شاخه های روان شناسی و گسترش آن

با این که مدت زیادی از زمان جدایی روان شناسی - به عنوان یک رشته ی علمی مستقل - از فلسفه نمی گذرد، تلاش چشمگیر پژوهشگران علاقمند هم در زمینه ی پژوهش های بنیادی و هم در پژوهش های کاربردی این دانش جوان را بسیار کارآمد کرده است و اکنون در حوزه های گوناگون از نتایج آن استفاده می شود. در واقع روان شناسی رشته ی چنان متنوعی است که انجمن روان شناسی اِمریکا، بزرگ ترین سازمان تخصصی روان شناسی، 49 بخش جداگانه دارد. این بخش ها را پس از معرفی برخی حوزه های تخصصی روان شناسی به صورت یک جدول ارائه می کنیم:

1. روان شناسی آزمایشی: (1)

در این حوزه روان شناسی، معمولاً روان شناسان روش های آزمایشی را روی انسان و حیوان انجام می دهند تا نحوه ی واکنش آن ها را به محرک های حسی و ادراک جهان خارج مطالعه کنند؛

2. روان شناسی فیزیولوژیک: (2)

در این حوزه روان شناسان می کوشند روابطی را کشف کنند که بین فرآیندهای زیستی و رفتار وجود دارد. به عبارت دیگر، مبانی زیستی رفتار مورد مطالعه قرار می گیرد؛ مثلاً کدام قسمت از مغز در رفتارهای هیجانی و عاطفی نقش دارد؟ حس های انعکاسی مانند لمس، درد و فشار با کدام قسمت از مغز ارتباط دارد و سرانجام، نقش غدد درون ریز در رفتار چیست؟
3. روان شناسی رشد: این حوزه، با مراحل رشد و تغییر و تحولاتی که از انعقاد نطفه تا پایان زندگی در ابعاد مختلف رشد جسمی، شناختی، اخلاقی، اجتماعی و عاطفی سر و کار دارد؛ مثلاً رشد زبان و تفکر را در کودک مطالعه می کنند یا ویژگی های دوره ی نوجوانی از نظر رشد شناختی یا عاطفی در این حوزه مورد مطالعه قرار می گیرد.

4. روان شناسی شخصیت: (3)

به مطالعه ی مؤلفه های شخصیت و نحوه ی شکل گیری شخصیت در مراحل مختلف می پردازد. علاوه بر این، نظریه های شخصیت و شیوه های مطالعه شخصیت، به این شاخه از روان شناسی مربوط می شود؛

5. روان شناسی اجتماعی: (4)

به مطالعه تأثیرگذاری و تأثیرپذیری و همچنین تعامل شخص با دیگران می پردازد. علاوه بر این؛ در زمینه های گوناگون مانند تبلیغ و تعارض های گروهی به پژوهش می پردازد؛

6. روان شناسی بالینی: (5)

سر و کارش بیشتر با مراجعان است که دچار مشکلاتی هستند. در این حوزه روان شناس با به کارگیری اصول روان شناسی، درصدد تشخیص و درمان مشکلات عاطفی و رفتاری مراجعان است؛

7. روان شناسی پرورشی (6):

به مطالعه فرآیند یادگیری و تدریس می پردازد و درصدد ارتقای امر یادگیری و تبیین ویژگی های یک معلم موفق با تدریس موفق است؛ بنابراین در این حوزه پژوهش هایی درباره انواع یادگیری، روش های تدریس و کمک به تربیت معلمان کارآمد انجام می گیرد؛

8. روان شناسی صنعتی: (7)

این شاخه روان شناسی می کوشد در یک سازمان کیفیت کار کارکنان را افزایش دهد و با مسائلی از قبیل گزینش افراد مناسب برای یک شغل و تدوین برنامه های آموزشی شغلی سر و کار دارد؛

9. روان شناسی مهندسی: (8)

در صدد این است که رابطه ی بین انسان ها را با ماشین ها رضایت بخش تر کند؛ به این معنا که ماشین ها به گونه ای ساخته شوند که اشتباه کمتری داشته باشند و کارآیی بیشتر و تندرستی انسان ها را نیز کمتر تهدید کنند؛
این ها صرفاً برخی از حوزه های روان شناسی بود که به طور اختصار به آن ها اشاره شد؛ ولی حوزه های روان شناسی بسیار متنوعند و روان شناسی نقش های متفاوتی را در حوزه های مختلف ایفا می کنند. آنان به صورت تأمین کنندگان بهداشت روانی، پژوهشگران و مشاوران و استادان دانشگاه کار می کنند. یک روان شناس ممکن است در قسمت های مختلف مانند تدریس، پژوهش و مشاوره مشغول فعالیت باشد. "روان شناسی به خاطر تنوع آن، در حال حاضر یکی از پررونق ترین انتخاب های شغلی است" (برنت، 1994 به نقل از هافمن).
وزارت کار اِمریکا پیش بینی کرده است که تا سال 2005 فرصت های شغلی که برای روان شناسی به وجود می آید، بسیار بیشتر از متوسط دیگر مشاغل است و این حاکی از نیاز شدیدی است که به این دانش در سراسر جهان به وجود آمده است.

 

جدول 1-1 . بخش های انجمن روان شناسی اِمریکا
1. روان شناسی عمومی	2. تدریس روان شناسی
3. روان شناسی آزمایشی	4. ارزشیابی و اندازه گیری
5. روان شناسی فیزیولوژیکی و تطبیقی	6. روان شناسی رشد
7. روان شناسی شخصیت و اجتماعی	8. انجمن مطالعه ی روان شناختی موضوع های اجتماعی
9. روان شناسی و هنر	10. روان شناسی بالینی
11. روان شناسی رایزنی	12. انجمن روان شناسی صنعتی و سازمان
13. روان شناسی پرورشی	14. روان شناسی آموزشگاهی
15. روان شناسی مشاوره ای	16. روان شناسان شاغل در وزارتخانه ها
17. روان شناسی نظامی	18. رشد بزرگسال و پیری
19. روان شناسان آزمایشی و مهندسی کاربردی	20. روان شناسان توان بخشی
21. روان شناسی مصرف کننده	22. روان شناسی نظری و فلسفی
23. تحلیل آزمایشی رفتار	24. تاریخچه ی روان شناسی
25. روان شناسی اجتماع نگر	26. داروشناسی روانی
27. روان درمانی	28. هیپنوتیزم روان شناختی
29. انجمن روان شناسی امور دولتی	30. روان شناسی انسان گرا
31. عقب ماندگی ذهنی	32. روان شناسی جمعیت و محیط نگر
33. روان شناسی زنان	34. روان شناسی علاقه مند به موضوع های مذهبی
35. خدمات کودک، جوان و خانواده	36. روان شناسی تندرستی
37. روان کاوی	38. روان شناسی عصب شناختی بالینی
39. روان شناسی و قانون	40. روان شناسان در حرفه ی مستقل
41. روان شناسی خانواده	42. انجمن مطالعه ی روان شناختی موضوع های مربوط به همجنس بازی زنانه و مردانه
43. انجمن روان شناختی موضوع های اخلاقی و اقلیتی	44. روان شناسی ورزش و پرورش
45. روان شناسی رسانه های گروهی	46. روان شناسی گروهی و روان درمانی گروهی
47. روان شناسی صلح	48. انجمن مطالعه ی روان شناختی مردان
49. اعتیاد

 

حوزه های تخصصی و درصد دارندگان درجه ی دکتری در روان شناسی را بر حسب حوزه اصلی تخصصی آن ها نشان می دهد. (اقتباس از هافمن) توجه داشته باشید که این نمودار فقط نمونه کوچکی از حوزه های متعدد روان شناسی را نشان می دهد.

علل گسترش شاخه های روان شناسی

به نظر می رسد گسترش روزافزون شاخه های روان شناسی، علل گوناگونی دارد که به برخی از آن ها اشاره می کنیم.
1. پیشرفت فن آوری و ورود محصولات آن به صحنه های زندگی انسانها، سبب پیچیدگی زندگی آنان شده است و این پیچیدگی تعادل زیستی - روانی انسان ها را تهدید می کند. یکی از دانش هایی که درصدد سازگار کردن انسان ها با این پیچیدگی ها است، روان شناسی می باشد؛
2. ماشینی شدن زندگی بشر سبب کاهش تعاملات انسانی و در نتیجه عدم ارضای نیازهای عاطفی آن ها شده؛ به همین سبب افراد برای تخلیه ی هیجانات خود، به مشاوران روان شناسی پناه می برند؛
3. فقدان معنویت در جهان کنونی عموماً و فاصله گرفتن از دین خصوصاً، بشر امروز را سر در گم کرده و انسان علم زده ی امروز می خواهد این خلأ معنوی و دینی را از راه جایگزین سازی تأمین کند؛ از این رو توجه به علوم رفتاری - به ویژه روان شناسی - به صورت چشمگیری افزایش پیدا کرده است.
در حال حاضر انجمن روان شناسی امریکا که بزرگ ترین انجمن روان شناسی دنیاست، بیش از پنجاه بخش را به صورت مجزا در خود جای داده که این حاکی از گسترش فوق العاده حوزه های تخصصی روان شناسی است. این بخش ها در جدول پیشین فهرست شده اند.

پی نوشت ها :

1. experimental.
2. Physiological.
3. Personality.
4. Social.
5. Clinical.
6. educational.
7. industrial.
8. engineering psychology.

منبع مقاله :
کریستنسن، یان و هاگ واگنر و سباستین هالیدی؛ (1385)، روان شناسی عمومی، گروه مترجمان، قم، مرکز انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (رحمه الله)، چاپ اول