چه چیزی باعث وقوع آتش سوزی در جنگل‌ها می‌شود؟

آتش سوزی جنگلی به یک آتش سوزی کنترل نشده اطلاق می‌گردد که در مناطق جنگلی اتفاق می‌افتد. عوامل بسیاری می‌توانند باعث بروز آتش سوزی جنگلی شوند که از جمله‌ی آنها می‌توان به صاعقه، فوران‌های آتش فشانی، و برخی فعالیت‌های انسان اشاره کرد. اگر می‌خواهید درباره‌ی آتش سوزی‌های بزرگ جنگلی، انواع آنها و دلایل وقوع آنها بیشتر بدانید پس به خواندن ادامه دهید.
مواد قابل اشتعال، اکسیژن، و یک منبع حرارتی ـ اینها سه چیزی هستند که لازمه‌ی وقع آتش سوزی هستند و به «مثلث آتش» معروفند. در دست رس بودن این سه عامل می‌تواند به وقوع آتش سوزی گسترده در جنگل منجر شود و این آتش سوزی معمولاً به عنوان آتش سوزی جنگلی، آتش سوزی بوته‌زار یا آتش سوزی گسترده شناخته می‌شود. آتش سوزی‌های گسترده در سر تا سر دنیا اتفاق می‌افتند و معمولاً به صورت چرخشی رخ می‌دهند.
اگرچه آتش سوزی‌های جنگلی کوچک برای بسیاری از گونه‌های گیاهی مفید و سودمند هستند، اما آتش سوزی‌های بزرگ و گسترده می‌توانند باعث ویرانی اکوسیستم شوند و برخی از گونه‌های مهم گیاهی و جانوری را از بین ببرند. آتش سوزی‌های کوچک نقش مهمی در تولید مثل برخی گونه‌های گیاهی ایفا می‌کنند. قرار گیری در معرض دود ناشی از آتش سوزی در کنار چوب‌های سوخته و حرارت ناشی از آتش می‌تواند به جوانه‌ زنی بذر گیاهان منجر شود.
آنچه باعث بهت و حیرت می‌شود اندازه‌ی گسترده‌ی آتش سوزی‌های جنگلی و هم چنین سرعت گسترش آنهاست. این نوع آتش سوزی‌ها از آن جا که قادرند جهت خود را تغییر داده و بر موانعی هم چون رود خانه، جاده و آتش ‌شکن‌ فائق آیند در نتیجه می‌توانند به آسانی گسترش یافته و منطقه‌‌ی گسترده‌ای را در کام خود فرو کشند. آتش سوزی جنگلی می‌تواند در اثر چند عامل، هم عوامل طبیعی و هم عوامل انسانی، رخ دهد. اما قبل از این که به علل وقوع آتش سوزی‌های جنگلی بپردازیم بیایید ابتدا انواع این آتش سوزی‌ها را بشناسیم.

انواع آتش سوزی‌های جنگلی

آتش سوزی‌های جنگلی را می‌توان به طور کلی به سه گروه تقسیم کرد. این سه گروه بسته به نوع مواد قابل اشتعال و ساز و کار عمودی آتش عبارتند از آتش سوزی زمینی، آتش سوزی سطحی و آتش سوزی تاجی. نوع سوخت و ساز و کار عمودی دو عاملی هستند که نه تنها شدت آتش سوزی بلکه سرعت گسترش آن را نیز تعیین می‌کنند.
• آتش سوزی زمینی معمولاً در اثر سوختن ریشه‌های زیر زمینی، مواد ارگانیک مدفون، و بخش‌های مرده‌ی گیاهی هم چون برگ‌ها، شاخه‌ها و پوسته و ساقه‌ی درختان که در مراحل مختلف تجزیه بر روی سطح خاک مشاهده می‌شوند اتفاق می‌افتد. این نوع آتش سوزی هرچند به ندرت رخ می‌دهد اما می‌تواند به آهستگی به سوختن ادامه داده و تا روز‌ها یا ماه‌ها ادامه داشته باشد. این نوع آتش سوزی معمولاً بدون شعله است و می‌تواند عملاً پوشش گیاهی را از بین برده و زمینی لخت و بدون پوشش را به جای بگذارد.
• آتش سوزی‌های سطحی بر اثر شعله‌ور شدن پوشش گیاهی، بوته‌ها، برگ‌ها، چمن‌ها و خار و خاشاک شکل می‌گیرند. آتش سوزی‌های سطحی در مقایسه با آتش سوزی‌های زمینی معمولاً از شدت کمتری برخوردارند و درختان بزرگ و ریشه‌های آنها را در معرض خطر قرار می‌دهند. اما عواملی هم چون انباشت مواد قابل اشتعال با گذشت زمان، یا وقوع خشک سالی یا فصول خشک می‌توانند بر شدت آتش سوزی سطحی افزوده و باعث شوند که آتش سوزی سریعاً گسترش یافته و به آتش سوزی زمینی تبدیل شود.
• آتش سوزی تاجی یا آتش سوزی هوایی می‌تواند به سطح تاج درختان رسیده و شاخ و برگ‌های آویزان از درختان را بسوزاند. شدت این نوع آتش سوزی به تراکم شاخ و برگ درختان، ارتفاع تاج درختان، و امتداد تاج درختان بستگی دارد. حرارتی که از آتش سوزی زمینی متصاعد می‌شود می‌تواند باعث گسترش آتش به تاج درختان شود. آتش سوزی تاجی می‌تواند شاخه‌های شعله‌ور درختان را به دیگر مناطق پرتاب کرده و در نتیجه آتش را به سرعت گسترش دهد.

دلایل وقوع آتش سوزی در جنگل

دلایل گوناگونی از صاعقه و فوران‌های آتش فشانی گرفته تا بی ‌احتیاطی در زمینه‌ی آتش روشن کردن در مناطق جنگلی می‌توانند باعث بروز آتش سوزی در جنگل شوند. گاهی اوقات یک ته سیگار روشن که در جنگل رها شده باشد نیز می‌تواند باعث بروز آتش سوزی جنگلی شود. ‌در ادامه به عواملی اشاره می‌شود که می‌توانند باعث بروز آتش سوزی در جنگل شوند یا بر شدت آن به قدری بیافزایند که باعث از بین رفتن پوشش گیاهی و جانوری در مناطق در معرض آتش سوزی شوند.

صاعقه و فوران‌های آتش فشانی

برآوردها نشان می‌دهند که صاعقه در هر ثانیه 100 بار به زمین اصابت می‌کند و عامل تقریباً 12 درصد کل آتش سوزی‌ها در آمریکاست. ‌آتش سوزی‌های جنگلی معمولاً در نتیجه‌ی اصابت صاعقه‌ی خشک یا صاعقه‌ای که با بارندگی همراه نیست رخ می‌دهند. این نوع آتش سوزی‌ها اغلب در مناطق دورافتاده رخ می‌دهند و به همین دلیل است که آتش سوزی‌های ناشی از صاعقه در مقایسه با آتش سوزی‌های ناشی از فعالیت‌های انسان مناطق بیشتری را در بر می‌گیرند. به همین نحو، فوران‌های آتش فشانی هم می‌توانند باعث بروز آتش سوزی در جنگل شوند، زیرا گدازه‌های آتش فشانی هر چیزی را که بر سر راهشان قرار گیرد می‌سوزانند.

آتش سوزی‌های زیر زمینی

آتش سوزی‌های زیر زمینی یا سوختن بدون شعله‌ی زغال‌های رسوبی یکی دیگر از عوامل مهم شعله‌ور شدن مجدد آتش و هم چنین گسترش آتش سوزی در جنگل محسوب می‌شود. آتش سوزی‌های زیر زمینی که در اصل بر اثر صاعقه یا وقوع آتش سوزی جنگلی حادث می‌شوند می‌توانند تا مدت‌ها پس از خاموش شدن آتش سوزی زمینی به سوختن ادامه داده و در نتیجه می‌توانند باعث شعله‌ور شدن مجدد آتش در جنگل شوند.

آتش سوزی‌های خود به خود

گاهی اوقات آتش سوزی‌های جنگلی می‌توانند خود به خود اتفاق افتند، مخصوصاً هنگامی که هوا به شدت گرم و خشک است و به قدری حرارت تولید می‌کند که می‌تواند باعث احتراق خود به خود شود. هر چیزی از جمله چوب دارای درجه حرارتی است که در آن شعله‌ور می‌شود. این درجه حرارت را نقطه‌ی اشتعال می‌نامند. نقطه‌ی اشتعال چوب 572 درجه‌ی فارنهایت یا 300 درجه‌ی سانتی گراد است.
انباشت مواد ارگانیک مرده هم چون برگ، ترکه‌های کوچک و شاخه‌های خشک بر روی زمین می‌تواند باعث افزایش حرارت و گرما شود. چوب در دماهای بالا هم چنین می‌تواند گازهای هیدروکربنی از خود متصاعد کند و این گازها هنگام تماس با اکسیژن دچار فعل و انفعال شده و باعث ایجاد حریق می‌شوند. بنا بر این، چوب در شرایط آب و هوایی به شدت گرم و خشک می‌تواند به نقطه‌ی اشتعال رسیده و خود به خود آتش بگیرد.
آتش سوزی‌های جنگلی خود به خود اکثراً در آن دسته از مناطق آب و هوایی مشاهده می‌شوند که از رطوبت کافی برخوردار بوده و مستعد رشد پوشش گیاهی هستند و در عین حال فصول گرم و خشک طولانی مدت را نیز تجربه می‌کنند. مناطق دارای پوشش گیاهی در استرالیا و جنوب شرق آسیا، مناطق جنگلی آمریکا و کانادا، و حوزه مدیترانه از جمله مناطقی هستند که بروز آتش سوزی‌های خود به خود در آن جا امری کاملاً معمول است.
آتش سوزی‌های جنگلی خود به خود معمولاً در فصول تابستان و پاییز و هم چنین هنگام وقوع خشک سالی اتفاق می‌افتند، زیرا در چنین مواقعی برگ‌ها و ترکه‌های ریخته شده بر روی زمین و هم چنین دیگر مواد ارگانیک به موادی خشک و بسیار قابل اشتعال تبدیل می‌شوند. بادهای قوی می‌توانند این نوع آتش سوزی‌های جنگلی را به مناطق بزرگی گسترش داده و مهار آن را سخت و دشوار سازند.

فعالیت‌های انسان

فعالیت‌های انسان، یا به عبارت دقیق‌تر، سهل‌انگاری‌های انسان عامل بیش از 80 درصد آتش سوزی‌های جنگلی به شمار می‌روند. اکثر آتش سوزی‌های جنگلی که در نتیجه‌ی فعالیت‌های انسان رخ می‌دهند را می‌توان آتش سوزی‌های تصادفی نامید. یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های انسان که می‌تواند باعث بروز آتش سوزی در جنگل شود ایجاد حریق در راستای پاک سازی زمین از پوشش گیاهی است که گاهی اوقات می‌تواند از کنترل خارج شود.
گاهی اوقات کسانی که برای گردش و تفریح به جنگل می‌روند می‌توانند به طور بالقوه عامل بروز آتش سوزی شوند و مثلاً هنگام بازگشت آتشی را که در جنگل روشن کرده‌اند به همان شکل رها کرده یا ته سیگار روشن خود را در جنگل بیاندازند. در بسیاری از مواقع چمن‌های خشک را می‌سوزانند تا رشد چمن تازه را تسریع نمایند و این امر نیز می‌تواند باعث بروز آتش سوزی در جنگل شود.

دلایل دیگر

یک عامل مهم دیگر بروز آتش سوزی در جنگل جرقه‌هایی است که در اثر سقوط سنگ و برخورد سنگ‌ها شکل می‌گیرند. آتش سوزی جنگلی می‌تواند در طول ماه‌های خشک فصل تابستان، دوره‌های خشک سالی و دوره‌های وزش بادهای قوی مرتباً اتفاق افتد. حتی باور بر این است که گرمایش جهانی نیز باعث افزایش شدت و تعداد موارد وقوع خشک سالی شده و در نتیجه باعث وقوع آتش سوزی‌های مکرر در مناطق جنگلی می‌شود.

کنترل و پیش گیری

تدابیر پیش گیرانه جهت جلو گیری از وقوع آتش سوزی‌های جنگلی عبارتند از برخی از روش‌های پیش گیرانه که می‌توانند به کاهش خطرات ناشی از آتش سوزی و کنترل شدت و گستره آتش کمک کنند و بدین ترتیب تعادل زیست‌ بوم را حفظ کرده و از منابع محافظت کنند. نظارت دقیق بر آتش سوزی‌های جنگلی که در اثر عوامل طبیعی رخ داده‌اند می‌تواند از گسترش آتش سوزی به مناطق دیگر جلو گیری کند. اداره‌های آتش نشانی در راستای مهار آتش سوزی‌های جنگلی معمولاً از آب و مواد شیمیایی استفاده کرده و این مواد را با استفاده از هوا پیما و هلیکوپتر بر روی آتش می‌پاشند. آتش نشانان برای جلو گیری از گسترش آتش معمولاً با برداشتن مواد قابل اشتعال در یک محدوده‌ی مشخص اقدام به ایجاد یک خط مهار می‌کنند که آتش نمی‌تواند از آن عبور کند.
مقامات دولتی اغلب آتش سوزی‌های کنترل شده یا تجویزی را ایجاد می‌کنند تا بدین طریق از انباشت مواد قابل اشتعال بکاهند و خار و خاشاک را از بین ببرند و در نتیجه از گسترش آتش سوزی‌های جنگلی به مناطق گسترده‌تر جلوگیری کنند. آتش سوزی‌های تجویزی ادواری همچنین می‌توانند به حفظ تنوع زیستی نیز کمک کنند، زیرا دود و حرارت ایجاد شده در جریان آتش سوزی می‌توانند جوانه ‌زنی و رشد بذرهای برخی گونه‌های گیاهی را سهولت ‌بخشند. گذشته از اینها، رفتارهای مسئولانه‌ی انسان می‌توانند از تعداد موارد آتش سوزی‌های جنگلی به میزان زیادی بکاهند. در واقع ما می‌توانیم با اجتناب از رها سازی عوامل آتش افروز در جنگل به طور چشم گیری از تعداد آتش سوزی‌های جنگلی بکاهیم.
آتش سوزی‌های جنگلی علاوه بر وارد کردن خسارات شدید به درختان هم چنین می‌توانند به میزان زیادی بر آب و هوا اثر بگذارند. این آتش سوزی‌ها می‌توانند بر میزان گازهای گل خانه‌ای (بخار آب، دی‌اکسید کربن، متان، اکسید نیتروس، اوزون، و کلروفلوئوروکربن‌ها) بیافزایند و بدین ترتیب مشکل آلودگی و گرمایش جهانی را وخیم‌تر سازند. با این حال، آتش سوزی‌های جنگلی بخش مهمی از اکوسیستم هستند و بسیاری از گیاهان برای این که رشد و تکثیر یابند به حرارت و دود ناشی از این آتش سوزی‌ها وابسته هستند. اما آتش سوزی‌های جنگلی بزرگ می‌توانند خسارات گسترده‌ای به اکوسیستم وارد کنند و همین امر اهمیت کنترل و پیش گیری کار آمد آتش سوزی‌های جنگلی را مورد تأکید قرار می‌دهد.