نامه فیض کاشانی به شاه عباس در مورد استعفا از امامت نماز جماعت اصفهان در ماه ذی القعده سال 1066 هـ.ق.(1)
بسم الله الرحمن الرحیم
بنده ی دعاگو محمد حسن بذروة عرض می رساند که این فقیر قبل از آن که بحسب ظاهر مشمول عواطف گوناگون و موفق به تقبیل بساط همایون گردد، پیوسته در مظان اجابت دعوات و عقیب صلوات ازدیاد منزلت این دولت ابدمدت، مسئلت می نمود و بدین وسیله ی جمیله خیراندیشی جهانیان در نظر داشت. اکنون که به تفقدات سرشار محسود صغار و کبار هر دیار فرموده اند، چه گنجایش دارد که لحظه ای ازین معنا غافل بوده نفسی بی دعای خیر برآید، اما چون در آن ایام با جمعیت خاطر و اطمینان باطن و ظاهر پای در دامن انزوا پیچیده دست از زواید دنیا کشیده بود، هوا و هوس را یک سو گذاشته ضرور می دانست که در زمان قحط الرجال، نماز جمعه بگذارد و در ضمن خطبه، مردمان را بر ترک دنیا بدارد و مردمان را نیز مناسب بود که اقتدا کنند و مسائل دینیه فرا گیرند. از این جهت آن اجتماع در کاشان متحقق می گشت و آن دعای خیر که به جهت ذات با برکات ولی نعمت می شد در هیچ شهر کسی نشان نمی داد و احدی را شبهه به خاطر نمی افتاد، چه در انتظام احوال معاش و معاد رقم تقصیر بر ناصیه ی فقیر ظاهر نبود و سایر اهل علم آن دیار در جواز نماز متفق و هم زبان بودند.
اکنون که اوضاع بنده شباهت به اوضاع خوانین و امرا و خواطر مستغرق مال و جاه دنیا که باعث تفرقه ی حواس و وقوع در شبهه و التباس است و غنا و ثروت به مرتبه ای که صرف آن در غیر اسراف می سرند و این معنا روز به روز در تزاید و تضاعف این احوال در نظر عقل و شرع پسندیده نمی آید که از خدا و رسول شرم ننموده مقتدا باشد و بر منبر که مقام انبیا و اوصیا است، برآمده مردمان را ترغیب بر ترک دنیا نماید و در مسند حکم و فتوا جلوه گر آید. با این که از آغاز آفرینش ناآشنای آمیزش اطوار و بیگانه دوستی و دشمنی اهل روزگار برآمده امروز چگونه منظور طوایف انام و ملحوظ خاص و عام تواند بود.
جمعی از صاحبان اغراض که دل هاشان آکنده است به امراض، در مقام مخاصمت و منازعت برخاسته، هدف تیر ملامت می نمایند و طایفه ای از سرگشتگان به وادی مهمات و حاجات در کمین آشنایی و ملاقات نشسته وسیله ی تحصیل مطالب دینیه و دنیویه می سازند. با آن جماعت اگر درصدد مقاومت و مقابلت برآید، مورث اخلاق رذیله می شود و الّا پای مال جهّال می گردد و این طایفه را اگر اجابت کند به دین و دنیا ضرر می رسد و الاّ وقت را بر خود شوریده و روز را تیره می سازد و نماز جمعه که غرض اصلی از آن، اجتماع و ائتلاف قلوب است، امروز به مرتبه ای موجب جدایی و افتراق گشته که همگی اتفاق بر نفاق نموده، قومی به اغوای ساده دلان، خاطر ها را در جواز نماز پریشان دارند، و بعضی در کم تر از فرسخ که عقلاً و شرعاً مذموم است جداگانه نماز می گزارند و گروهی هر هفته مسافت دوری پیش گرفته هنگامه ی ثالثی از تفرق اتصال گرم می سازند و به قُبح تفرقه و نفاق نمی پردازند، سائر ناس به نیروی فتنه ائتلاف معنوی صفوف مسجد را از هم می پاشند و به ناخن فساد، سینه ی اهل صدق و صفا را می خراشند. نمازی که مقتدای آن صاحب این اوضاع و اجتماعی که باعث این افتراق بوده باشد چه نور تواند داشت و با آن چه حضور تواند بود؟
این همه با زبونی مزاج و صداع بی علاج و وحشت تمام از اختلاط خاص و عام و انس با تنهایی که طبع به آن در مدت مدید خوگر شده؛ بنابراین مقدمات به خاطر فاتر می رسد که اگر رخصت عالی ارزانی شود به دستور سوالف ایام در همان گوشه ی انزوا و کنج قناعت خزیده و پای تردد در دامن پیچیده، دست تلاش از هر مطلب کوتاه داشته باشد و با کمال آرمیدگی باطن و ظاهر و جمعیت مدارک و مشاعر به دعای تزاید امام دولت و اقبال و تضاعف مراتب جاه و جلال اشتغال نماید و به این تقریب در کار ولی نعمت ادخل بوده باشد، چه با آن حال دعا به اخلاص نزدیک تر و اجتماع مرم مخلص در آن بیش تر خواهد بود، با فیضی که در خلوت به تنهایی یابد و جمعیت نمازی که با مردم بی غش گزارد و به خدا سوگند که قطع نظر از مثوبات اخروی نموده احوال دنیوی خود را در قناعت و گمنامی بهتر می داند و چون هر کس حاجتی دارد در این درگاه به انجام مقرون می گردد، این بنده ضعیف امیدوار است که دست ردّ بر جبین او نگذارد و حاجت او را برآرند.
امرکم اعلی
پی نوشت :
1. همان.
منبع مقاله :خالقی؛ علی، (1387)، اندیشه سیاسی فیض کاشانی، قم: مؤسسه بوستان کتاب( مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه ی علمیه ی قم)، چاپ دوم
