فضيلت قرائت قرآن و آداب آن در آيينه احاديث

احاديث قرائت قرآن

قرآن همان قانون خدايي و ناموس آسماني است که اصلاح دين و دنياي مردم را به عهده گرفته، سعادت جاوداني آنان را تضمين نموده است.
آيات آن سرچشمه هدايت و راهنمايي و کلماتش معدن ارشاد و رحمت است کسي که به سعادت هميشگي علاقه مند باشد، سعادت و خوشبختي هر دو جهان را بخواهد بر وي لازم است که روز و شب با قرآن، کتاب خدا تجديد عهد نموده ارتباطش را با آن هر چه محکم تر و استوارتر سازد و آيات آن را به حافظه خود بسپارد و با مغز و فکر خويش و با شيره جان و تنشان به هم درآميزد تا در روشنايي و پرتو آن کتاب آسماني به سوي رستگاري و سعادت ابدي گام بردارد.
از پيامبر اسلام (صلي الله عليه و آله و سلم) و ائمه اهل بيت(عليه السّلام) در ثواب و فضيلت قرائت قرآن احاديث فراواني به ما رسيده است که اينک قسمتي از آن ها را در اين جا مي آوريم:
از امام باقر(عليه السّلام) نقل گرديده است که رسول خدا([صلي الله عليه و آله و سلم) فرمود: هر کس در هر شب ده آيه از قرآن بخواند، در آن شب از غافلان و آنان که از پروردگارشان بي خبرند، نوشته نمي شود و هر کس پنجاه آيه از قرآن بخواند در آن شب در ليست آشنايان و يادکنندگان خدا ثبت مي گردد. هر کس صد آيه تلاوت نمايد از عبادت کنندگان و هر کس دويست آيه بخواند نام وي در صف خاشعين و افرادي که در پيشگاه پروردگارش اظهار بندگي و تواضع کنند، خواهد آمد و هر کس سيصد آيه از قرآن بخواند از سعادتمندان و هر کس پانصد آيه تلاوت کند از کوشش کنندگان در عبادت و پرستش خدا نوشته خواهد شد. و اگر کسي هزار آيه از قرآن بخواند به مانند کسي خواهد بود که طلاي ناب و خالص فراوان و بي شماري در راه خدا بذل و احسان نموده است.(1)
امام صادق (عليه السّلام) فرمود: قرآن برنامه سعادت و زندگي انسان هاست که از طرف پروردگارشان براي آنان تنظيم شده است، مرد مسلمان کسي است که برنامه خود را مورد دقت قرار دهد و هر روز حداقل پنجاه آيه از آن تلاوت کند.(2)
باز فرمود: چه مانعي دارد، تاجري که در بازار به داد وستد مشغول و سرگرم است، آن گاه که به خانه اش برمي گردد قبل از آن که به خواب و استراحت بپردازد؛ سوره اي از قرآن تلاوت نمايد تا در برابر هر آيه که مي خواند، ده حسنه و پاداش براي او نوشته شود و ده گناه از گناهانش محو گردد.(3)
باز فرمود: بر شما باد قرائت و خواندن زيرا مراتب و درجات کاخ هاي بهشتي به عدد آيات قرآن است و در روز قيامت به خوانندگان قرآن گفته مي شود که قرآن بخوانيد و به مرتبه بالاتري اوج بگيريد و قرآن خوان هر آيه اي را که تلاوت مي کند به مرتبه بالاتري اوج مي گيرد.(4)
در کتب حديث، احاديث فضيلت و ثواب قرآن خواندن، جمع آوري گرديده و در جلد 19 بحارالانوار(5) نيز قسمت مهمي از اين احاديث آمده است، علاقه مندان مي توانند، به آن جا مراجعه کنند. از اين احاديث علاوه بر ثواب و فضيلت قرآن خواندن، نکات جالب ديگري نيز استفاده مي شود:

1- قرائت از روي قرآن

گروهي از آن احاديث دلالت بر اين دارد که قرائت قرآن از روي آن بر قرائت از حفظ برتري دارد و از ثواب و فضيلت بيش تري برخوردار است. از احاديثي که به اين نکته دلالت دارد، روايت اسحاق ابن عمار است که به امام صادق(عليه السّلام) عرضه داشت: جانم به قربانت، من قرآن را حفظ کرده ام؛ از حفظ بخوانم يا از روي آن؟ امام فرمود: از روي قرآن بخوان زيرا که قرائت از روي قرآن ثواب بيش تري دارد. مگر نمي داني که نگاه کردن به قرآن علاوه بر خواندن آن، مستقلاً عبادت است؟
باز امام صادق(عليه السّلام) فرمود: هر کس قرآن را از روي آن تلاوت کند، چشم وي نيز از قرآن بهره مي برد و از عذاب پدر و مادرش کاسته مي شود، گرچه با کفر از دنيا رفته باشند.(6)
و در تشويق کردن به قرائت از روي قرآن علل و اسراري است، قابل توجه:

يکي اين که:

قرائت از روي قرآن باعث تکثير و ازدياد نسخه هاي قرآن مي گردد و از فرسوده و کهنه شدن قرآن که تدريجاً منجر به از بين رفتن آن مي گردد، پيشگيري مي شود زيرا اگر در قرائت قرآن تنها به نيروي حافظه قناعت و اکتفا شود، مسلمانان به نسخه هاي قرآن احساس نياز نمي کنند و تدريجاً متروک و فراموش مي شود و در اين صورت نه تنها نسخه هاي قرآن رو به ازدياد و فزوني نمي رود بلکه کم کم از بين رفته و يا کمياب خواهد شد.

دوم اين که:

قرائت از روي قرآن آثار و خواصي را در بر دارد که در اين احاديث به پاره اي از آن ها تصريح شده است، از جمله اين که: هر کس قرآن را از روي مصحف بخواند، چشم او از نگاه کردن به قرآن احساس لذت مي کند و از آن بهره مي برد و از دردها و بيماري ها و نابينايي سالم و محفوظ مي ماند.

سوم اين که:

قرائت از روي قرآن سبب مي شود که خواننده، در قرآن بيش تر دقت کند. از نکات دقيق و لطايفي که در آيات آن به کار رفته، لذت و بهره بيش تر ببرد زيرا انسان همان طور که از تماشاي مناظر و ديدني هاي مورد علاقه اش لذت مي برد و اين تماشا و نگاه ها بر ديده و فکر او حسن اثر مي گذارد و بر روح و روانش سرور و شادماني مي بخشد، خواننده ي قرآن نيز وقتي ديده خود را متوجه الفاظ قرآن کند و فکرش را در معاني آيات آن جولان دهد و در علوم معارف عالي و حيات بخش و پربهايش تفکر نمايد، از اين دقت و تفکر قهراً احساس لذت مي کند و در روحش سرور و شادماني و در دلش روشنايي و نورانيت خاصي پديدار مي شود.

2- قرائت قرآن در خانه

نکته ديگري که در احاديث قرائت قرآن وجود دارد، اين است که اين احاديث مسلمانان را به تلاوت قرآن در منازلشان تشويق و بر آن تأکيد مي کند و خواص و آثار گوناگوني براي آن مي شمارد و اين نيز علل و فوايدي دارد:

فايده ي اول اين که:

خواندن قرآن در منازل سبب اعلاي کلمه ي حق و نشر حقايق اسلام و موجب انتشار احکام قرآن و توسعه ي قرائت آن خواهد بود زيرا وقتي که انسان در منزل خود قرآن بخواند همسر و فرزندان وي نيز طبعاً در اين عمل از وي پيروي نموده، به خواندن قرآن تشويق مي شوند و در نتيجه، قرائت قرآن در جامعه گسترش و قاريان قرآن افزايش پيدا مي کنند.
اگر براي خواندن قرآن مرکز و محل معيني اختصاص يابد، در اين صورت قرآن خواندن براي همه و در تمام اوقات امکان پذير نخواهد بود. اين است که گفتيم: قرائت قرآن در منازل يکي از راه هاي انتشار و گسترش حقايق اسلام و قرآن مي باشد.

فايده ي ديگر:

قرائت قرآن در منازل و خانه ها، تعظيم و به پا داشتن شعائر اسلام است زيرا وقتي از خانه هاي مسلمانان هر صبح و شام صداي جانفزاي قرآن بلند شود و از هر سوي شهرهاي اسلامي صداي آيات الهي گوش ها را بنوازد، در اعماق جان و دل شنوندگان اثر خاص و عميقي مي گذارد، اسلام و ايمان در دلشان بارور و شکوفا مي گردد.

فايده ي سوم  این که:

براي قرائت قرآن در منازل مترتب است، مطلبي است که در همين احاديث به آن اشاره اي شده است و آن اين که تلاوت قرآن، نيايش و ذکر خدا در خانه ها و منازل باعث فزوني نعمت ها و ازدياد برکت ها است و فرشتگان در چنين خانه ها فرود آمده، شياطين از آن دوري مي گزينند و اين گونه منازل براي اهل آسمان نور و روشنايي مي بخشند، همان گونه که ستارگان آسمان بر اهل زمين نورافکني مي کنند و خانه اي که در آن، تلاوت نشود و يادي از خدا نگردد، از برکتش کاسته مي شود، ملائکه از آن دوري گزيده، شياطين به اين گونه خانه ها راه مي يابند.(7)

احاديث جعلي در فضيلت قرائت قرآن

احاديث درباره ي فضيلت و عظمت قرآن، ثواب و پاداش قرآن خواندن به حدي است که هر انسان متفکري را به حيرت و شگفتي وامي دارد.
از جمله اين که: رسول خدا([صلي الله عليه و آله و سلم) فرمود: « هر کس از قرآن يک حرف بخواند، براي او يک حسنه و عمل نيک نوشته مي شود و براي هر حسنه نيز ده ثواب و پاداش داده خواهد شد. رسول خدا([صلي الله عليه و آله و سلم) افزود: « من نمي گويم«الم» يک حرف است بلکه الف يک حرف و لام حرف ديگر و ميم حرف سوم است.»
اين حديث را، راويان اهل سنت نيز نقل کرده اند، چنان که قرطبي در تفسير خود (8) از ترمذي و او نيز از ابن مسعود اين حديث را نقل نموده، کليني هم حديثي به همين مضمون از امام صادق(عليه السّلام) آورده است:
اگر کسي به کتب احاديث مراجعه نمايد، اين گونه احاديث که در فضيلت قرآن و ثواب خواندن آن و درباره ي خواص سوره ها و آيات نوراني نقل گرديده است، فراوان خواهد ديد.
در برابر اين همه احاديث صحيح و اصيل يک مشت رواياتي نيز از راويان دروغ ساز در فضيلت قرائت قرآن نقل گرديده است. اين دروغ سازان احاديثي را که درباره ي قرآن وارد شده است، کم پنداشته، از پيش خود حديث هاي ديگري نيز ساخته، بر آن ها افزوده اند؛ احاديثي که نه مضمون آن ها از طرف خداست و نه رسول خدا از آن ها اطلاع دارد. اين دروغ سازان عبارتند از:
ابوعصمت فرج بن ابي مريم مروزي و محمد بن عکاشه ي کرماني و احمد بن عبدالله جويباري.
اتفاقاً خود ابوعصمت به اين حقيقت اعتراف نموده است، آن جا که از وي مي پرسند: چگونه توانستي درباره ي يکايک سوره هاي قرآن از عکرمه که با وي همزمان نبودي، حديث نقل کني که او نيز از ابن عباس گرفته باشد؟!
در جواب گفت: «چون ديدم، مردم از قرآن اعراض نموده و به فقه ابوحنيفه و مغازي محمد بن اسحاق سرگرم شده اند، اين حديث ها را براي خدا (قربة الي الله!) از پيش خود ساخته، در اختيار مردم گذاشتم تا شايد که مسلمانان را به خواندن قرآن وادار و تشويق نمايم».
عثمان بن صلاح درباره ي حديث معروفي که به واسطه ي اُبّي بن کعب از رسول خدا([صلي الله عليه و آله و سلم) درباره ي فضايل يکايک سوره هاي قرآن نقل شده است، چنين مي گويد.
«در اين حديث تحقيقي به عمل آمده است و نتيجه ي تحقيق اين بوده است که راوي حديث مي گويد: اين حديث را من با گروه ديگري به دروغ از پيش خود ساخته و در دسترس مردم گذاشتيم.»
بنابراين، واحدي و مفسرين ديگري که اين حديث را در تفاسير خود آورده اند، راه اشتباه و خطا پيموده اند.(9)
تعجب از اين دروغ سازان است که با چه جرئتي به خدا و رسول او افترا بسته، آن گاه اين افترا را وسيله تقرب به پيشگاه پروردگار مي شمارند. آري، چنين اند اسراف کنندگان در گناه که اعمال زشت آنان در نظرشان نيکو جلوه گر مي شود.
(کَذلِکَ زُيِّنَ لِلْمُسْرِفِينَ مَا کَانُوا يَعْمَلُونَ‌. )(10)

پي‌نوشت‌ها:

1-اصول کافي، کتاب فضيلت قرآن؛ وسائل الشيعه، چاپ جديد 839/4.
2- اصول کافي، کتاب فضيلت قرآن؛ وسائل الشيعه، چاپ جديد 839/4.
3- اصول کافي، کتاب فضيلت قرآن؛ وسائل الشيعه، چاپ جديد 839/4.
4- اصول کافي، کتاب فضيلت قرآن؛ وسائل الشيعه، چاپ جديد 839/4.
5- طبع جديد، ج89، 90.
6- اصول کافي، کتاب فضيلت قرآن؛ وسائل الشيعه، چاپ جديد853/4.
7-اصول کافي، ج2، باب فضيلت قرآن.
8-تفسير قرطبي، 7/1؛ اصول کافي، باب فضيلت قرآن.
9-تفسير قرطبي، 78/1، 79.
10- يونس/12.

منبع مقاله:
خوئي، سيد ابوالقاسم، (1385)، البيان في تفسير القرآن، ترجمه محمد صادق نجمي- هاشم هاشم زاده هريسي، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، چاپ دوم.