پرسش :
پسر نوجوانم كه در مقطع دبيرستان تحصيل مي كند، چند ماهي است كه دوستان زيادي پيدا كرده كه اين مساله باعث افت تحصيلي او شده است. و ديگر آنكه بدون اجازه از خانه پول بر مي دارد و به دورغ گفتن نيز عادت كرده است؛ نسبت به نماز و امور ديني نيز توجهي ندارد. لطفاً دراين رابطه مرا راهنمايي فرماييد.
پاسخ :
تربيت فرزند رسالت بزرگي است كه خداوند متعال بر عهدة پدر و مادر قرار داده است. اهتمام و عنايت شما نسبت به اين مسئوليت سنگين، بسيار با ارزش و ستودني است. البته به جهت حساسيت و اهميت فراواني كه اين موضوع دارد، شايسته است كه در مسير كسب اطلاعات در اين زمينه، استمرار، استقامت و تلاش هميشگي داشته باشيد. ضمن آنكه ان شاء الله در مكاتبات بعدي خود اطلاعات دقيق تر و بيشتري (از قبيل سن فرزند، نوع ارتباط شما ـ به خصوص پدر ـ با او و... ) در اختيار ما قرار دهيد تا در حل سريعتر و دقيقتر مشكل، شما را ياري دهيم. دورة نوجواني به جهت ويژگي هاي منحصر به فرد آن، حساس ترين مرحلة عمر آدمي است كه نوع گذر از اين دوره، تأثير فراواني در سعادت و موفقيت و يا عدم موفقيت و ناكامي انسان در مراحل ديگر از خود بر جا خواهد گذاشت.
ويژگي هاي دورة نوجواني
تغييرات سريع و آشكار بدني، دگرگوني عواطف، توانايي ها، انديشه و رفتار، تغيير رفتار اطرافيان و انتظارات جديد آنان از او و مواردي ديگر از اين قبيل همگي از خصوصيات ويژة دوران نوجواني است كه اگر به خوبي مورد درك و شناخت واقع نشوند، تعامل و رفتار متناسب ما را با فرزند نوجوانمان دچار اختلال خواهد نمود. بنابراين اولين و مهمترين اقدامي را كه شما ـ مادر گرامي‌ـ بايد در نظر داشته باشيد همين «شناخت صحيح و درك واقعي از خصوصيات و نيازهاي نوجوان» است. اين نكته را نيز توجه بفرماييد كه در تمام اين مراحل و مواردي كه ذكر مي كنيم، نقش پدر نيز بسيار با اهميت و تأثير گذار خواهد بود، به خصوص در ارتباط با پسر نوجوان كه نوع ارتباط او با فرزند پسرش و آگاهي از نكات كليدي در اين رابطه، اهميت بسيار جدي، مضاعف و انكار ناپذير دارد. لذا تا آنجا كه مي توانيد ايشان را در اين امر حساس مشاركت دهيد.
همان گونه كه بيان شد نوجواني دورة توأم با بحران و همراه ويژگي هاي خاصي است. نوجوان به جلب محبت و دوستي همتايان و همسالان خود بيش از هر چيزي اهميت مي دهد. مي كوشد تا افراد گروه مورد علاقه اش او را بپذيرند يا به اصطلاح قبول داشته باشند؛ به اين جهت غالباً مانند آنان آرايش مي نمايد، لباس مي پوشد و رفتار مي كند. و اين مسأله اي كاملا طبيعي است چرا كه او به دنبال كسب «هويت خود» و «شناخت هر چه بهتر خويش» است كه اين نياز را در تعاملات اجتماعي خود جستجو مي كند. او مي خواهد به شخصيت، خواسته ها، قابليت ها و... او احترام گذاشته شود و گروه همسال خود را بهترين مأوي و مرجع رفع اين نيازهاي خود مي يابد. در عين حال در اين مسير، بسيار كم تجربه و آفت پذير است و براي اينكه بتواند به يك ارتباط سالم و سازنده دست يابد بايد او را تشويق نمود تا با دوستاني كه داراي ايمان و اخلاق نيك، استعداد، هنر و سوابق تحصيلي درخشان هستند، دوستي و ارتباط برقرار كند.
وظيفه شما نسبت به فرزندتان
نقش شما پدر و مادر گرامي، نقش معلمي دلسوز و با تجربه است كه او را در اين مسير با حوصله و مهرباني آگاه سازد، از اهميت دوست برايش بگويد و اينكه يك دوست ناصالح تا چه اندازه ممكن است سرمايه هاي گرانماية آدمي را تباه سازد. اما هرگز نبايد او را از هر گونه روابط و دوستي برحذر داشت. ضمن آنكه شما هم مي توانيد و بسيار شايسته است كه يكي از بهترين و بلكه بهترين دوست او باشيد. آنقدر فضاي توأم با صميمت و مهرباني در محيط خانواده براي او فراهم سازيد كه بعضي وقت ها، درد دلها، نيازها و احساسات خود را براي شما بازگو كند و شما هم با صبر و حوصله به حرفهايش گوش دهيد. شايد نيازهايي را بيان كند (حال نيازهاي واقعي يا غير واقعي و كاذب) كه تا آن موقع از آن بي اطلاع مانده بوديد و او هم نتوانسته براي شما بازگو كند. ايجاد اين رابطه بسيار مهم است و ثمرات فراواني را به دنبال خواهد داشت. شايد در اين صورت ديگر نيازي نداشته باشد كه پنهان از شما و بدون اجازه از شما مجبور به برداشتن پول باشد.
تضادهاي رفتاري و الدين، سخت گيري هاي شديد، فضاي خشك، بي روح و عاري از محبت خانه همگي در بروز چنين اعمالي از سوي نوجوان تأثير بسيار جدي و مهمي دارد. «بالبي» روان شناسي است كه طي تحقيقات خود به اين نتيجه رسيده است كه اختلال عاطفي و از هم گسيختگي خانواده عامل مهمي در ارتكاب نوجوان به چنين اعمالي به شمار مي آيد. او 44 نوجوان را كه به برداشتن پول بدون اجازه والدين مبادرت كرده بودند مورد پژوهش قرار داده است؛ از اين ميان 14 نفر از آنها از محبت خانواده بي نصيب بودند و بقيه بدون استثناء يا مدتها به علت بيماري از خانواده دور بودند و يا در بيمارستانها بستري و يا دائماً مورد تنبيه و «سرزنش والدين» بودند.[1]
واكنش سريع در مقابل چنين عملي و تنبيه و توبيخ نه تنها در حل ريشه اي اين مشكل كمكي نمي كند بلكه فضا را به گونه اي براي فرزند نا امن مي سازد كه او مجبور خواهد شد در موارد بعدي به دروغ گفتن، انكار و توجيه متوسل شود و بسياري وقتها زمينه دروغ گويي همين محيط توأم با سرزنش و ملامت خواهد بود. او بايد باور كند كه راست گويي خطري را براي او به دنبال نخواهد داشت. ضمن آنكه هيچ وقت اين مسأله را به طور مستقيم به روي او نياوريد و لازم هم نيست كه پول را در جاي خاصي مخفي نماييد. اين نكته را در زماني مناسب و فضايي دوستانه با او در ميان بگذاريد كه بهتر است نيازهاي خود را راحت بيان كند و ما هم با توجه به منطقي بودن آن و در حد توان خود در رفع آن به تو كمك خواهيم كرد و بدون اجازه برداشتن پول مانند استفاده از هر وسيلة ديگران كار ناشايست و غير اخلاقي است.
تعيين پول توجيبي مي تواندکمک خوبي در اين زمينه براي شما باشد. ميزان پول توجيبي را براساس نياز فرزندتان وبا مشورت اوتعيين نماييدوازاوبخواهيد که سطح انتظاراتش را باميزان درآمدش تنظيم کند. وهرزمان که خواسته اي از شما داشت، به آرامي به او بگوييد:"شمااکنون خودت درآمدداري"،"مطمئن هستم با مديريتي که داري درآينده مي تواني خودت تهيه کني". اگراين روش به خوبي انجام شود، آثار بسيار مثبتي داردکه عبارتنداز:آشنايي با مديريت مالي، احساس استقلال، درک اين واقعيت که "اگرپول نداشته باشيم، نمي توانيم خرج کنيم"، آماده کردن اوبراي فعاليت اقتصادي آينده .
بنابراين توجه داريد كه بسياري از مشكلات دورة نوجواني،گاه چون حلقه هاي زنجير به هم پيوسته مي شود و انباشته شدن مشكلات، خطري است كه نوجوان و جوان را تهديد مي كند.
افت تحصيلي
در ارتباط با افت تحصيلي، ممكن است عوامل متعددي در اين ميان نقش داشته باشند كه معمولاً در دوران نوجواني و جواني بروز مي يابند و همانگونه كه گفته شد تنها از طريق ارتباطي دوستانه و صميمي از آنها مطلع خواهيد شد. بيان هدف و ارزش تحصيل علم، تحمل سختي ها و مشكلات آن به جهت رسيدن به آينده اي سرشار از موفقيت و سربلندي، ايجاد انگيزه از طريق ارائه الگوهاي موفق علمي، مشورت با مربي و معلم او، دقت درانتخاب محيط آموزشي وقراردادن اودريک فضاي رقابتي درسي سالم، و بالاخره علاقمند بودن خود شما به علم آموزي به معناي واقعي آن تأثير مثبتي در افزايش رغبت و همت او به فراگيري دانش خواهد داشت. به اين منظور مي توانيد طي برنامه اي منظم، ساعتي از روز را شما هم به همراه او به مطالعه بنشينيد.
با فرزند خود اينگونه رفتار كنيم
روح خدا جويي و خدا پرستي در ضمير صاف و فطرت پاك نوجوان وجود دارد، مهم آن است كه از نشستن غبار و تيرگي بر اين آينه زلال جلوگيري كنيم. زمينه هاي گناه را از محيط خانه و زندگي او دور كنيم. مراقب روابط، دوستان و همنشينان او باشيم. الگوها و اسوه هاي دين، ائمة اطهار ـ عليهم السلام ـ و علماي دين را به او بشناسانيم. عقل و انديشه او را با سوق دادنش به مجالس مذهبي و يا تهية كتاب هاي مناسب سيراب سازيم و خود نيز الگوي مناسبي در اين زمينه باشيم. گاهي وقتها به همراه تمامي اعضاي خانواده براي نماز اول وقت به مسجد برويم و فرزندمان را در خانة خدا با دوستان خدا و كلام خدا مانوس سازيم و تلاش كنيم كه خانة ما و خانوادة ما از جمله خانه هايي باشد كه خداوند متعال اجازه فرموده كه ذكر او در آنجا رفعت گيرد و اوج يابد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. شعاري نژاد، علي اكبر، روانشناسي نوجواني، تهران، كتاب هاي حبيبي، 1351.
2. ايزدي، سيروس، مسائل نوجواني، تهران، چاپخش، 1351.
پی نوشت:
[1] . ماهنامة تربيت، 1369، ص 9.
منبع: اندیشه قم
تربيت فرزند رسالت بزرگي است كه خداوند متعال بر عهدة پدر و مادر قرار داده است. اهتمام و عنايت شما نسبت به اين مسئوليت سنگين، بسيار با ارزش و ستودني است. البته به جهت حساسيت و اهميت فراواني كه اين موضوع دارد، شايسته است كه در مسير كسب اطلاعات در اين زمينه، استمرار، استقامت و تلاش هميشگي داشته باشيد. ضمن آنكه ان شاء الله در مكاتبات بعدي خود اطلاعات دقيق تر و بيشتري (از قبيل سن فرزند، نوع ارتباط شما ـ به خصوص پدر ـ با او و... ) در اختيار ما قرار دهيد تا در حل سريعتر و دقيقتر مشكل، شما را ياري دهيم. دورة نوجواني به جهت ويژگي هاي منحصر به فرد آن، حساس ترين مرحلة عمر آدمي است كه نوع گذر از اين دوره، تأثير فراواني در سعادت و موفقيت و يا عدم موفقيت و ناكامي انسان در مراحل ديگر از خود بر جا خواهد گذاشت.
ويژگي هاي دورة نوجواني
تغييرات سريع و آشكار بدني، دگرگوني عواطف، توانايي ها، انديشه و رفتار، تغيير رفتار اطرافيان و انتظارات جديد آنان از او و مواردي ديگر از اين قبيل همگي از خصوصيات ويژة دوران نوجواني است كه اگر به خوبي مورد درك و شناخت واقع نشوند، تعامل و رفتار متناسب ما را با فرزند نوجوانمان دچار اختلال خواهد نمود. بنابراين اولين و مهمترين اقدامي را كه شما ـ مادر گرامي‌ـ بايد در نظر داشته باشيد همين «شناخت صحيح و درك واقعي از خصوصيات و نيازهاي نوجوان» است. اين نكته را نيز توجه بفرماييد كه در تمام اين مراحل و مواردي كه ذكر مي كنيم، نقش پدر نيز بسيار با اهميت و تأثير گذار خواهد بود، به خصوص در ارتباط با پسر نوجوان كه نوع ارتباط او با فرزند پسرش و آگاهي از نكات كليدي در اين رابطه، اهميت بسيار جدي، مضاعف و انكار ناپذير دارد. لذا تا آنجا كه مي توانيد ايشان را در اين امر حساس مشاركت دهيد.
همان گونه كه بيان شد نوجواني دورة توأم با بحران و همراه ويژگي هاي خاصي است. نوجوان به جلب محبت و دوستي همتايان و همسالان خود بيش از هر چيزي اهميت مي دهد. مي كوشد تا افراد گروه مورد علاقه اش او را بپذيرند يا به اصطلاح قبول داشته باشند؛ به اين جهت غالباً مانند آنان آرايش مي نمايد، لباس مي پوشد و رفتار مي كند. و اين مسأله اي كاملا طبيعي است چرا كه او به دنبال كسب «هويت خود» و «شناخت هر چه بهتر خويش» است كه اين نياز را در تعاملات اجتماعي خود جستجو مي كند. او مي خواهد به شخصيت، خواسته ها، قابليت ها و... او احترام گذاشته شود و گروه همسال خود را بهترين مأوي و مرجع رفع اين نيازهاي خود مي يابد. در عين حال در اين مسير، بسيار كم تجربه و آفت پذير است و براي اينكه بتواند به يك ارتباط سالم و سازنده دست يابد بايد او را تشويق نمود تا با دوستاني كه داراي ايمان و اخلاق نيك، استعداد، هنر و سوابق تحصيلي درخشان هستند، دوستي و ارتباط برقرار كند.
وظيفه شما نسبت به فرزندتان
نقش شما پدر و مادر گرامي، نقش معلمي دلسوز و با تجربه است كه او را در اين مسير با حوصله و مهرباني آگاه سازد، از اهميت دوست برايش بگويد و اينكه يك دوست ناصالح تا چه اندازه ممكن است سرمايه هاي گرانماية آدمي را تباه سازد. اما هرگز نبايد او را از هر گونه روابط و دوستي برحذر داشت. ضمن آنكه شما هم مي توانيد و بسيار شايسته است كه يكي از بهترين و بلكه بهترين دوست او باشيد. آنقدر فضاي توأم با صميمت و مهرباني در محيط خانواده براي او فراهم سازيد كه بعضي وقت ها، درد دلها، نيازها و احساسات خود را براي شما بازگو كند و شما هم با صبر و حوصله به حرفهايش گوش دهيد. شايد نيازهايي را بيان كند (حال نيازهاي واقعي يا غير واقعي و كاذب) كه تا آن موقع از آن بي اطلاع مانده بوديد و او هم نتوانسته براي شما بازگو كند. ايجاد اين رابطه بسيار مهم است و ثمرات فراواني را به دنبال خواهد داشت. شايد در اين صورت ديگر نيازي نداشته باشد كه پنهان از شما و بدون اجازه از شما مجبور به برداشتن پول باشد.
تضادهاي رفتاري و الدين، سخت گيري هاي شديد، فضاي خشك، بي روح و عاري از محبت خانه همگي در بروز چنين اعمالي از سوي نوجوان تأثير بسيار جدي و مهمي دارد. «بالبي» روان شناسي است كه طي تحقيقات خود به اين نتيجه رسيده است كه اختلال عاطفي و از هم گسيختگي خانواده عامل مهمي در ارتكاب نوجوان به چنين اعمالي به شمار مي آيد. او 44 نوجوان را كه به برداشتن پول بدون اجازه والدين مبادرت كرده بودند مورد پژوهش قرار داده است؛ از اين ميان 14 نفر از آنها از محبت خانواده بي نصيب بودند و بقيه بدون استثناء يا مدتها به علت بيماري از خانواده دور بودند و يا در بيمارستانها بستري و يا دائماً مورد تنبيه و «سرزنش والدين» بودند.[1]
واكنش سريع در مقابل چنين عملي و تنبيه و توبيخ نه تنها در حل ريشه اي اين مشكل كمكي نمي كند بلكه فضا را به گونه اي براي فرزند نا امن مي سازد كه او مجبور خواهد شد در موارد بعدي به دروغ گفتن، انكار و توجيه متوسل شود و بسياري وقتها زمينه دروغ گويي همين محيط توأم با سرزنش و ملامت خواهد بود. او بايد باور كند كه راست گويي خطري را براي او به دنبال نخواهد داشت. ضمن آنكه هيچ وقت اين مسأله را به طور مستقيم به روي او نياوريد و لازم هم نيست كه پول را در جاي خاصي مخفي نماييد. اين نكته را در زماني مناسب و فضايي دوستانه با او در ميان بگذاريد كه بهتر است نيازهاي خود را راحت بيان كند و ما هم با توجه به منطقي بودن آن و در حد توان خود در رفع آن به تو كمك خواهيم كرد و بدون اجازه برداشتن پول مانند استفاده از هر وسيلة ديگران كار ناشايست و غير اخلاقي است.
تعيين پول توجيبي مي تواندکمک خوبي در اين زمينه براي شما باشد. ميزان پول توجيبي را براساس نياز فرزندتان وبا مشورت اوتعيين نماييدوازاوبخواهيد که سطح انتظاراتش را باميزان درآمدش تنظيم کند. وهرزمان که خواسته اي از شما داشت، به آرامي به او بگوييد:"شمااکنون خودت درآمدداري"،"مطمئن هستم با مديريتي که داري درآينده مي تواني خودت تهيه کني". اگراين روش به خوبي انجام شود، آثار بسيار مثبتي داردکه عبارتنداز:آشنايي با مديريت مالي، احساس استقلال، درک اين واقعيت که "اگرپول نداشته باشيم، نمي توانيم خرج کنيم"، آماده کردن اوبراي فعاليت اقتصادي آينده .
بنابراين توجه داريد كه بسياري از مشكلات دورة نوجواني،گاه چون حلقه هاي زنجير به هم پيوسته مي شود و انباشته شدن مشكلات، خطري است كه نوجوان و جوان را تهديد مي كند.
افت تحصيلي
در ارتباط با افت تحصيلي، ممكن است عوامل متعددي در اين ميان نقش داشته باشند كه معمولاً در دوران نوجواني و جواني بروز مي يابند و همانگونه كه گفته شد تنها از طريق ارتباطي دوستانه و صميمي از آنها مطلع خواهيد شد. بيان هدف و ارزش تحصيل علم، تحمل سختي ها و مشكلات آن به جهت رسيدن به آينده اي سرشار از موفقيت و سربلندي، ايجاد انگيزه از طريق ارائه الگوهاي موفق علمي، مشورت با مربي و معلم او، دقت درانتخاب محيط آموزشي وقراردادن اودريک فضاي رقابتي درسي سالم، و بالاخره علاقمند بودن خود شما به علم آموزي به معناي واقعي آن تأثير مثبتي در افزايش رغبت و همت او به فراگيري دانش خواهد داشت. به اين منظور مي توانيد طي برنامه اي منظم، ساعتي از روز را شما هم به همراه او به مطالعه بنشينيد.
با فرزند خود اينگونه رفتار كنيم
روح خدا جويي و خدا پرستي در ضمير صاف و فطرت پاك نوجوان وجود دارد، مهم آن است كه از نشستن غبار و تيرگي بر اين آينه زلال جلوگيري كنيم. زمينه هاي گناه را از محيط خانه و زندگي او دور كنيم. مراقب روابط، دوستان و همنشينان او باشيم. الگوها و اسوه هاي دين، ائمة اطهار ـ عليهم السلام ـ و علماي دين را به او بشناسانيم. عقل و انديشه او را با سوق دادنش به مجالس مذهبي و يا تهية كتاب هاي مناسب سيراب سازيم و خود نيز الگوي مناسبي در اين زمينه باشيم. گاهي وقتها به همراه تمامي اعضاي خانواده براي نماز اول وقت به مسجد برويم و فرزندمان را در خانة خدا با دوستان خدا و كلام خدا مانوس سازيم و تلاش كنيم كه خانة ما و خانوادة ما از جمله خانه هايي باشد كه خداوند متعال اجازه فرموده كه ذكر او در آنجا رفعت گيرد و اوج يابد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. شعاري نژاد، علي اكبر، روانشناسي نوجواني، تهران، كتاب هاي حبيبي، 1351.
2. ايزدي، سيروس، مسائل نوجواني، تهران، چاپخش، 1351.
پی نوشت:
[1] . ماهنامة تربيت، 1369، ص 9.
منبع: اندیشه قم
