در مورد اجاق خورشیدی

چندین سال پیش، گروهی از کار شناسان سازمان جهانی خوار و بار و کشاورزی در خارطوم (سودان) وسیله‌ای برای پختن غذا طرح کردند که موفقیت چشم گیر آن نشان داد که هم سویی دانش و فن می‌تواند زمینه ساز استفاده‌ی مطلوب از نیروهای طبیعی و حل بسیاری از مشکلات زیست محیطی باشد.
این فعالیت عبارت بود از معرفی یک اجاق خوراک پزی خورشیدی به یک جمعیت سی صد نفری و آموزش به آن‌ها در باره‌ی طرز کار و نحوه‌ی ساخت این اجاق. این اجاق خورشیدی، جعبه‌ای مقوایی به ابعاد 71 در 61 در 25 سانتی متر است که داخل آن با ورق آلومینیم پوشش داده شده است و برای عبور نور، بر روی آن صفحه‌ای شیشه‌ای قرار دارد. در داخل این جعبه، جعبه‌ی مقوایی کوچک‌تری قرار می‌گیرد که ابعادش 58 در 48 در 22 سانتی متر است. فضای بین دو جعبه را ماده‌ای عایق، مانند روزنامه پر می‌کند.
در قسمت بالایی جعبه‌ی بزرگ‌تر، یک صفحه‌ی منعکس کننده‌ی نور تعبیه شده است که نسبت به جهت و زاویه‌ی تابش خورشید قابل تنظیم است. در کف قسمت پخت نیز فلزی قرار داده می‌شود که مانند ظرف حاوی غذا باید با رنگ تیره و غیر سمی رنگ شود تا جذب گرما را تسهیل کند.
نور خورشید از طریق صفحه‌ی شیشه‌ای، اجاق را به طور مستقیم گرم می‌کند، در حالی که گرم شدن محفظه‌ی داخل آن با صفحه‌ی منعکس کننده انجام می‌شود. صفحه‌ی فلزی و ظرف غذا – که تیره رنگ هستند گرما را جذب و به پرتوهای فرو سرخ تبدیل می‌کنند تا غذا بپزد.
نگاهی به وسایل و مواد مورد نیاز برای ساختن اجاق خورشیدی، سهولت تهیه، عملی بودن و ارزانی آن را به خوبی نشان می‌دهد. با این حال دوام آن نیز قابل توجه است، زیرا اگر در مقابل رطوبت محافظت شود و حتی روزانه هم مورد استفاده قرار گیرد دست کم به مدت پنج سال کار می‌کند.
استفاده ازاین اجاق خورشیدی به مقیاس وسیع در کشورهای در حال توسعه که آب و هوای آفتابی دارند به حل یکی از مشکلات عمده‌ی این روزها کمک زیادی می‌کند: حفاظت از محیط زیست و شکستن دور باطلی که بین تخریب منابع طبیعی و فقر وجود دارد.
یکی از برنامه‌هایی که سازمان جهانی خوار و بار و کشاورزی در سومالی انجام داده، ثابت کرده است که با استفاده از این اجاق خورشیدی برای پختن یک وعده غذا شامل برنج و مرغ برای هشت نفر، دو کیلو گرم زغال چوب صرفه جویی می‌شود. اهمیت این صرفه جویی موقعی روشن می‌شود که بدانیم کم بود چوب در بسیاری از نقاط جهان مشکل حاد و لاینحلی است. در حال حاضر بیش از دو و نیم میلیارد نفر در چنین کم بودی به سر می‌برند.
مزیت دیگر اجاق خورشیدی دود نکردن آن است. بنا بر این استفاده از آن می‌تواند یکی از راه حل‌های معضل بزرگ زیست محیطی، یعنی آلودگی هوا، باشد. علاوه بر این‌ها، اجاق خورشیدی در بهداشت محیط هم نقش سازنده‌ای دارد، چنان که برای مثال، ده لیتر آب را در مدت دو ساعت عاری از موجودات بیماری زا می‌کند.
طبیعی است که زمان طبخ غذا به وسیله‌ی اجاق خورشیدی طولانی‌تر از پخت به وسیله‌ی سوخت‌های فسیلی است. برای نمونه، آماده کردن چند تکه مرغ دو و نیم ساعت، گوشت سرخ کرده چهار ساعت، و یک قرص نان چهار تا پنج ساعت وقت لازم دارد. اما در عوض، آبی برای پخت به غذا افزوده نمی‌شود، و همین موضوع، طعم غذا را بهتر می‌کند و از اتلاف ویتامین‌ها و مواد معدنی موجود در غذا جلو گیری می‌کند.
علاوه بر این‌ها، چون پخت غذا با اجاق خورشیدی – بر خلاف روش‌های دیگر – نیاز به مراقبت شدید ندارد، می‌توان با آسایش خاطر به فعالیت‌های دیگر پرداخت. این نکته‌ی ظریف، اهمیت ویژه‌ای دارد، زیرا زنان – به خصوص زنان روستایی و کشاورز – برای انجام مسئولیت‌های سنگین خود به وقت کافی نیاز دارند و این صرفه جویی در وقت، به انجام مطلوب‌تر فعالیت‌های آنان منتهی می‌شود.