نویسنده: سیدرضا مؤدب
سوره های قرآن دارای آغازی زیبا و جذّاب هستند که این خود از شکلهای گوناگونی برخوردار است که هر کدام از بلاغت و زیبایی خاصی بهره مند هست که به مواردی از آنها اشاره می شود:
الف)افتتاح با حروف مقطعه در سوره های زیر:
1. بقره: «الم* ذلِکَ الْکِتَابُ لاَ رَیْبَ فِیهِ هُدًى لِلْمُتَّقِینَ»؛2. آل عمران: «الم * اللَّهُ لاَ إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ»؛
3. اعراف: «المص* کِتَابٌ أُنْزِلَ إِلَیْکَ فَلاَ یَکُنْ فِی صَدْرِکَ حَرَجٌ مِنْهُ...»؛
4. یونس: «الر تِلْکَ آیَاتُ الْکِتَابِ الْحَکِیمِ»؛
5. هود: «الر کِتَابٌ أُحْکِمَتْ آیَاتُهُ...»؛
6. یوسف: «الر تِلْکَ آیَاتُ الْکِتَابِ الْمُبِینِ»؛
7. رعد: «المر تِلْکَ آیَاتُ الْکِتَابِ...»؛
8. ابراهیم: «الر کِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَیْکَ...»؛
9. حجر: «الر تِلْکَ آیَاتُ الْکِتَابِ وَ قُرْآنٍ مُبِینٍ»؛
10. مریم: «کهیعص * ذِکْرُ رَحْمَةِ رَبِّکَ عَبْدَهُ زَکَرِیَّا»؛
11. طه: «طه * مَا أَنْزَلْنَا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لِتَشْقَى»،
12. شعراء: «طسم * تِلْکَ آیَاتُ الْکِتَابِ الْمُبِینِ»
13. نمل: «طس تِلْکَ آیَاتُ الْقُرْآنِ...»؛
14. قصص: «طسم * تِلْکَ آیَاتُ الْکِتَابِ الْمُبِینِ»؛
15. عنکبوت: «الم * أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ ...»؛
16. روم: «الم * غُلِبَتِ الرُّومُ»؛
17. لقمان: «الم * تِلْکَ آیَاتُ الْکِتَابِ الْحَکِیمِ»؛
18. سجده: «الم * تَنْزِیلُ الْکِتَابِ لاَ رَیْبَ فِیهِ...»؛
19. یس: «یس*وَالْقُرآنِ الحَکیمِ»؛
20. ص: «ص وَ القُرءَآنِ ذِی الذِّکرِ»؛
21. غافر: «حم * تَنْزِیلُ الْکِتَابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِیزِ ...»؛
22. فصلت: «حم*تَنزِیلٌ مِّنَ الرَّحمَنِ الرَّحیمِ»؛
23. شوری: «حم*عسق*کَذَلِکَ یُوحی أِلَیْکَ...»؛
24. زخرف: «حم*والکِتَبِ المُبینَ»؛
25. دخان: «حم*والْکِتَبِ المُبینِ»؛
26. جاثیه: «حم*تَنزیلُ الکِتَبِ مِنَ اللهِ...»؛
27. احقاف: «حم*تَنزِیلٌ الکِتَبِ مِنَ اللهِ...»
28. ق: «ق وَالقُرآنِ المَجیدِ»؛
29. قلم: «ن والقَلَمِ وَ مَا یَسطُرُونَ».
در بیست و چهار مورد از موارد مذکور، پس از «حروف مقطّعه»، از کتاب خدا و عظمت آن یادشده و در پنج مورد دیگر نیز به عظمت خدا و قدرت او، اشاره شده است.
ب)افتتاح برخی از سوره ها با حمد و ثنای الهی است؛ مانند:
1. فاتحه: «اَلْحَمْدُ للهِ رَبِّ العَالَمینَ»؛2. انعام: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ...»؛
3. کهف: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَهُ مَا فِی السَّمواتِ وَ مَا فِی الارْضِ...»؛
5. فاطر: «الْحَمْدُ لِلَّهِ فَاطِرِ السَّمَواتِ وَ الارْضِ...»؛
ج) افتتاح برخی از سوره ها با تسبیح و تنزیه خداوند؛ مانند:
1. اسراء: «سُبْحَانَ الَّذِی أَسْرَى بِعَبْدِهِ...»؛2. فرقان: «تَبَارَکَ الَّذِی نَزَّلَ الْفُرْقَانَ...»؛
3. حدید: «سَبَّحَ لِلَّهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ...»؛
4. حشر: «سَبَّحَ لِلَّهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ...»؛
5. صف: «سَبَّحَ لِلَّهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ ...»؛
6. جمعه: «یُسَبِّحُ لِلَّهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ...»
7. تغابن: «یُسَبِّحُ لِلَّهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ...»،
8. ملک: «تَبَارَکَ الَّذِی بِیَدِهِ الْمُلْکُ...»؛
9. اعلی: «سَبِّحْ اسْمَ رَبِّکَ الأَعْلَی».
د) افتتاح برخی ازسوره ها با خطاب که یا متوجه عموم مکلفین، یا عموم مؤمنین، یا پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به همراه حروف ندا یا عبارت «قل»؛ مانند موارد ذیل:
1. نساء: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمُ...»؛2. حج: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمُ...»؛
3. مائده: «یَا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا...»؛
4. حجرات: «یَا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنوا...»؛
5. ممتحنه: «یَا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنوا...»؛
6. احزاب: «یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ اتَّقِ اللَّهَ...»؛
7. طلاق: «یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِذا طَلَّقْتُمْ...»؛
8. تحریم: «یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ لِمَ تُحرِّمُ...»؛
9. مزمل: «یَا أَیُّهَا المُزَمِّلُ»؛
10. مدثر: «یَاأَیُّهَا المُدَّثِّرُ»؛
11. جنّ: «قُل أُوحِیَ أِلَیَّ أنَّهُ...»؛
12. کافرون: «قُلْ یایُّهَا الکَافِرونَ»؛
13. اخلاص: «قُل هُوَ اللهُ احَدٌ»؛
14. فلق: «قُلْ اعُوذُ بِرَبِّ الفَلَقِ»؛
15. ناس: «قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ».
هـ) افتتاح سوره ها با قسم
1. یس: «یس*والقرآنِ الحَکیمِ»؛2. صافات: «وَ الصَّافَّاتِ صَفَّاً»؛
3. زخرف: «حم*والکِتَبِ المُبینِ»؛
4. دخان:«حم*وَالکِتَبِ المُبینِ»؛
5. ق: «ق و القُرآنِ المَجیدِ»؛
6. ذاریات: «وَالذَّاریَاتِ ذَرْواً»؛
7. طور: «وَالطُّورِ*وَکِتَابٍ مَّسطُورٍ»؛
8. نجم: «وَالنَّجْمِ أِذَا هَوَی»؛
9. قلم: «ن وَالقَلَمِ وَ مَا یَسطُروُنَ»؛
10. قیامت: «لا اُقسِمُ بِیَوْمِ القِیَمَهِ»؛
11. مرسلات: «وَالمُرسَلَاتِ عُرْفاً»؛
12. نازعات: «وَالنَّازِعَاتِ غَرْقاً»؛
13. بروج: «وَالسَّماءِ ذاتِ البُرُوجِ»؛
14. فجر: «وَالْفَجْرِ*وَ لَیالٍ عَشْرٍ»؛
15. بلد: «لا اُقْسِمُ بِهَذا البَلَدِ»؛
16. شمس: «وَالشَّمسِ وَ ضُحَاهاَ»؛
17. لیل: «وَالَّیْلِ إِذا یَغْشَی»؛
18. ضحی: «وَالضُّحَی*وَالَّیلِ إذا سَجَی»؛
19. تین: «وَالتّینِ وَ الزَّیْتُونِ»؛
20. عادیات: «وَالْعَادیَاتِ ضَبْحاً»؛
21. عصر: «وَالْعَصْرِ*إنَّ الانسانَ لَفِی خُسْرٍ»؛
و)افتتاح برخی از سوره ها با استفهام و سؤال:
1. انسان: «هَلْ أَتَی عَلَی الانسانِ حینٌ مّنَ الدَّهْرِ...»؛2. نبأ: «عَمَّ یَتَساءَلُونَ»؛
3. غاشیه: «هَلْ أَتَاکَ حَدِیثُ الْغَاشِیَةِ»؛
4. انشراح: «أَلَمْ نَشْرَحْ لَکَ صَدْرَکَ»؛
5. فیل: «ألَمْ تَرَ کَیفَ فَعَلَ رَبُّکَ بِأَصْحَابِ الفِیلِ»؛
6. ماعون: «أَرَءَیْتَ الَّذی یُکَذِّبُ بِالدّینِ».
ز) افتتاح برخی از سوره ها با عبارات شرطیه:
1. واقعه: «إذا وَقَعَتِ الواقِعَةُ»؛2. منافقون: «إذا جاءَکَ المُنَافِقُونَ...»؛
3. تکویر: «إِذَا الشَّمْسُ کُوِّرَتْ»؛
4. انفطار: «إذَا السَّماءُ انفَطَرَتْ»؛
5. انشقاق: «إذَا السَّماءُ انشَقَّتْ»؛
6. زلزال: «إِذا زُلْزِلَتِ الارْضُ زِلْزالَهَا»؛
7. نصر: «إِذا جَاءَ نَصْرُ اللهِ وَ الْفَتحُ»؛
ح) افتتاح برخی از سوره ها با عبارات تهدیدآمیز:
1. توبه: «بَراءَةٌ مِنَ اللهِ وَ رَسُولِهِ...»؛2. نحل: «أَتَی أَمْرُاللهِ فَلاَ تَسْتَعْجِلُوهُ...»؛
3. انبیاء: «اقْتَرَبَ لِلنَّاسِ حِسابُهُمْ...»؛
4. محمد: «الَّذِینَ کَفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ أَضَلَّ أَعْمَالَهُمْ»؛
5. قمر: «اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ»؛
6. واقعه: «إِذَا وَقَعَتِ الْوَاقِعَةُ * لَیْسَ لِوَقْعَتِهَا کَاذِبَةٌ»؛
7. معارج: «سَأَلَ سَائِلٌ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ * لِلْکَافِرینَ لَیْسَ لَهُ دَافِعٌ»؛
8. انسان: «هَلْ أَتَى عَلَى الْإِنْسَانِ حِینٌ مِنَ الدَّهْرِ...»؛
9. نباء: «عمَّ یَتَسَاءَلُونَ *عَنِ النَّبَإِ الْعَظِیمِ»؛
10. عبس: «عَبَسَ وَ تَوَلَّیْ»؛
11. تکویر: «إِذَا الشَّمْسُ کُوِّرَتْ»؛
12. انفطار: «إِذَا السَّماءُ انْفَطَرَتْ»؛
13. مطففین: «إِذَا السَّماءُ انشَقَّتْ»؛
14. انشقاق: «إِذَا السَّماءُ انْشَقَّتْ»؛
15. بینه: «لَمْ یَکُنِ الَّذینَ کَفَرُوا...»؛
16. زلزال: «إِذَا زُلزِلَتِ الاَرْضُ ...»؛
17. تکاثر: «أَلْهَاکُمُ التَّکَاثُرُ»؛
18. همزه: «وَیْلٌ لِکُلِّ هُمَزَةٍ ...»؛
19. المسد: «تَبَّتْ یَدَا أَبِی لَهَبٍ وَ تَبَّ»؛
منبع مقاله :
مؤدب، سیدرضا؛(1390)، اعجاز قرآن، قم: مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی صلی الله علیه و آله و سلم، چاپ دوم
