نویسنده: دکتر بنفشه غرایی
در سال هاي اخير، ديدگاه هاي جديد روان شناسي خصوصاً در زمينه ي هويت بيان شده و بر اساس آن راهکارهاي عملي تري نيز براي مداخله در شکل گيري هويت ارائه شده است. اين نظريات بر اين عقيده استوارند که مردم مانند يک دانشمند، محيط پيرامون خود را ارزيابي مي کنند و در رابطه با حوادثي که در زندگي آن ها اتفاق مي افتد فرضيه سازي مي کنند. به همين دليل است که در بسياري موارد، افراد ارزيابي هاي متفاوتي از موقعيت هاي يکسان دارند. تحقيقات نشان داده است که ارزيابي هاي افراد از موقعيت ها بيش تر ناشي از تجارب قبلي و نوع تفکر و باورهاي آن هاست تا واقعيت هاي بيروني. در واقع افراد در زندگي خود و در برخورد با مسائل بيش تر بر اساس آن چه تصور مي کنند و نه آن چه واقعاً هست، رفتار مي کنند. بنابراين مي توان گفت که تفسيرهاي شخصي هر فرد از تجارب، و نه خود حوادث به تنهايي، احساسات رفتار و افکار او را شکل مي دهد.
اين نظريه در انتقاد به نظريات ساختارگرايي به وجود آمد که فرض اصلي آن بر اين محور استوار است که مردم بر اساس يک واقعيت بيروني که وجود آن وابسته به آن ها نيست، زندگي و عمل مي کنند. البته بايد در نظر داشت که در ديدگاه هايي که بر تفسير شخصي از حوادث تأکيد دارند، به اين مسئله نيز اشاره شده است که تفسير افراد از مسائل هميشه در يک وضعيت کاملاً آگاهانه صورت نمي گيرد، بلکه بيش تر به صورت خودکار رخ مي دهد. در واقع اين ديدگاه بيش تر بر اين مسئله تأکيد دارد که انسان ها در موقعيت هاي روزانه با مجموعه ي وسيعي از اطلاعات مواجه مي شوند، ولي اين مسئله که هر فرد چه اطلاعاتي را انتخاب و کدگذاري و چه اطلاعاتي را ناديده مي گيرد و هم چنين اين که چگونه اين اطلاعات سازماندهي، تفسير و معنا مي شوند در هر فرد کاملاً متفاوت و وابسته به نوع تفکر و باورهاي اوست.
در واقع چه رويداد محيطي و چه پاسخ فرد به آن، هيچ يک نمي تواند تنش هاي حاصل از يک رويداد را تعيين کند، بلکه ادراکات فرد که شامل ارزيابي ميزان خطر و تهديد و نيز توانايي مقابله با آن موقعيت است، تعيين کننده محسوب مي شود. پس سه عامل اصلي در اين زمينه عبارتند از: نوع برآورد افراد از موقعيت، ارزيابي ميزان توانمندي براي مقابله با آن و ارزيابي نتايج حاصل از يک موقعيت.
همان طور که عنوان شد نظريات مربوط به تفسيرهاي شخصي از حوادث، منجر به پديد آمدن ديدگاه هاي جديدي در مورد هويت شده است. بر اساس اين نظريات، نوع ارزيابي افراد نسبت به موقعيت هاي متفاوت، مي تواند سبک هاي هويتي مختلفي را در آن ها به وجود بياورد، که به طور کلي مي توان به سه سبک هويت در اين زمينه اشاره کرد:
1- سبک اطلاعاتي
2- سبک هنجاري
3- سبک سردرگم / اجتنابي
اين سبک ها عمدتاً بر اساس نوع ارزيابي از موقعيت ها و به بيان ديگر روش هاي حل مسئله يا مقابله اي است که افراد در برخورد با موقعيت هاي زندگي خود از آن ها استفاده مي کنند. بر اين اساس هر نوجوان معمولاً بيش تر از يکي از اين سبک ها را جهت اداره کردن موقعيت هاي روزانه استفاده مي کند و به طور فعال قادر به انتخاب يکي از اين سه سبک است.
سبک هويتي اطلاعاتي، سازگارانه ترين سبک و در واقع يک روش حل مسئله و يا مکانيسم کنار آمدن مناسب براي برخورد با موقعيت هاي روزانه است. افراد داراي اين سبک معمولاً به صورت فعال با موقعيت ها مواجه مي شوند و اعتقادات و باورهاي منعطفي دارند. بدين ترتيب که اگر دلايل و مدارک کافي جمع آوري کنند باورهاي خود را تغيير مي دهند. از اين رو معمولاً براي شناخت مسائل پيراموني خود تلاش زيادي مي کنند و از اعتماد به نفس بالايي برخوردارند.
سبک هنجاري بر اساس تقليد و تبعيت از افراد مهم در زندگي فرد بنا شده است و شامل يک ديدگاه بسته ي ذهني و تعهد غيرمنعطف به باورهاي خود است. اين افراد معمولاً به کاوش در مسائل پيرامون خود نمي پردازند و هر چند که به ظاهر اعتماد به نفس خوبي دارند، ولي اين اعتماد به نفس در برخورد با مشکلات زندگي بسيار شکننده است. به دليل تفکر بسته و خشک سبک هنجاري، اين روش بسيار نزديک به وضعيت تفويض اختيار است. هر چند که در رابطه با تصميم گيري در مورد مسائل مهم زندگي به دليل قاطع بودن به نظر مي رسد که بسيار شبيه افراد در وضعيت کسب هويت هستند، ولي در واقع اين افراد در برخورد با مسائل و مشکلات هميشه تمايل به درخواست کمک و مشاوره از افراد برجسته و مهم در زندگي خود دارند و به ندرت از قدرت تفکر خود استفاده مي کنند. آن ها هميشه و تحت هر شرايطي بر روي خط استاندارد جامع حرکت مي کنند و از برخورد با اطلاعاتي که متعارض با باورهاي شان است اجتناب و حتي الامکان در مقابل تغييرات مقاومت مي کنند.
سبک سردرگم / اجتنابي، نشانه ي برخورد طفره آميز و مسامحه گرانه با مشکلات است. اين سبک يک روش مقابله اي متمرکز بر هيجان است، بدين معنا که اين افراد به جاي حل مشکلات سعي در کاهش هيجان هاي منفي ناشي از مشکل را دارند. اين افراد معمولاً بي ثبات اند و اعتماد به نفس کمي دارند. نوجوانان داراي اين سبک هويتي معمولاً توجه کمي به آينده يا نتايج دراز مدت انتخاب ها و رفتارهايشان دارند.
در واقع مي توان گفت سه سبک هويت مطرح شده، سه الگوي حل مسئله، تصميم گيري و کنار آمدن با مشکلات را مطرح مي کنند.
سبک هويت نوجوانان و يا روش هاي برخورد آن ها با مشکلات، زماني که با چالش هاي مربوط به رشد در دوره ي نوجواني مواجه مي شوند، با ميزان احساس خوشبختي و مؤثر بودن شان ارتباط دارد. سبک هويت بيانگر راه هايي است که يک نوجوان به وسيله ي آن با استرس ها و تهديدهاي موجود در زندگي اش مقابله مي کند. به طور مثال، نوجوانان داراي هويت اطلاعاتي، از روش هاي مقابله اي متمرکز بر حل مشکل و سازگار در جهت برطرف کردن استرس هاي موجود در زندگي خود استفاده مي کنند، در حالي که افراد داراي هويت سردرگم / اجتنابي، تکنيک هاي مقابله اي و روش هاي نامناسب جهت اجتناب از مشکلات به کار مي گيرند.
منبع مقاله :
غرایی، بنفشه؛ (1387) بحران هویت و مهارت های مقابله ای (نظریه ها و راهبردها)، تهران: نشر قطره
