برخورد تؤام با احترام

عوامل تحکيم خانواده (2)

الف: ضرورت تکريم و احترام متقابل
ب: حفظ شخصيت زن و مرد
ج: اهميت حفظ حرمت
چه عواملي باعث حفظ حرمت است
الف: خويشتن داري
ب: قطع وابستگي

الف: ضرورت تکريم و احترام متقابل

يکي از حقوقي که به طور مشترک بين زن و مرد وجود دارد. احترام و تکريم يکديگر است. مرد و زن بايد هميشه احترام همسر خود را نگه دارند، خواه در محيط خانه و يا در مهماني باشند. اين اساسي ترين نکته اي است که زن و مرد هر دو به رعايت آن موظف هستند. چرا که بسياري از جنگ و جدال ها در محيط خانوادگي وقتي شروع مي شود که حرمت و احترام زن يا مرد از بين رفته باشد و در چنين وضعي است که نزاع و درگيري بين آن دو آغاز مي گردد. در حالي که اگر زن و مرد احترام يکديگر را رعايت مي کردند و پرده ها کنار نرفته بود، هرگز به نزاع نمي پرداختند احترام و تکريم زن و مرد، بخصوص در برابر ديگران امري بسيار ضروري و حياتي است. زيرا انسان ها در برابر ديگران حساسيت خاصي دارند و روي اين اصل زن و مرد بايد در تمامي دوران زندگي از بيان هر گونه جملاتي که منافي با احترام و تکريم است جداً اجتناب کنند.
رعايت احترام و تکريم بين زن و مرد ايجاب مي کند که وقتي يکي از آن دو دچار خطا و اشتباه شد، فرد مقابل با گذشت و کرامت از کنار آن بگذرد و خطا و اشتباه وي را آشکارا بيان نکند. بديهي است که همين تفاضل مي تواند همانند يک عامل تربيتي شخصي را که به خطا و اشتباه افتاده است بيداد و متنبه گرداند.
« زن و مرد هميشه بايد در برخورد و ارتباط با يکديگر از کلمات و الفاظ احترام آميز استفاده کنند. مسلماً اين شرايط وقتي فراهم مي آيد که زن و مرد حد وجودي و ارتباطي خويش را حفظ کنند و از گليم خود قدمي فراتر نگذارند ». (1)

ب: حفظ شخصيت زن و مرد

تمام افراد داراي ارزش و شخصيت هستند. و هرگز هيچ انساني نبايد تحقير گردد. پروردگار متعال در قرآن به صورت هاي گوناگون کرامت و شرافت انسان را بازگو کرده و در جايي مي فرمايد:
( وَ لَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَ حَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَ فَضَّلْنَاهُمْ عَلَى کَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلاً ). (2)
فرزندان آدم را گرامي داشتيم و در خشکي و دريا برنشانديم و از چيزهاي پاکيزه روزي شان داديم و آنان را بر بسياري از آفريدگان خويش برتري بخشيديم.
بدون ترديد، انسان ها نيازمند حفظ شخصيت خويش هستند و همه ي افراد دوست دارند رفتار و کردارشان مورد تأييد ديگران قرار گيرد. زيرا تأييد شدن از سوي ديگران به آدمي جان تازه اي مي بخشد. نکته ي بسيار ظريف و حساسي که نوعاً از آن غفلت داريم اين است که تماميت وجودي هر فرد وابسته به شخصيت اوست، يعني اگر فردي از نظر شخصيت لطمه ببيند، همه ي هستي خود را از دست مي دهد.
امام هادي عليه السلام:
« من هانت عليه نفسه فلا تأمن شره ». (3)
هر کس خود را پست و بي شخصيت ديد. هيچ کس از شر او در امان نيست.
يکي از مسايل زير بنايي و بسيار حساس که رعايت آن در زندگي خانوادگي لازم و ضروري به نظر مي رسند حفظ شخصيت زن و مرد به وسيله ي يکديگر است. زن و مرد به خاطر استحکام خانواده هر دو موظف هستند حرمت يکديگر را حفظ کنند و هرگز رو در روي يکديگر قرار نگيرند، زيرا دشواري هاي خانوادگي وقتي آغاز مي گردد که زن و مرد در برابر يکديگر ايستاده، پرده ي حرمت از ميان آنان برداشته شود. بديهي است که اين کار بسيار ظريف و دقيق است و هنرمندي و هوشمندي لازم دارد.
در زندگي خانوادگي نيز روابط زن و مرد بايد به گونه اي تنظيم شود که ضمن وجود صميميت و صفا، شخصيت طرفين حفظ گردد. (4)
معمولاً در محيط خانواده بين زن و مرد شرايطي حاکم مي گردد که به شدت نسبت به هم صميمي شده و رابطه ي دوستانه بين آنها حاکم مي شود. بايد دقت کرد که صميميت ها مانع احترام نگردد. در حالات حضرت امام قدس سره نقل شده است که همسر امام مي فرمودند: « من وقتي وارد اطاق مي شدم ايشان جلوي پاي من بلند مي شدند ». (5)
و يا « وقتي سر سفره من حضور نداشتم، امام غذا ميل نمي کردند و مي فرمودند تا خانم نيايند من غذا نمي خورم ». (6)
و يا نقل شده که خانم امام مي فرمودند: « اگر وارد اطاق امام مي شدم و فراموش مي کردم درب اطاق را ببندم. امام بدون جسارت و يا اينکه دستور به من بدهند که درب را ببندم، خودشان بلند مي شدند و درب اتاق را مي بستند ». (7)

ج: اهميت حفظ حرمت

يکي از وظايف اخلاقي که رعايت آن در زندگي مشترک لازم است حفظ حرمت هاست. منظور از حفظ حرمت پرهيزکردن از رفتار و گفتاري است که باعث فروريختن شخصيت انسان در محيط خانواده مي گردد و از ارزش و اعتبار انسان در نزد اعضاي خانواده مي کاهد.
در آموزه هاي ديني ما هم سفارش شده که حفظ حرمت مؤمن واجب است. پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود:
« هرکس مؤمني را تحقير کند اعلان جنگ با خدا کرده است ». (8)
حفظ حرمت زن و شوهر در محيط خانواده عامل رشد شخصيت اعضاي خانواده است. خصوصاً اگر در حضور فرزندان زن و مرد نسبت به هم بي حرمتي کنند، آن ها هم ياد مي گيرند نسبت به والدين و خواهران و برادران خود بي حرمتي نمايند.

چه عواملي باعث حفظ حرمت است

رفتار انسان از صفات اخلاقي او ريشه مي گيرد. مي توان عامل اصلي حفظ حرمت انسان را در صفات روحي و اخلاقي او جست و جو کرد. صفات پسنديده اي مانند عزت نفس، سخاوت، مناعت طبع و متانت که عامل حفظ حرمت است، و صفاتي مانند بخل، کينه، دشمني، تند خويي، ناجوانمردي، شوخي هاي رکيک و عدم رعايت آداب اسلامي که موجب هتک حرمت، انسان است. در اينجا به سه عامل حفظ حرمت اشاره مي کنيم:
الف ) پرهيز از درگيري هاي بيهوده
در زندگي خانوادگي، مواردي پيش مي آيد که زمينه ساز مشاجره و درگيري هاي لفظي است و در اين موارد اگر انسان جلوي زبان خود را نگيرد و براي اثبات اشتباه همسر و يا توجيه خطاي خود با او به مجادله و بگو و مگو بپردازد، به تدريج حرمت خويش را خدشه دار مي سازد. لذا در چنين مواقعي فرد براي دفاع از حيثيت خود گاهي متوسل به بدزباني و بدخلقي مي گردد که عامل حرمت شکني در خانواده است.

الف: خويشتن داري

گاهي رفتار همسرتان مورد پسند شما نيست. در اين صورت از خود واکنش سريع نشان ندهيد و نسبت به رفتار همسرتان عصباني نشويد. در اينجا فرد نيازمند صبر و حوصله و خويشتنداري است و گاهي تغافل کردن و نديدن رفتار بد همسر زمينه هاي حفظ حرمت را در خانواده فراهم مي نمايد.
علي عليه السلام مي فرمايند:
« لا عز ارفع من الحلم؛ هيچ عزتي بلندتر از خويشتن داري نيست ». (9)

ب: قطع وابستگي

گاهي وابستگي شديد به همسر زمينه هاي هتک حرمت را به وجود مي آورد، افرادي که به يکديگر وابستگي شديد دارند، سطح توقع آنان نسبته به هم بالا مي رود؛ لذا وقتي نتوانستند انتظارات يکديگر را برآورده نمايند، به هم جسارت کرده، زمينه هاي حرمت شکني را فراهم مي آوردند.
رواياتي در زمينه ي احترام همسر بيان شده است.
امام صادق عليه السلام فرمودند:
« روزي پيامبر صلي الله عليه و آله نشسته بودند شتري آمد و خدمت پيامبر صلي الله عليه و آله زانو زد و به شدت ناله سر داد؛ عمر عرض کرد: يا رسول الله! اين حيوان برشما سجده کرد؟ اگر چنين کرد ما به سجده بر شما سزاوارتريم! پيامبر صلي الله عليه و آله فرمودند: نه! فقط براي خدا سجده کنيد. . . اگر لازم باشد شما براي کسي غير خدا سجده کنيد دستور مي دهم زن ها براي شوهرها سجده کنند »(10)
پيامبر صلي الله عليه و آله فرمودند:
« يکي از وظايف زن اين است که چراغ خانه را روشن کند، غذا آماده نمايد، وقتي شوهر وارد مي شود تا نزديک درب به استقبال شوهر بيايد و به او خوش آمد بگويد ». (11)
پيامبر صلي الله عليه و آله فرمودند:
« خيرکم خيرکم لاهله و انا خير لاهلي ». (12)
بهترين شما کسي است که با خانواده اش نيکوتر رفتار کند و من از همه شما بيشتر نسبت به زن و اهل خانه خود خوش رفتارترم.
امام حسن عليه السلام به مردي که در مورد ازدواج با حضرت مشورت کرد فرمودند:
« دخترت را به مرد با تقوا شوهر بده؛ اگر دختر تو را دوست داشته باشد او را احترام مي کند و اگر دوست نداشته باشد به او ظلم نمي کند ». (13)
امام کاظم عليه السلام:
« جهاد زن شوهرداري نيکوست ». (14)
پيامبر صلي الله عليه و آله:
« نشستن مرد نزد زن و فرزندش، نزد خداي متعال محبوبتر از اعتکاف در اين مسجد من است ». (15)
امام سجاد عليه السلام:
« خداوند از آن کسي خوشنودتر است که خانواده ي خود را بيشتر در رفاه و نعمت قرار دهد ». (16)
پيامبر صلي الله عليه و آله:
« هر کس وارد بازار شود و هديه اي بخرد و آن را براي خانواده خود ببرد، همانند کسي است که براي گروهي نيازمند صدقه اي برده و بايد از دختران شروع کند ». (17)

نمونه هايي از زندگي محترمانه ي حضرت امام قدس سره در رفتار با همسرشان:

همسر شهيد محلاتي به نقل از همسر بزرگوار خود مي گويد:
امروز حضرت امام قدس سره فرمودند:
« طلبه هاي متأهل نبايد شب ها مطالعه کنند. بلکه شب ها را به رسيدن به امور زندگي و رسيدگي به زن و فرزند گذرانده، سحرها را به مطالعه اختصاص دهند ». ( 18)
امام د روصيت نامه ي خود به فرزندش مي فرمايد:
« حقوق بسيار مادرها را نمي توان شمرد و نمي توان به حق ادا کرد. حق يک شب مادر نسبت به فرزندش از سالها عمر پدر متعهد، ارزنده تر است. (19)
همسر امام قدس سره:
« حضرت امام به من خيلي احترام مي گذاشتند و خيلي اهميت مي دادند. هيچ حرف بد يا زشتي به من نمي زدند. امام حتي در او ج عصبانيت هرگز بي احترامي و اسائه ي ادب نمي کردند، هميشه در اتاق جاي بهتر را به من تعارف مي کردند ». (20)
دختر امام قدس سره:
« برخورد حضرت امام با همسرشان در عين صميميت و محبت بسيار محترمانه بود. در تمام مسايل شخصي و خانوادگي نظر خانم محترم بود. و ايشان هيچ گونه دخالتي در امور داخلي منزل نداشتند ». (21)
همسر امام قدس سره:
« من تا نمي آمدم سر سفره، خوردن غذا را شروع نمي کردند. به بچه ها هم مي گفتند صبر کنيد تا خانم بيايد ». (22)
دختر امام قدس سره:
« اگر بگويم که در طول شصت سال زندگي، زودتر از خانم دستشان توي سفره نرفت، دروغ نگفته ام. اگر بگويم کوچک ترين توقعي از ايشان نداشتند، دروغ نگفته ام؛ حتي در طول اين سال ها يک ليوان آب هم از خانم نخواستند. (23)
قسمتي از نامه ي امام قدس سره از ترکيه در زمان تبعيد به فرزندشان شهيد مصطفي قدس سره:
« لازم به تذکر نيست که بايد به مادر و متعلقين با کمال مهرباني و عطوفت رفتار نماييد. مخصوصاً خدمت کنيد به مادر، که رضاي خداي تعالي در آن است ». ( 24)
همسر امام قدس سره:
« احترام مرا نگه مي داشتند و حتي حاضر نبودند که من در خانه کار کنم، هميشه مي گفتند جارو نکن و اگر مي خواستم لب حوض روسري بچه را بشويم، مي آمدند و مي گفتند: بلند شو، تو نبايد بشويي. من پشت سر ايشان اتاق را جارو مي کردم. يک روز وقتي ظرف مي شستم امام فرمودند: فريده بدو خانم دارد ظرف مي شويد؛ حتي وقتي وارد اطاق مي شدم، به من نمي گفتند در را پشت سرم ببندم ». (25)
همسر امام قدس سره:
« اگر بچه ها پيش امام مي رفتند، من حضور نداشتم به بچه ها مي گفت: برويد داخل حياط، مادرتان تنهاست. برويد پيش مادرتان صحبت کنيد ». (26)
همسر امام قدس سره و روز زن
نوه ي امام مي گويد:
« [ امام ] پول به ما مي دادند، مي گفتند پول را بگيريد براي روز مادر، براي مادرتان هديه بگيريد ». (27)

پي نوشت ها :

1. جوان و تشکيل خانواده، مجيد رشيد پور، ص 98-97.
2. سوره اسراء، آيه ي 70.

منبع مقاله :
رفيعي محمدي، علي محمد؛ (1389)، نسيم عشق: عوامل تحکيم و تزلزل خانواده، قم: انتشارات رسول اعظم ( صل الله عليه و آله و سلم )، چاپ هفتم