مشکلات خواب

نویسنده: دکتر محمد پارسا

گاهی برای انسان مشکل خواب پدید می آید که آن را بیخوابی (1) نامیده اند. این امر معلول ناراحتیهای رنج آوری مانند مرگ یک دوست صمیمی، یک خویشاوند بسیار گرامی، از دست دادن شغل مورد علاقه و یا نگرانی از امتحان است. گاهی هم بیخوابی علت مشخصی ندارد. بعضی افراد نمی توانند آسان به خواب بروند. به نظر فلدمن (2)، روان شناس آمریکایی، بیخوابی مسئله ای است که یک چهارم مردم آمریکا به آن گرفتارند.
یکی دیگر از اختلالهای خواب که شیوع کمتری دارد اختلال تنفسی در خواب (3) است. کسی که گرفتار این ناراحتی است وقتی به خواب می رود نمی تواند به درستی تنفس کند و اکسیژن لازم را دریافت دارد. به این جهت از خواب می پرد و مدتی بیدار می ماند تا دوباره خوابش ببرد و این رویداد ناآرام بر اثر کمبود اکسیژن به طور مرتب تکرار و فرد دچار خوابهای آشفته می شود. در بعضی از این اختلالهای تنفسی گاهی شخص گرفتار در طول خواب شبانه تا 500 بار بیدار می شود و روز بعد دچار خواب آلودگی و پیامدهای ناگوار آن می گردد. اختلال تنفسی خواب گاهی موجب نشانگان ناگهانی مرگ نوزاد (4) می شود که یک بیماری مرموز کشنده ای است و کودکان نوزاد را هنگام خواب تلف می کند.

خواب گرفتگی

خواب گرفتگی (5) که بعضیها آن را حمله خواب نامیده اند نیازی ناگهانی به دوره های کوتاه خواب است که در طول روز به فرد دست می دهد. برای کسی که دچار این عارضه است فرق نمی کند به چه فعالیتی ادامه می دهد. ممکن است این حالت حین یک مباحثه ی شدید، رانندگی یا فعالیتهای ورزشی روی دهد و فرد ناگهان به خواب برود. افرادی که گرفتار خواب گرفتگی می شوند به طور مستقیم از حالت بیداری به خواب REM یا حرکت سریع چشم می روند. علت حمله ی خواب هنوز شناخته نشده است. اما هرچه هست جنبه ی ارثی دارد.

خواب گردی

اَنچ و همکاران (6) معتقدند که حدود 20 درصد از کودکان 4 تا 12 ساله هستند که با تجربه خواب گردی (7) سروکار دارند. گاهی خواب گردها در حالی که دستها را به سوی جلو دراز می کنند در محل مسکونی خود به حرکت درمی آیند، اما گاهی هم در روی تختخواب به حال نشسته درمی آیند. وقتی خواب گردها تختخواب خود را ترک می کنند به طور نامنظم هر کاری را انجام می دهند، چراغها را روشن می کنند، اگر دستشان به غذای گربه برسد آن را می خورند، درها و پنجره ها را در هر شرایطی باز می کنند یا می بندند. گرچه چشمهای آنها بازند، اما برق نگار مغزی (EEG) خواب گرد آمیزه ای شگفت انگیز از خواب عمیق و بیداری را در حال استراحت نشان می دهد.
چون ماهیچه های استخوان بندی بدن هنگام خواب REM به حال فلج درمی آیند نمی توان گفت که خواب گردها در حال اجرای رؤیای خود هستند. کی فووِر (8) (1994) معتقد است که خواب گردی خارج از مرحله های 3 و 4 خواب رخ می دهد. به این جهت بیشتر احتمال می رود که این رویداد در نخستین بخش سه گانه خواب شب پدید آید.
چون خواب گردی دشواریها و زیانهایی را به دنبال دارد شایسته است که به نکته های زیر توجه کرد: همه سیمهای برق و وسایلی که موجب زیان می شوند از دسترس خواب گرد دور کنید. اتاق خواب او را در طبقه ی اول قرار دهید. در شب همه ی درها و پنجره ها را ببندید. در بیشتر موارد خواب گردی برای مدتی معدود انجام می شود، سپس، بی آنکه به درمان آن بپردازند خود به خود از بین می رود. اما اگر خواب گردی همچنان ادامه یابد و به روزگار پیری برسد باید نگران شد و به طور جدی به درمان آن اقدام کرد. زیرا در چنین مواردی خواب گردی ممکن است با اختلالهای روانی مختلف سروکار پیدا کند و اگر به درمان آن توجه نشود می تواند ناراحتیها و زیانهای جبران ناپذیری را به وجود آورد.

خواب راحت

بعضی افراد ساعتها در رختخواب غلت می خورند و خوابشان نمی برد. روان شناسانی که به بررسی خوابهای آشفته پرداخته اند نتیجه پژوهشهای خود را به این قرار اعلام داشته اند:
- در طول روز تا جایی که امکان دارد ورزش کنید.
- در ساعت معینی برنامه ی خواب شبانه را تنظیم کنید و بکوشید این عادت را تغییر ندهید.
- تختخواب خود را محل خوردن غذا، کار، تماشای تلویزیون و حتی مطالعه قرار ندهید. به این عادت شرطی استمرار دهید که رفتن به رختخواب باید همراه و همزمان با خواب باشد.
- بعد از شام از نوشیدن چای، قهوه، و نسکافه دوری جوئید، زیرا این نوشیدنیها از خواب جلوگیری می کنند.
- موقع خواب یک لیوان شیر گرم میل کنید، شیر دارای ماده ی خواب آور تریپتوفن (9) است.
- از مصرف قرصهای خواب آور دوری جوئید. گرچه بسیاری افراد هستند که هر شب با قرصهای خواب آور به خواب می روند. این قرصها دارای تأثیر موقتی هستند، ولی زیان آنها بیشتر از سود آنهاست. زیرا نه تنها در چرخه ی خواب طبیعی اختلال به وجود می آورند، بلکه دارای تأثیر جانبی زیان آوری نیز هستند.
- برای خوابیدن تلاش نکنید. گرچه این سفارش عجیب به نظر می آید، اما در عمل خیلی پر معناست. روان شناسان در نتیجه ی پژوهشهای خود دریافته اند که یک دلیل عمده برای کسانی که مشکل خواب دارند در این است که برای خوابیدن خیلی تلاش می کنند. بوتزین (10) راهکار بهتری را پیشنهاد می کند و آن شرطی سازی مجدد عادت خواب است. پیشنهاد او این است که فقط هنگامی وارد تختخواب شوید که احساس خستگی می کنید. اگر حداکثر تا 10 دقیقه نتوانید به خواب بروید تختخواب را ترک کنید و به کاری مشغول شوید و زمانی به رختخواب بازگردید که خسته و خواب آلود هستید. کوشش کنید صبح در ساعت مقرر از خواب بیدار شوید و از خواب نیمروز یا قیلوله دوری کنید. پس از سه تا چهار هفته با این روش می توان با برنامه ی خواب مطلوب شرطی شد و شب زود به خواب رفت و صبح در ساعت مقرر بیدار شد.

پی نوشت ها :

1. insomnia
2. Feldman, Robert, S. 1990
3. sleep apnea
4. sudden infant death syndrome
5. narcolepsy
6. Anch, A. M. et al. 1988
7. sleepwalking or somnambulism
8. Keefawver, S. P., 1994
9. tryptophan ( )
10. Bootzin, R., 1981