با عرض سلام خدمت برادر گرامی! قبل از بیان تفسیر آیه بهتر است بگویم بالاترین حالت و درجه مومن رضایت خداوند از مومن است: رضی الله عنهم و رضوا عنه........... همان حالتی که بزرگترین عاشق یان عالم یعنی مولا حسین بن علی علیه السلام در لحظات آخر خود داشتند: الهی رضی بقضائک صبرا علی بلائک لا معبود سواک. و اما تفسیرآیه: «وعد الله المؤمنين و المؤمنات جنات تجري من تحتها الانهار ...» كلمه « عدن» مصدر و به معناي اقامت و استوار است ، مثلا گفته مي‏شود« فلان عدن بالمكان» معنايش اين است كه فلاني در فلانجا ماندگار شد ، و« معدن» را به اين جهت معدن مي‏گويند كه جواهر و فلزات در آن قطعه از زمين مستقر گشته است .و بنابراين ، معناي «جنات عدن» بهشتهاي ماندني و از بين نرفتني خواهد بود . رضوان خدا، حقيقت رستگاري است و حتي در بهشت رضاي خدا نباشد بهشت هم عذاب خواهد بود و معناي جمله « و رضوان من الله اكبر» بطوري كه سياق آن را افاده مي‏كند اين است كه خوشنودي خدا از ايشان از همه اين حرفها بزرگتر و ارزنده‏تر است .و اگر رضوان را نكره آورد براي اشاره به اين معنا است كه معرفت انسان نمي‏تواند آن را و حدود آن را درك كند ، چون رضوان خدا محدود و مقدر نيست تا وهم بشر بدان دست يابد ، و شايد براي فهماندن اين نكته بوده كه كمترين رضوان خدا هر چه هم كم باشد از اين بهشت‏ها بزرگتر است ، البته نه از اين جهت كه اين بهشت‏ها نتيجه رضوان او و ترشحي از رضاي اوست - هر چند اين ترشح در واقع صحيح است - بلكه از اين جهت كه حقيقت عبوديت كه قرآن كريم بشر را بدان دعوت مي‏كند عبوديتي است كه بخاطر محبت به خدا انجام شود ، نه بخاطر طمعي كه به بهشتش و يا ترسي كه از آتشش داريم ، و بزرگترين سعادت و رستگاري براي يك نفر عاشق و دوستدار اين است كه رضايت معشوق خود را جلب كند ، بدون اينكه در صدد ارضاء نفس خويش بوده باشد . و شايد به منظور اشاره به اين نكته است كه آيه را به جمله« ذلك هو الفوز العظيم» ختم نموده و اين جمله دلالت بر معناي حصر دارد و چنين افاده مي‏كند كه اين رضوان حقيقت هر فوز و رستگاري بزرگي است ، حتي رستگاري بزرگي هم كه با رسيدن به جنت خلد دست مي‏دهد حقيقتش همان رضوان است ، زيرا اگر در بهشت حقيقت رضاي خدا نباشد همان بهشت هم عذاب خواهد بود ، نه نعمت . بحث روايتي رواياتي در مورد خشنودي و رضاي الهي در ذيل جمله« و رضوان من الله اكبر» و در تفسير عياشي از ثوير از علي بن الحسين (عليهماالسلام) روايت شده كه فرمود : وقتي اهل بهشت وارد بهشت شده و ولي خدا به جنات و قصرهاي خود درآيد و هر مؤمني بر اريكه ( تخت ) خود تكيه زند ، خدمت‏گزارانش به دورش حلقه مي‏زنند ، و شاخه‏هاي پر ميوه ، خود را به طرفش خم مي‏كنند و در پيرامونش چشمه‏سارها جوشيدن مي‏گيرد و از چشم اندازش نهرها به جريان مي‏افتد و برايش بساطها گسترده مي‏گردد و پشتي‏ها برايش مي‏گذارند و هر چه را كه بخواهد و اشتها كند قبل از آنكه به زبان آورد خدامش برايش حاضر مي‏سازند و برايش حور العين از جنان بيرون مي‏آيند و بندگان خدا آنچه كه خدا بخواهد در اين حالت و در اين تنعم بسر مي‏برند .تا آنكه پروردگار جبار براي آنان تجلي نموده مي‏فرمايد : اي اولياء و اي اهل طاعت من ! و اي ساكنان بهشت من كه در جوار من منزل گرفته‏ايد ! ميل داريد به شما از كرامتي بالاتر از آنچه داريد خبر دهم ؟ عرض مي‏كنند : پروردگارا آن چيست كه از اين بهشت كه هر چه بخواهيم در آن مي‏يابيم بهتر و بالاتر است ؟ . بار ديگر همان پرسش تكرار مي‏شود و عرض مي‏كنند : پروردگارا ، بله ، آن كدام خير مي‏باشد كه بهتر از اين بهشت است ؟ خداي تعالي فرمايد : رضايت من از شما و دوستي من نسبت به شما است كه از آن لذت‏ها و نعمت‏ها كه در آنيد بهتر است .بعرض مي‏رسانند : آري ، پروردگار ما ! رضايت تو از ما ، و محبت تو ، به ما ، بهتر و گواراتر است . آنگاه علي بن الحسين (عليهماالسلام) اين آيه را تلاوت فرمود :« وعد الله المؤمنين و المؤمنات جنات تجري من تحتها الانهار خالدين فيها و مساكن طيبة في جنات عدن و رضوان من الله اكبر ذلك هو الفوز العظيم» . و در الدر المنثور است كه ابن مردويه از جابر روايت كرده كه گفت رسول خدا (صلي‏الله‏عليه‏وآله‏وسلّم) فرمود : وقتي اهل بهشت به بهشت درمي‏آيند خداي تعالي مي‏فرمايد : آيا بيش از اين ، چيز ديگري مي‏خواهيد تا برايتان آماده سازم ؟ عرض مي‏كنند : پروردگارا مگر چيز ديگري هم مانده كه در اينجا فراهم نشده باشد ؟ مي‏فرمايد : آري ( بالاتر از همه اين نعمتها ) رضاي من است كه تا ابد بر شما خشم نمي‏گيرم . مؤلف : اين معنا در روايات بسياري از طريق شيعه و سني وارد شده است . در جامع الجوامع از ابي درداء از رسول خدا (صلي‏الله‏عليه‏وآله‏وسلّم) نقل كرده كه فرمود : عدن خانه خدا است كه هيچ چشمي آن را نديده و صورتش به قلب هيچ بشري خطور نكرده و غير از سه طائفه كسي را در آن راه نيست : انبياء ، صديقين و شهداءخداي تعالي فرموده : خوشا بحال كسي كه بدرون تو درآيد . مؤلف : عموميت بهشت كه روايت آن را مي‏رسانيد منافاتي با اختصاص آن براي سه طائفه ندارد ، زيرا از آيه« و الذين آمنوا بالله و رسله اولئك هم الصديقون و الشهداء عند ربهم - كساني كه ايمان آوردند به خدا و فرستادگانش ، ايشانند همان صديقين و شهداء نزد پروردگارشان» استفاده مي‏شود كه خداي سبحان عموم مؤمنين را به شهدا و صديقين ملحق مي‏كند. موفق و مؤید و پیروز باشید.