ارتباط ولی فقیه با مردم
نويسنده: حضرت آیت الله العظمی مظاهری
منبع:ولایت فقیه و حکومت دینی
منبع:ولایت فقیه و حکومت دینی
«ارتباط ولیّ فقیه با مردم» به چه صورتی است؟
دلالت عقل ضروری و شرع مقدس است که همه ی افراد جامعه ی اسلامی به ویژه مراجع و مجتهدین، متخصصین فنون، افراد ذی نفوذ و دیگران باید در مساعدت و کمک به ولیّ فقیه زمان از هیچ تلاشی فروگذار ننمایند و از این جهت قرآن شریف خطابات سیاسی و اجتماعی را متوجه همه ی افراد می کند و نه فقط شخص حاکم. آیاتی همانند «الزّانیۀ و الزّانی فاجلدوا کلّ واحد منهما مأۀ جلدۀ»(1)، «السّارق و السّارقۀ فاقطعوا ایدیهما»(2)، «فقاتلوا الّتی تبغی حتّی تفیء الی امر الله»(3)، «فقاتلوا ائمّۀ الکفر»(4)، «و قاتلوهم حتی لاتکون فتنۀ»(5)، «فقاتلوا اولیاأ الشیطان»(6)، «و قاتلوا المشرکین کافّۀ»(7)، که همانند آن در قرآن شریف فراوان است، در زمانی نازل گشته که حکومت از سوی خداوند متعال نصب شده و رهبر آن شخص رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم بوده و احدی حق دخالت نداشته است «ما کان لمؤمن و لا مؤمنۀ اذا قضی الله و رسوله امراً ان یکون لهم الخیرۀ من امرهم».(8)
چنان که دلالت عقل ضروری و شرع مقدس است که ولیّ فقیه نیز باید از فکر و رأی و کمک و تخصص و مشورت دیگران بهره برداری کند همان گونه که قرآن شریف خطاب به نبی اکرم صلی الله علیه و آله وسلم می فرماید: «و شاورهم فی الامر فإذا عزمت فتوکل علی الله»(9) و روشن است که این خطاب به شخص شخیص آن بزرگوار به عنوان «فرد خاص» نازل نشده، بلکه این خطاب به نبی اکرم صلی الله علیه و آله وسلم به عنوان «رهبر امت و ولیّ مسلمین» صادر شده است و این آیه ی مبارکه، حجّت مستندی برای ارج نهادن به امر مشورت و رأی مسلمین است چنان چه آیه ی شریفه ی «و امرهم شوری بینهم»(10) نیز به معنای ستایش جامعه ی اسلامی است از آن جهت که در شئون عامّه و مسایل مهمّه به شور و مشورت می نشینند.
البته همان گونه که در مورد رأی اکثریت گفته شد، بدیهی است که مشورت هم در عرض احکام شرعیه ی إلهیّه و یا علی رغم آن نمی تواند باشد بلکه باید در مسیر عمل به احکام شرعیه ی الهیه باشد، یعنی هم مشورت و هم رأی اکثریت در حریم اموری که دین، تکلیف آن را روشن کرده نیست و اگر هم بشود از هیچ حجّیتی برخوردار نیست و لذا نبی اکرم صلی الله علیه و آله وسلم که مخاطب آیه ی شریفه و مأمور به مشورت نمی فرمود یا آن امور الهی و حیانی را به رأی اکثریت و در معرض انتخابات مردمی نمی گذاشت چرا که دین از جانب حضرت حق تعالی است و مکلّفین باید تابع باشند بلکه همان گونه که گفته شد این خطاب مربوط به جنبه ی حکومتی و زعامت آن بزرگوار بوده است که مأمور به مشورت با مسلمین شده اند و این هم یکی دیگر از نقش های مردم در حکومت است که در نکته ی قبل وعده کردیم که به آن اشاره کنیم.
بنابراین نقش مردم در حکومتِ دوران غیبت بر دو محور اساسی است:
اول: رأی به خبرگان که مصداق ولیّ فقیه را شناسایی کرده و تشخیص می دهند و فی الوقع این مردم هستند که به صورت غیر مستقیم، رهبر جامعه ی اسلامی را کشف کرده و تشخیص می دهند.
دوم: مشورت دادن و مساعدت نمودن و معاضدت کردن ولیّ فقیه هم «به صورت مستقیم» از طُرق مختلف مشارکت های سیاسی و حفظ اتحاد و حضور در صحنه و تبعیت از ولایت مطلقه و ابزار رأی در موارد مختلف انتخابات و همه پرسی ها و هم «به صورت غیر مستقیم» از طریق انتخاب مسوولانی نظیر رییس جمهور و نمایندگان مجلس شورای اسلامی و نمایندگان مجلس خبرگان و ... که طرف شور و مشورت حکومت و ولایت واقع می شوند.
به عبارت دیگر می توان گفت: ملت در حکومت و حاکمیت، هم در مرحله ی حدوث و هم در مرحله ی بقاء، دارای مشارکت جدی و صاحب نقش و سهم تعیین کننده ای هستند و از این جهت «جمهوریّتِ» جمهوری اسلامی به کلی تأمین می شود و چون این جمهوریّت در چارچوب شریعت و با قید اسلامی است، بنابر توضیحاتی که گذشت، «اسلامّیت» آن نیز به نحو شایسته ای تأمین خواهد شد.
دلالت عقل ضروری و شرع مقدس است که همه ی افراد جامعه ی اسلامی به ویژه مراجع و مجتهدین، متخصصین فنون، افراد ذی نفوذ و دیگران باید در مساعدت و کمک به ولیّ فقیه زمان از هیچ تلاشی فروگذار ننمایند و از این جهت قرآن شریف خطابات سیاسی و اجتماعی را متوجه همه ی افراد می کند و نه فقط شخص حاکم. آیاتی همانند «الزّانیۀ و الزّانی فاجلدوا کلّ واحد منهما مأۀ جلدۀ»(1)، «السّارق و السّارقۀ فاقطعوا ایدیهما»(2)، «فقاتلوا الّتی تبغی حتّی تفیء الی امر الله»(3)، «فقاتلوا ائمّۀ الکفر»(4)، «و قاتلوهم حتی لاتکون فتنۀ»(5)، «فقاتلوا اولیاأ الشیطان»(6)، «و قاتلوا المشرکین کافّۀ»(7)، که همانند آن در قرآن شریف فراوان است، در زمانی نازل گشته که حکومت از سوی خداوند متعال نصب شده و رهبر آن شخص رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم بوده و احدی حق دخالت نداشته است «ما کان لمؤمن و لا مؤمنۀ اذا قضی الله و رسوله امراً ان یکون لهم الخیرۀ من امرهم».(8)
چنان که دلالت عقل ضروری و شرع مقدس است که ولیّ فقیه نیز باید از فکر و رأی و کمک و تخصص و مشورت دیگران بهره برداری کند همان گونه که قرآن شریف خطاب به نبی اکرم صلی الله علیه و آله وسلم می فرماید: «و شاورهم فی الامر فإذا عزمت فتوکل علی الله»(9) و روشن است که این خطاب به شخص شخیص آن بزرگوار به عنوان «فرد خاص» نازل نشده، بلکه این خطاب به نبی اکرم صلی الله علیه و آله وسلم به عنوان «رهبر امت و ولیّ مسلمین» صادر شده است و این آیه ی مبارکه، حجّت مستندی برای ارج نهادن به امر مشورت و رأی مسلمین است چنان چه آیه ی شریفه ی «و امرهم شوری بینهم»(10) نیز به معنای ستایش جامعه ی اسلامی است از آن جهت که در شئون عامّه و مسایل مهمّه به شور و مشورت می نشینند.
البته همان گونه که در مورد رأی اکثریت گفته شد، بدیهی است که مشورت هم در عرض احکام شرعیه ی إلهیّه و یا علی رغم آن نمی تواند باشد بلکه باید در مسیر عمل به احکام شرعیه ی الهیه باشد، یعنی هم مشورت و هم رأی اکثریت در حریم اموری که دین، تکلیف آن را روشن کرده نیست و اگر هم بشود از هیچ حجّیتی برخوردار نیست و لذا نبی اکرم صلی الله علیه و آله وسلم که مخاطب آیه ی شریفه و مأمور به مشورت نمی فرمود یا آن امور الهی و حیانی را به رأی اکثریت و در معرض انتخابات مردمی نمی گذاشت چرا که دین از جانب حضرت حق تعالی است و مکلّفین باید تابع باشند بلکه همان گونه که گفته شد این خطاب مربوط به جنبه ی حکومتی و زعامت آن بزرگوار بوده است که مأمور به مشورت با مسلمین شده اند و این هم یکی دیگر از نقش های مردم در حکومت است که در نکته ی قبل وعده کردیم که به آن اشاره کنیم.
بنابراین نقش مردم در حکومتِ دوران غیبت بر دو محور اساسی است:
اول: رأی به خبرگان که مصداق ولیّ فقیه را شناسایی کرده و تشخیص می دهند و فی الوقع این مردم هستند که به صورت غیر مستقیم، رهبر جامعه ی اسلامی را کشف کرده و تشخیص می دهند.
دوم: مشورت دادن و مساعدت نمودن و معاضدت کردن ولیّ فقیه هم «به صورت مستقیم» از طُرق مختلف مشارکت های سیاسی و حفظ اتحاد و حضور در صحنه و تبعیت از ولایت مطلقه و ابزار رأی در موارد مختلف انتخابات و همه پرسی ها و هم «به صورت غیر مستقیم» از طریق انتخاب مسوولانی نظیر رییس جمهور و نمایندگان مجلس شورای اسلامی و نمایندگان مجلس خبرگان و ... که طرف شور و مشورت حکومت و ولایت واقع می شوند.
به عبارت دیگر می توان گفت: ملت در حکومت و حاکمیت، هم در مرحله ی حدوث و هم در مرحله ی بقاء، دارای مشارکت جدی و صاحب نقش و سهم تعیین کننده ای هستند و از این جهت «جمهوریّتِ» جمهوری اسلامی به کلی تأمین می شود و چون این جمهوریّت در چارچوب شریعت و با قید اسلامی است، بنابر توضیحاتی که گذشت، «اسلامّیت» آن نیز به نحو شایسته ای تأمین خواهد شد.
پی نوشت ها:
1 . سوره ی نور، آیه ی 2.
2 . سوره ی مائده، آیه ی 38.
3 . سوره ی حجرات، آیه ی 9.
4 . سوره ی توبه، آیه ی 12.
5 . سوره ی بقره، آیه ی 193.
6 . سوره ی نساء، آیه ی 76.
7 . سوره ی توبه، آیه ی 36.
8. سوره ی احزاب، آیه ی 36.
9 . سوره ی آل عمران، آیه ی 159.
10 . سوره ی شوری، آیه ی 38.
