فرد در پاسخ به استرس چه مراحلی را پشت سر می گذارد؟

 

پاسخ فرد به استرس از سه مرحله می گذرد. در هر مرحله فرد علائمی را تجربه می کند. این سه مرحله عبارتند از:

مرحله ی آگاهی از خطر، مرحله ی مقاومت و مرحله ی فرسودگی.

مرحله ی آگاهی از خطر:

در پاسخ به یک رویداد استرس زا ( مانند: تصادف با اتومبیل و ... ) فعالیت بدن به شدت افزایش می یابد. افزایش فعالیت بدن ناشی از آزاد شدن قند و هورمون آدرنالین در خون است که به دلیل فعالیت سیستم سمپاتیک می باشد.

این نوع استرس، « استرس اولیه » نامیده می شود و واکنش بدن در این مرحله واکنش « هشدار یا آگاهی از خطر » می باشد.

به جز موقعیت های استرس زای ناخواسته، انتخاب های ما نیز در ایجاد استرس نقش دارند. به راستی چه کسی شب عروسی خود را بدون استرس سپری می کند؟ گرچه این انتخاب یک انتخاب مثبت است اما همه ی افراد در این شرایط استرس را تجربه می کنند. این نوع استرس « استرس ثانویه » نامیده می شود.

استرس خواه از نوع اولیه باشد یا ثانویه، فرد در مرحله ی آگاهی از خطر، علائم و نشانه های زیر را تجربه می کند:
- افزایش ضربان قلب، افزایش فشارخون، تنفس سریع و سطحی، تعریق و مشکلات گوارشی ( مانند: اسهال، تکرر ادرار، تهوع )

مرحله ی مقاومت:

اگر برای گریز از مرحله ی یک هیچ راهی وجود نداشته باشد و محرک های تنش زا داشته باشند، مرحله ی مقاومت آغاز می شود.

در این مرحله بدن در برابر محرک های تنش زا پیاپی مقاومت می کند و هورمون ها نقش دفاعی مهمی از نظر مقاومت در برابر محرک های تنش زا به عهده دارند. یکی از هورمون های مهم، هورمون کورتیزول است.

کورتیزول و دیگر هورمون های مشابه به بدن اجازه می دهند تا برای مدت زمان طولانی در برابر محرک های تنش زا مقاومت کند، اما افزایش هورمون کورتیزول با تجزیه ی چربی ها و پروتئین ها، آزاد شدن قندخون و افزایش سوخت و ساز بدن همراه است.

این وضع گرچه در کوتاه مدت سازگارانه است، یعنی سوخت بیشتری در دسترس بدن قرار می گیرد اما در دراز مدت زیان بار می باشد. یکی از آثار زیان بار افزایش کورتیزول در خون، استفاده ی فزاینده از پروتئین برای سوخت است.

پروتئین ها برای ساختن یاخته های تازه به ویژه گلبول های سفید لازم و ضروری هستند و اگر ذخیره ی پروتئین های مورد نیاز برای ساختن گلبول های سفید خون، به علت مصرف شدن جهت سوخت و ساز بدن، کاهش یابد، گلبول های سفید کمتری تولید می شود و بدن به خوبی نمی تواند با عفونت مبارزه کند.

در این صورت فرد در برابر ابتلا به بسیاری از بیماری ها آسیب پذیر می شود.

از آن جایی که منابع جسمانی بدن در این مرحله می سوزد، فرد در این مرحله علائم و نشانه های زیر را تجربه می کند:
- احساس تحت فشاربودن، خستگی و کوفتگی، ضعف حافظه و تمرکز و ابتلاء به بیماری های حاد مانند ( ابتلاء به سرماخوردگی یا آنفلوآنزا و... )

مرحله ی فرسودگی:

در سومین مرحله ی واکنش به استرس، بدن به دلیل تخلیه ی کامل منابع انرژی دچار فرسودگی می شود. به عبارتی مزمن شدن استرس به درهم شکستن مقاومت بدن می انجامد و فرد بیماری های زیر را تجربه خواهد کرد:

بیماری های قلبی- عروقی، زخم معده و روده، مشکلات هورمونی، مشکلات پوستی مانند ( کهیر، آکنه و ... ) و بیماری های روان پزشکی مانند اضطراب، افسردگی، تغییرات شخصیتی.

تفاوت بین استرس و اختلالات عصبی

متاسفانه هیچ راهی برای تمایز بین اضطراب و انواعی از اختلالات عصبی جدی وجود ندارد. علائم آنها بسیار مشابه است و علیرغم تفاوت‌های بسیار جزئی میان چند علامت و نشانه، به طور کلی علائم آنها تفاوت اندکی با یکدیگر دارند. بسیاری از علائم اضطراب می‌تواند بسیار مشابه با علائم اختلالات عصبی باشد.

به همین دلیل مراجعه به یک متخصص مغز و اعصاب اهمیت زیادی دارد. اگر چه اضطراب بسیار شایع است، اما مراجعه به متخصص مغز و اعصاب، تنها راه برای اطمینان از این است که شما به یک اختلال عصبی مبتلا نیستید.

نکته مهم و کلیدی این است که اگر پزشک متخصص به شما می‌گوید: “مشکل خاصی ندارید” بلافاصله برای کنترل اضطراب خود اقدام کنید. اما اگر همچنان به در وضعیت اضطراب باقی بمانید، علائم عصبی‌ بیشتری در شما بروز کرده و به آزمایشات بیشتر و تشدید اضطراب شما ختم خواهد شد.

به یاد داشته باشید، حتی اگر به یک اختلال عصبی مبتلا هستید، باز هم کنترل اضطراب مهم است. اضطراب شما در نه تنها در شادی و شادابی شما، بلکه در میزان موفقیت درمان‌های پزشکی نقش مهمی دارد. اگر به هر دلیلی فکر می‌کنید که مبتلا به اضطراب و نه یک اختلال عصبی هستید، فوق العاده مهم است که برای کنترل و رفع آن کمک بطلبید.

نویسنده: بخشی از این متن توسط شهربانو قهاری نوشته شده است

منبع مقاله:
هیئت تحریریه پرتال فرهنگی راسخون
قهاری، شهربانو؛ (1391)، زندگی بدون استرس ( راهنمایی برای مقابله با استرس )، تهران: نشر قطره، چاپ چهارم