شرایط لازم برای کارگزاران حکومت اسلامی

پرسشی از محضر علامه مصباح یزدی

پرسش:

شرایط لازم برای زمامداران، مجریان و متصدیان دولت اسلامی کدامند؟

پاسخ:

شرائط مجریان متناسب با وظائفی است که به عهده دارند و هر چه وظیفه سنگین تر و حساس تر باشد شرائط سنگین تر و بیشتری باید در مجری وجود داشته باشد.
با توجه به وظائف خطیر و سنگینی که بر عهده دولت اسلامی است بالطبع متصدیان دولت اسلامی نیز شرائط ویژه ای خواهند داشت. کسی که وظیفه اصلی او اجرای قانونی است که تأمین کننده مصالح دنیوی و اخروی است و انتساب به خدا دارد باید سه شرط عمده ذیل را دارا باشد:
شرط اول، شناخت قانون است. کسی که متعهد به انجام مسؤولیتی می شود کسب علم و آگاهی و داشتن بینش صحیح به وظایف خود در درجه اول اهمیت است و بهترین افراد برای احراز مسؤولیت کسی است که بیش از دیگران به قوانین آگاهی داشته باشد. پس مجری قانون و در کل حاکم اسلامی باید قانون شناس باشد. البته مرتبه ایده آل آن برخورداری از علم خطاناپذیر به قوانین الهی است که همان مقام عصمت است و در صورت حضور چنین شخصی، یعنی معصوم (علیهم السلام)، حاکمیّت او بر جامعه ضروری، لازم و دارای اولویت است. اما در غیاب معصوم حکومت و اجرای قانون به کسی سپرده می شود که نسبت به سایرین حداکثر آگاهی و شناخت را به قانون دارد.
شرط دوم، صلاحیت اخلاقی است. مجری قانون باید از صلاحیت اخلاقی و به تعبیر دیگر از مرتبه ای از تقوی برخوردار باشد که بتواند در مقابل هواها و هوسها و منافع شخصی و گروهی مقاومت کند و حق را بر آنها مقدم بدارد و از سِمت و امکاناتی که در اختیار او قرار گرفته است سوءاستفاده ننماید. صلاحیت اخلاقی نیز دارای مراتب است و مرتبه ایده آل آن در شخص معصوم تحقق می یابد و او در هیچ شرائطی تحت تأثیر انگیزه های غیرالهی واقع نمی شود و اگر معصوم حضور نداشت کسی که در این جنبه شباهت بیشتری به معصوم دارد، صالح برای حاکمیت و اجرای قوانین الهی است.
شرط سوم، تجربه مدیریتی و مهارت در تطبیق قوانین کلی بر موارد جزئی است.
ممکن است کسانی قانون را خوب بشناسند و از صلاحیت تقوی برخوردار باشند اما مهارت کافی و تدبیر لازم برای اجرای قانون نداشته باشند. مجری قانون اسلامی پس از آشنائی با قوانین کلی الهی باید مصادیق آن قوانین را بشناسد و بداند که چگونه و با چه روشی قوانین را اجرا کند که روح قانون و هدف قانونگذار حفظ گردد و این نیازمند بینش، فراست، مهارت و تجربه است. حد اعلای این ویژگی نیز در معصوم (علیهم السلام) تحقق می یابد که با تأییدات خاصّه الهی در تشخیص مصالح جامعه و تطبیق موارد کلی بر موارد خاص دچار اشتباه و انحراف نمی شود.
در اسلام بر این سه شرط در گزینش مدیران و مجریان تأکید شده است. در نظر دیگر نظامها تأکید بیشتر روی شرط اول و سوم می باشد اما در نظام اسلامی شرط دوم یعنی برخورداری از صلاحیت اخلاقی و تقوی فراوان مورد توجه و تأکید قرار گرفته است.
منبع مقاله :
مصباح یزدی، محمد تقی؛ (1391)، پاسخ استاد به جوانان پرسشگر، قم: انتشارات مؤسسه ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی (قدس سرّه)، چاپ اول