معلولان و رایانه

همگام با پیش‌رفت تکنولوژی، تعداد کامپیوترهای سخن‌گو برای آن‌هایی که نمی‌توانند حرف بزنند، و کامپیوترهای تایپ کننده برای آن‌هایی که قادر به تایپ کردن نیستند بیش‌تر و بیش‌تر می‌شود.
کامپیوترهای پیش‌رفته‌ی امروزی می‌توانند شماره تلفن بگیرند، وسایل خانه را روشن و خاموش کنند، و به انسان‌ها در برقراری ارتباط‌های گوناگون کمک کنند. دسترسی داشتن به کامپیوتر می‌تواند برای اشخاصی که به سبب دارا بودن محدودیت‌های فیزیکی از فعالیت‌های همگانی و اجتماعی محروم مانده‌اند استقلال به دنبال آورد.
برای کسانی که از محرومیت‌های فیزیکی رنج می‌برند، اسباب‌هایی مثل صفحه نمایش و صفحه کلید معمولی غالباً قابل استفاده نیستند. به همین سبب، تولید کنندگان سیستم‌های کامپیوتری، به تولید تجهیزات و برنامه‌های جدیدی پرداخته‌اند که متناسب با توانایی‌ها و نیازهای خاص معلولان هستند.
به گفته‌ی یکی از مسئولان مرکز علم ریزکامپیوتر در می سی ساگا، کانادا، «اگر شخص، ذهن سالم و فعالی داشته باشد، از لحاظ تکنیکی هر کاری امکان‌پذیر است.» مرکز یاد شده، مرکزی است برای فروش و آموزش تکنولوژیِ متناسب برای معلولان. در این مرکز، نیازهای هر شخص را به طور خاصی بررسی می‌کنند و راه حل مناسب را برای هر فرد خاص و متناسب با توانایی‌ها و نیازهای خاص هر فرد ارائه می‌دهند.
برای مثال، برای اشخاصی که از لحاظ هماهنگی اندام‌ها دچار نارسایی هستند، زدن دکمه‌های صفحه کلید ممکن است دشوار باشد. در این مورد، می‌توان از حفاظ ویژه‌ای استفاده کرد که روی صفحه کلید قرار داده می‌شود. این حفاظ را معمولاً از ورق پلاستیکی یا فلزی می‌سازند. در برابر هر دکمه‌ی صفحه کلید، سوراخی روی حفاظ ایجاد شده است. در صورت کاربرد این حفاظ، استفاده کننده می‌تواند دست خود را روی صفحه کلید بگذارد بدون این که همه‌ی دکمه‌ها را فشار دهد. برای تایپ کردن هر علامت یا زدن هر دکمه، کافی است انگشت را در سوراخ متناظر با آن فرو برد و دکمه را فشار داد.
صفحه کلیدهای مخصوص را در شکل‌ها و اندازه‌های گوناگونی می‌سازد. از جمله می‌توان از صفحه‌های بزرگ‌تر از اندازه‌ی معمولی، یا صفحه‌های کوچک‌تر برای استفاده با یک دست، و واحدهایی که با میله‌ی دهانی کار می‌کنند (که استفاده کننده، آن را در دهان می‌گیرد و با آن فرمان می‌دهد) نام برد.
اما بعضی از معلولان اصلاً نمی‌توانند دکمه‌های صفحه کلید را فشار دهند. برای این اشخاص، نرم‌افزار ویژه‌ای طراحی شده است که در آن صفحه کلید حساس به فشار می‌تواند فشار ناشی از وزن دست و انگشت استفاده کننده بر روی هر دکمه را نشخیص دهد. وقتی که دکمه شناسایی شد، به طور خودکار عمل خواهد کرد.
در نوعی دیگر از اسباب‌های کمکی برای معلولان، از فرایندی به نام پیمایش استفاده می‌شود که در آن، استفاده کننده تنها با کاربرد یک دکمه می‌تواند همه‌ی عملیات صفحه کلید را انجام دهد. در این فرایند، تصویر صفحه کلید روی صفحه‌ی نمایش کامپیوتر نشان داده می‌شود. کامپیوتر به ترتیب همه‌ی دکمه‌ها را می‌پیماید و نشان می‌دهد. وقتی که کامپیوتر دکمه‌ی مورد نظر استفاده کننده را نشان می‌دهد، شخص با فشار دادن یگانه دکمه‌ای که زیر دست دارد درواقع دکمه‌ی مورد نظرش را روی صفحه کلید را فشار می‌دهد.
اگرچه پیمایش، فرایندی عملی است، اما روشی کند برای تایپ کردن است. نرم‌افزار دیگری در این زمینه طراحی شده است که با استفاده از تکنیک‌هایی مثل پیش‌بینی کلمه و بسط اختصارها، عمل تایپ کردن را تسریع کرده است. برای مثال، در صورت استفاده از تکنیک پیش‌بینی کلمه، وقتی که دو سه حرف اول یک کلمه (مثلاً HEL) تایپ می‌شود، کامپیوتر با کندوکاو در ذخیره‌ی واژه‌هایش به جستجوی واژه‌هایی می‌پردازد که با این حروف آغاز می‌شوند (مثلاً hello، help، helicopter). وقتی که این واژه‌ها روی صفحه نمایش نشان داده می‌شوند، استفاده کننده می‌تواند واژه‌ی مورد نظرش را (اگر در میان این‌ها باشد) انتخاب کند و دیگر لازم نیست که بقیه‌ی کلمه را هم تایپ کند. این تکنیک، به ویژه برای کسانی که خیلی زود خسته می‌شوند، مثلاً برای مبتلایان به گرفتگی عضلات (اسکلروسیس)، سودمند است.
نوعی از نرم‌افزارهای پیش‌بینی کلمه وجود دارد که می‌تواند شیوه‌ی نگارش استفاده کننده را بیاموزد. مثلاً اگر استفاده کننده غالباً پس از کلمه‌ی there کلمه‌ی is را به کار می‌برد، کامپیوتر پیش از تایپ کردن کلمه‌ی دوم، همین ترکیب را پیشنهاد می‌کند.
نرم افزار بسط اختصارها به این صورت کار می‌کند که اگر مثلاً ASAP تایپ شود، عبارت as soon as possible روی صفحه‌ی نمایش ظاهر می‌شود. با بهره‌گیری از این نوع نرم‌افزار، استفاده کننده می‌تواند فهرستی از اختصارها را تهیه و تعریف کند و نیز فهرستی از عبارت‌های متداول تنظیم کند.
تشخیص صدا
تشخیص صدا این امکان را برای نابینایان فراهم می‌کند که بتوانند از کامپیوتر استفاده کنند. این سیستم، از یک میکروفون، یک نرم‌افزار ویژه، و یک صفحه مدار برای صدای ورودی استفاده می‌کند تا بیان شفاهی را به فرمان‌های کامپیوتری تبدیل کند.
در یکی از این بسته‌های نرم‌افزاری، کامپیوتر نمی‌تواند کلماتی را که آوایی شبیه یک‌دیگر دارند تشخیص دهد. به همین علت وقتی که در مورد کلمه‌ای تردید دارد، چندین کلمه‌ی مشابه را روی صفحه نشان می‌دهد. ممکن است روند آشنایی کامپیوتر با صدای استفاده کننده مدتی طول بکشد، اما به تدریج که این آشنایی صورت می‌گیرد کارکرد کامپیوتر بهتر می‌شود.
یکی دیگر از برنامه‌های خوب و مفید برای نابینایان برنامه‌هایی هستند که با استفاده از سیستم سنتز واحدهای صوتی، یک کلمه، یک خط، یا یک صفحه‌ی کامل را می‌توانند از طریق بلندگو «بخوانند» و به گوش استفاده کننده برسانند. برای انتخاب قسمتی که باید خوانده شود از یک صفحه کلید معمولی استفاده می‌شود. این برنامه هم‌چنین می‌تواند بگوید که کلمه یا کلمه‌های انتخاب شده با حروف شکسته (ایتالیک) نوشته شده‌اند یا با حروف سیاه، یا این که زیر آن‌ها خط کشیده شده است. برای وارسی املای کلمه‌ها، این برنامه می‌تواند همه‌ی حروف یک کلمه را به صدای بلند بخواند.
تشخیص حروف چاپی
در صورت بهره‌گیری از نرم‌افزاری درست و پیماینده‌ای مناسب، می‌توان از کامپیوتر برای تشخیص حروف چاپی استفاده کرد. کتابچه‌های راهنما، اسناد و مدارک، کارت‌های شناسایی، و دیگر متن های چاپی را می‌توان در برابر پیماینده و واژه‌ پرداز قرار داد.
کامپیوتر پس از دریافت کلمه‌ها می‌تواند با استفاده از سیستم سنتز واحدهای صوتی، آن‌ها را به صدای بلند بخواند. این فرایند، تشخیص نوری علائم نام گرفته است.