نیز خیلی بعید به نظر می رسد.
8- ادامه ی موازنه قدرتها مطلوب است زیرا به طور کلی این امر موجب خواهد شد فرانسویها مجبور شوند نیروهای خود را در منطقه نگاه دارند و در نتیجه جلوی دخالت نیروهای سومالی را خواهند گرفت.
اوضاع داخلی جیبوتی
منبع: با دسترسی رضایت بخش با محافل سیاسی جیبوتی
1- پشتیبانی از عارف در میان اعضاء مجلس در این اواخر کم شده است و به همین نسبت بر پشتیبانی از مخالفین افزوده شده است به طوری که اعضاء چهل نفری به دو گروه مساوی طرفدار دولت و مخالف دولت تقسیم گردیده اند این مسئله موجب شد که در تاریخ 25 مه 1976 علی عارف و رهبران گروه مخالف برای مشاوره به پاریس دعوت شوند و برکناری عارف از پست نخست وزیری ممکن است یکی از نتایج احتمالی این دیدار باشد.
2- در میان اعضاء کنونی مجلس 17 نفر از قبیله آفار و 3 نفر از قبیله ایسا از عارف پشتیبانی می نمایند حال آنکه مخالفین مرکب اند از 12 نفر از قبیله ایسا 3 نفر از قبیله آفار و 4 نفر فرانسوی و یک نفر عرب.
(نظریه ستاد بررسی: اطلاعات ما حاکی است که طرفداران عارف یک نفر بیشتر است).
3- مشخصات گروه سیاسی به قرار زیر است:
الف) اتحاد ملی برای استقلال (UNI) این حزب متعلق به عارف است. رهبر آن عبداله کمین معاون مجلس است. اعضاء حزب به طور کلی از قبیله آفار ترکیب یافته این حزب با همکاری فرانسه و اتیوپی برای استقلال فعالیت می نماید و دخالت های سومالی را مردود می شناسد.
ب) اتحاد افریقایی خلق برای استقلال (LPAI) حزب مخالفی است که رهبران آن عبارتند از حسن گولت و احمد دینی کسی که عارف را رها کرد تا به مخالفین او بپیوندد. این حزب به طور کلی از افراد قبیله ایسا ترکیب یافته است و در تحت حمایت سومالی برای کسب استقلال فعالیت می نماید. حزب پول و اسلحه از سومالی دریافت می دارد و هنگام بازدید اخیر هیئت اعزامی سازمان اتحادیه افریقایی از جیبوتی (OAU) موفق شد تظاهراتی با شرکت نزدیک به چهل هزار نفر ترتیب دهد.
پ) حزب تقریباً کوچکی نیز از جوانان افراطی آفار تشکیل شده است که تمایلات چپی دارند و رهبری آن با حسن دالج است که شخصی است باهوش و زیرک.
4- به نظر می رسد در صورتی که عارف مجبور به استعفا شود عبداله کمین جای او را خواهد گرفت سایر نامزدهای احتمالی برای نخست وزیری عبارتند از برکت گوراد از حزب اتحاد خلق افریقا برای استقلال (LPAI) و احمد یوسف از حزب اتحاد ملی برای استقلال (UNI).
5- در تمام این قلمرو به طور کلی آفارها اکثریت دارند ولی در شهر ایسا برتری دارند. بسیاری از افراد در میان ایساها شناسنامه ندارند و در نتیجه قانوناً نمی توانند رأی بدهند از طرف دیگر آفارها چادرنشین هستند و بسیاری از آنها با اینکه کارت شناسایی جیبوتی را با خود دارند در «اوگادن» زندگی می کنند. (4)
3- سومالی
سومالی از دیگر کشورهای آفریقایی است که به دلیل موقعیت خاص استراتژیکی در کنار دریای احمر، در استراتژی پیرامونی اسرائیل جایگاه ویژه ای داشته است.سومالی در شمال آفریقا، همه ساحل آفریقایی خلیج عدن و پهنه ای را در کنار اقیانوس هند فراگرفته است. از غرب به کنیا و اتیوپی، از شمال غربی به جیبوتی، شمال به خلیج عدن و شرق به اقیانوس هند محدود و شهر معروف موگادیشو پایتخت آن است.
با سقوط امپراتوری هایله سلاسی و روی کار آمدن دولت چپ گرای هایله ماریام، سومالی با این کشور در حال جنگ و درگیری بود. در این دوران، آمریکا و کشورهای تابع و همسو با ایالات متحده، مثل ایران و عربستان از دولت سومالی حمایت می کردند. دولت سومالی نیز علی رغم همگرایی با آمریکا و همپیمانان ایالات متحده، نوعی مشی ضد اسرائیلی را دنبال می کرد. اسرائیلی ها نیز برای از دست ندادن نفوذ، پایگاه ها و موقعیت خود در اتیوپی، در این درگیری ها، به شدت علیه سومالی و به نفع اتیوپی موضع گیری می کردند. رژیم صهیونیستی در آن دوران برای فروپاشی حکومت داخلی سومالی از هیچ تلاش و کوششی فروگذار نمی کرد. این در حالی بود که موساد بسیاری از طرح ها و برنامه ها و حتی مقاصد خود را در این زمینه با دوست و همپیمان خود، یعنی ساواک و ایران شاهنشاهی که به اصطلاح حامی سومالی بود، در میان می گذاشت. ساواک و موساد درباره ی اوضاع سومالی با هم مبادله اطلاعات می کردند. مع الوصف از سوی حکومت پهلوی و ساواک هیچ گونه مخالفتی با موضع و سیاست اسرائیلی ها در خصوص سومالی ابراز نمی شد. تحلیل گران و آگاهان سیاسی اسرار این مشی دوگانه ایران را ناشی از حضور و نفوذ همه جانبه ی اسرائیلی ها در دستگاه حاکمه شاهنشاهی ایران ارزیابی می کردند.
رژیم صهیونیستی نه فقط اقدامات و عملیات خرابکاری علیه سومالی را به طور مستقیم طراحی و هدایت می کرد بلکه ساواک را نسبت به تصمیم و برنامه ی خود آگاه می ساخت. کیمخی معاون موساد در یکی از مذاکرات خود با رئیس ساواک به طور صریح، به پایگاه های اسرائیل در داخل اتیوپی و کنیا اشاره می کند. این پایگاه ها به منظور انجام عملیات سرّی چریکی علیه دولت مرکزی سومالی از سوی موساد ایجاد شده بودند. اسرائیلی ها، همچنین از طریق عوامل خود در داخل سومالی نوعی عملیات روانی علیه دولت مرکزی آن کشور را طراحی، سازماندهی و هدایت می کردند:
کیمخی: ما درصدد هستیم مستقیماً بر علیه سومالی وارد عمل بشویم. دو هفته دیگر آموزش در مورد گروههای خرابکاری در سومالی را شروع خواهیم کرد. رهبران و فرماندهان را در اسرائیل آموزش می دهیم و سربازان را در اتیوپی آموزش خواهیم داد. دو هفته قبل از اتیوپی دیدن کردم و با رهبر نظامی آنجا ملاقات نمودم. او کاملاً به خطرات ناشی از طریق سومالی که از ناحیه ی روسها است آگاهی دارد و موافقت کرده پایگاههایی در داخل مملکت آنها بر علیه سومالی ایجاد کنیم. از کنیا هم دیدن کردم. آنها هم آماده بودند که پایگاههایی به ما بدهند.
ما می خواهیم پایگاهی را نزدیک سومالی مستقر کنیم که بتوانند عمل کنند. هدف ما انجام یک سری عملیات چریکی برای ضعف دولت مرکزی است. در ضمن در شمال شرقی کنیا نیز به همین منظور و هدف پایگاهی ایجاد خواهیم کرد و از جنوب سومالی عملیات را شروع خواهیم نمود. از لحاظ اطلاعاتی از مسائل داخلی سومالی استفاده خواهیم کرد.
تعداد زیادی بروشور آماده کرده ایم که به داخل سومالی نفوذ خواهیم داد و می خواهیم جنگهای روانی را شروع کنیم. در غیر این صورت ما شدیداً به خطر خواهیم افتاد. (5)
کیمخی: پیشنهاد می کنیم شما هم هیئتی را به کنیا بفرستید تا نحوه ی عمل بر علیه سومالی را مورد بررسی قرار دهند [...].
تیمسار ریاست ساواک: در مورد مسئله سومالی، ما هم از اتیوپی راضی نیستیم چون رژیم ثابتی ندارد ولی کنیا یک کشور نیرومند و طرفدار غرب است که می داند چه می خواهد و دنبال چیست. ما مایلیم که با کنیا همکاری داشته باشیم.
کیمخی: دولت کنیا مایل است یکی از رهبران طراز اول خود را به نام آقای اوجون جوکه ظاهراً دادستان کل کنیا است ولی در باطن قویترین مرد آن کشور بعد از رئیس جمهوری می باشد به همراهی بروس مکنزی برای تقدیم پیامی از طرف جوموکنیاتا به حضور اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر اعزام دارد و ضمناً نامبردگان با مقامات ساواک نیز ملاقات کنند. و در مورد مسائل شرق افریقا و اقیانوس هند با شمال همکاری نمایند.
ما خوشحال می شویم اگر شما با ما در کنیا بر علیه سومالی همکاری کنید. مسئله کمک اقتصادی نیست. در صورتی که موافقت می فرمایید اجازه بدهید ترتیب مسافرت غیر رسمی این اشخاص را به تهران بدهیم. (6)
در اجرای اوامر صادره قبلی از طرف تیمسار ریاست ساواک در تاریخ 2534/11/9 [1354] گزارش فرستادگان ساواک به کشور سومالی در اختیار سرویسهای آمریکا و همچنین انگلستان - مصر - سعودی و فرانسه قرار داده شد.
در اجرای اوامر صادره که طی شماره فوق ابلاغ گردید یک نسخه از آن گزارش به سرویس اسرائیل ارسال گردید.
مدیر کل اداره ی هفتم - کاوه (7)
4- کنیا
کنیا از کشورهای شرق آفریقا، از سمت شرق به اقیانوس هند، از شمال به اتیوپی و سودان، از غرب به اوگاندا و دریاچه ویکتوریا و از جنوب به تانزانیا محدود و مرکز آن نایروبی است. این کشور در 12 دسامبر 1963 استقلال یافت و در 16 دسامبر، یعنی چهار روز بعد، در سازمان ملل پذیرفته و در سال 1964 جمهوری شد.همان طور که اسناد محرمانه و اطلاعاتی بخش اتیوپی و سومالی حکایت می کردند، این کشور نیز جایگاه ممتازی در استراتژی پیرامونی اسرائیل داشته است. صرف نظر از همه نفوذ و حضور اسرائیلی ها در آن کشور، موساد نیز پایگاه های جاسوسی و اطلاعاتی مستقلی در آن کشور ایجاد کرده بود. به علاوه مقامات و مأموران سرویس اطلاعاتی رژیم صهیونیستی از روابط سیاسی ایران با کنیا نیز سود می جستند. فراتر از همه ی اینها، مطابق برنامه موساد و بر مبنای پیمان اطلاعاتی این سرویس با ساواک، مقامات و مسؤولان سرویس جاسوسی و اطلاعاتی رژیم پهلوی نیز موظف بودند از حضور و نفوذ خود در کنیا در مسیر مطامع اسرائیل عمل کنند. نصیری رئیس ساواک طی نامه ای به محمدرضا، در این باره نوشته است:
مفتخراً به شرف عرض پیشگاه مبارک ملوکانه می رساند
پیرو مذاکرات جان نثار با رئیس سرویس اسرائیل روز 35/4/24 [1355]، در مورد کنیا اینک رابط سرویس اسرائیل از طرف مقامات متبوعه اش استدعا دارد که ساواک نماینده ای را به مدت یک هفته کشور مذکور اعزام نماید تا ضمن ملاقات با ریاست جمهوری و مقامات برجسته ی آن کشور نوعی ارزیابی اطلاعاتی پیرامون اوضاع کنیا به عمل آورده شود.
رابط سرویس اسرائیل خاطر نشان ساخت که جومو کنیاتا رئیس جمهوری کنیا همواره از ملاقات با سفرای کشورها در نایروبی احتراز جسته و بیشتر علاقمند است که با نمایندگان ویژه سرویسهای اطلاعاتی ملاقات و مذاکره نماید.
مراتب از شرف عرض پیشگاه مبارک ملوکانه می گذرد تا به هر نحو که اراده سنیه ملوکانه قرار گیرد عمل شود.
جان نثار - ارتشبد نصیری (8)
پی‌نوشت‌ها:
1. علی اکبر ولایتی، ص 96.
2. همان منبع، ص 96، به نقل از: گزارش شماره ی 660 مورخ 1356/4/7 از مرتضایی [نمایندگی ایران در اسرائیل] به وزارت امور خارجه، سرمقاله [روزنامه اسرائیلی] داوار مورخ 1977/6/27، تل آویو.
3. سند ساواک، مورخ 15/4/35 [1355]، شماره 1000/3778پ، طبقه بندی سرّی.
4. گزارش سرویس اطلاعاتی اسرائیل درباره ی اوضاع داخلی و روابط خارجی جیبوتی، مورخ 7 و 8 ژوئن 1976، شماره ی 1631، پیوست همان سند.
5. گزارش ساواک، متن مذاکرات تیمسار ریاست ساواک با کیمخی معاون جدید سرویس اسرائیل، مورخ 2535/8/19 [1355].
6. گزارش ساواک، متن مذاکرات ریاست ساواک با آقای کیمخی معاون جدید سرویس اسرائیل، مورخ 2535/8/19 [1355].
7. سند ساواک، مورخ 35/3/2 [1355]؛ شماره ی 724 /17-79، طبقه بندی سرّی.
8. سند ساواک، تیرماه 35 [1355].
تقی پور، محمدتقی؛ (1383)، استراتژی پیرامونی اسرائیل: اسرار عملیات مشترک موساد، ساواک، سرویس های اطلاعاتی ترکیه و اتیوپی در خاورمیانه و آفریقا، تهران: مؤسسه ی مطالعات و پژوهشهای سیاسی، چاپ سوم.
/م
