زمینه پیدایش
مقتبس از حکایتی بدین شرح که در «اسرار التوحید» نقل شده است: یک روز شیخ ما با جمع صوفیان به در آسیابی رسید. سر اسب کشید، ساعتی توقف کرده پس گفت: «می‌دانید این آسیا چه می‌گوید؟ می‌گوید تصوف این است که من در آنم، درشت می‌ستانم و نرم باز می‌دهم».(1)پیامها
پیام این ضرب المثل این است که انسان باید نرم‌‌خو بوده و با مردم مدارا کند. و موارد کاربرد: در دعوت به مدارا با مردم.ضرب المثل های هم مضمون
ـ آب راه خودش را باز می‌کند.ـ آسان گذران، کار جهان گذران را.
ـ زبان هرزه در ایان توان به نرمی بست. (2)
ـ دست زیر سنگ را آهسته کشند.(3)
ـ با دوستان بساز و بر دشمنان بتاز.
ـ به نرمی برآید ز سوراخْ مار.(4)
ـ گر تو دشوار نگیری همه کار آسان است.
ـ مدارا خِرد را بُوَد برادر.(5)
اشعار هم مضمون
به شیرین‌زبانی و لطف و خوشی * توانی که پیلی به مویی کشی «سعدی»آسایش دو گیتی تفسیر این دو حرف است * با دوستان مروّت با دشمنان مدارا (6)«حافظ»)
نرم باران به زراعت دهد آب * چو رسد سیل، شود کشت خراب(7) «جامی»
هر آن سختی که با تو روی بنمود * گر آسان گیری‌اش آسان شود زود(8) «ناصر خسرو»
ریشه های قرآنی حدیثی
پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله): «اَعْقَلُ الناسِ اَشَدُّهُمْ مداراةً لِلنّاسِ؛ عاقل‌ترین مردم کسی است که با مردم بیشتر مدارا کند.»(9)امام کاظم(علیه السلام): «عَلیکَ بالرّفْقِ فَاِنَّ الرُِّفْقَ یُمْنٌ و الْخُرْقُ شَؤمٌ؛ بر تو باد به رفق و مدارا که مدارا مبارک است و درشتی شوم.»(10)
امام صادق(علیه السلام): «مَنْ کانَ رفیقاً فِی اَمْرِه نالَ ما یُریدُ مِنَ النّاسِ؛ هر که در کار خود اهل مدارا باشد، به آنچه از مردم می‌خواهد، می‌رسد».(11)
لغات
کشت: محصول کاشته شده.گیتی: جهان.
پی نوشت ها :
1. ابراهیم شکورزاده بلوری، دوازده هزار مثل فارسی،مشهد، آستان قدس رضوی، چ 2، 1384، ص 34 و 36.
2. همان.
3. امثال و حکم دهخدا، تهران، امیر کبیر، چ 4، 1357، ج 1، صص 335 و 468.
4. همان، ج 2، ص 809.
5. همان، ج 3، ص 1282.
6. امثال و حکم دهخدا، تهران، امیر کبیر، چ 4، 1357، ج 1، صص 32 و 444.
7. همان، ج 4، ص 1808.
8. همان، ج 4، ص 1902.
9. امالی صدوق، بیروت، مؤسسة اعلمی، چ 5، 1400 هـ.ق، ص 28.
10. علامه مجلسی، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث، چ 3، 1403 هـ.ق، ج 78، ص 311.
11. همان، ج 78، ص 64.
مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما
