پرسش :
فرزندي دارم كه در سنّ بلوغ و با سطح توقّعات بسيار بالا است و نسبت به پدر و مادرش بسيار بي احترامي مي كند. با او چگونه برخورد كنيم؟
پاسخ :
مقدّمه: نوجوان به تدريج از سرزمين آرام و بي خيال كودكي به دشتهاي پرحادثة بلوغ مي رسد، دگرگونيهايي را در خويش مي يابد احساس مي كند كه به سرعت دارد به وضعيّت جديدي دست مي يابد و ميل دارد كه خانواده به عنوان نزديكترين افراد، اين دگرگونيها را باور كنند و موقعيت جديد وي را به رسميت بشناسند. كوچكترين حركت ناشيانة والدين به اين موقعيت جديد لطمه مي زند و روحيه نوجوان را به شدت جريحه دار مي كند و او را برمي انگيزاند تا به عكس العمل هاي تند دست بزند. والدين بايد ابتدا نياز هاي نوجوان را بشناسد و سپس به طور شايسته و مناسب با او برخورد كند.
نيازها و انتظارات يك نوجوان:
نوجوانان در سنين بلوغ كه در حدود دو ـ سه سال مي باشد؛ نيازهائي دارند كه والدين بايد آنها را مورد توجّه قرار دهند و با توجه به اين نيازها برخوردهاي مناسبي در پيش بگيرند تا نوجوان بتواند به خوبي از اين مرحلة خطرناك بگذرد و به ثبات برسد. در اين ميان بيشترين نقش را والدين ايفا مي كنند. بعضي از اين نيازها كه براي نوجوان اهميت بيشتري دارند در اينجا بيان مي كنيم:
1. نياز به ابراز وجود: نوجوان به شدت نيازمند آن است كه ديگران حضور او را قدر دانسته و ارج نهند و شخصيّت او را به حساب آورند. اين نوعي تمرين شخصيت براي او محسوب مي شود كه مي خواهد در آينده اي بسيار نزديك به استقلال دست يابد و اتكاي خويش را از خانواده بردارد و متكي به خود شود.
نوجوان براي پاسخگويي به اين نياز مي كوشد به آنچه مي خواهد از راه طبيعي نائل شود و حتي المقدور سعي دارد كه به رفتارهاي منفي متوسل نشود. در غير اين صورت، براي اثبات وجود خويش، با بزرگترها به مقابله بر مي خيزد و در اين تقابل به جستجوي خواسته هايش مي پردازد. در برابر آنان به اظهار نظر مي پردازد، عقايد آنان را ردّ مي كند و به مخالفت برمي خيزد.
2. پذيرش و مسئوليت: از نيازهاي مهمّ نوجوان، اين است كه مقبول خانواده و مورد پذيرش والدين باشد و احساس كند كه از موقعيت مطلوب و قابل قبولي در ميان خانواده اش برخوردار است. همانگونه كه هست و اشتباهاتي دارد مورد پذيرش واقع شود و به خاطر خطاهايش مقبوليتش زير سؤال نرود.
3. همانندسازي: از ويژگي هاي ديگر دورة نوجواني، پديدة «همانندسازي» است. پسر نوجوان در خصوصيات و رفتار پدر دقيق مي شود و مترصد است كه از او شخصيتي مردانه اقتباس كند. ريزه كاريهاي گفتار و رفتار پدر را از نظر دور نمي دارد تا بر اساس آن الگوي شخصيتي مردانه بسازد و خود را همانند او شكل دهد. در مورد دختر نوجوان نيز مادر الگو قرار مي گيرد. اگر دختر يا پسر پدر و مادر را واجد صلاحيت الگو بودن ندانستند به الگوهاي ديگري روي مي آورند. كه در اين صورت الگوهاي آنها يا يك فرد خاصّي مي باشد كه اگر فرد مثبت باشد، بيشترين تأثير را از او خواهد گرفت. و اگر فرد منفي باشد، تأثيرات منفي بسياري از او خواهد گرفت و شخصيتش مثل او شكل مي گيرد. و اگر الگوهاي نوجوان يك فرد خاص نباشد، در اين صورت نوجوان به يك فردي كه داراي شخصيت رنگارنگ و متزلزل است تبديل مي شود. چنين افرادي هر لحظه به رنگي در مي آيند.
4. نياز به تعلق و پيوستگي؛ كه در قالب دوستيهاي نزديك با گروه همجنس نوجوان بروز مي كند. در اين سنين نوجوان هر چه قدر كه دوست دارد به دوستان خود نزديك شود و در ميان آنها محبوب شود، دوست دارد كه روابطش را با خانواده كمتر كند.
شيوه هاي برخورد مناسب با نوجوان:
1. صميميت، گذشت و درك نيازهاي نوجوان: نوجوانان نخست به يك رابطة صميمانه، مطمئن و امن نياز دارند و سپس مايلند بزرگسالان و به ويژه والدين، آنها را درك كنند، علت احساسات و رفتار آنها را بشناسند و در برابر اشتباهات و خطاهاي آنها صبورانه و منطقي برخورد نمايند.
2. ستايش و حمايت: نوجوانان، براي تغيير رفتار خود، بيش از انتقاد و سرزنش و تحقير، به ستايش و حمايت نياز دارند. آنان بزرگسالاني را دوست مي دارند كه آنها را بشناسند و به آنها علاقمند باشند و با آنان محترمانه و دوستانه رفتار كنند.
3. بر خورد منطقي: نوجوانان به والديني نياز دارند كه با جدي بودن خود در زمينه هاي بهداشت و تندرستي و امنيت، اطاعت از نظم و قانون و پذيرش منطق و اعمال اصول مربوط به آن، آنها را راهنمايي كنند و در صورتي كه صداقت ببينند، هرگز مقاومت نخواهند كرد.
4. شناخت نوجوان و خصوصيات اين دوره: بايد دانست كه بحران بلوغ موقتي مي باشد و با پشت سر نهادن دوران نوجواني، آرامش بر رفتار فرد حاكم مي شود. پذيرش اين واقعيت به والدين و نوجوان آرامش و اطمينان خاصّي مي بخشد.
5. چنانچه والدين بپذيرند پاره اي از رفتارهاي دوران بلوغ، متكي بر اراده و انتخاب نوجوان نمي باشد،بلكه دستخوش هيجانات زودگذر است، اميد به بهبود رفتارنوجوان در والدين افزايش مي يابد و راه بازگشت به رفتارهاي مطلوب براي نوجوان همواره مي شود. با توجه به خصوصياتي كه نوجوان دارد، از لحاظ اخلاقي و رفتاري گستاخ، بي ملاحظه، نامهربان، ستم كار، خشن و مغرور خواهند شد، ليكن انتظار دارد با محبت و مهرباني با او رفتار شود.
6. استقلال طلبي نوجوان: نوجوان چون در حال گذر از كودكي به بزرگسالي است. از طرفي مي خواهد مستقل باشد و از طرفي هنوز به خانواده وابسته مي باشد. پس والدين بايد ديدگاه خود را نسبت به نوجوان تغيير دهند و به عنوان يك فرد رشد يافته با او برخورد كنند.براي اين كه مي خواهد استقلال خود را ثابت كند، معيارها و عقايد بزرگسالان را مورد انتقاد قرار خواهد داد، امّا در شناختن و دريافتن رفتار كامل و پخته به كمك والدين نياز دارد.
7. كاهش توقعات و انتظارات: حدود توقّعات خود را از نوجوان بايد كمتر كرد زيرا در غير اين صورت خود والدين به زحمت خواهند افتاد. توقع اينكه نوجوان بايد والدين را درك كند، غم خوار آنها باشد، امر و نهي آنها را بپذيرد، براي آنها شأن و منزلتي قائل باشد، توقع خلاف واقع مي باشد چون نوجوان در اين بحران بلوغ در عالم ديگري است تصورش اين است كه اگر معادل والدين نيست از آنها كمتر هم نيست. در مواردي حتي خود را از والدين برتر هم مي داند. به همين خاطر از طريق دوستي و به عنوان اينكه دوست او هستيد با او برخورد كنيد و به صورت نامحسوس و غيرمستقيم او را هدايت كنيد.
8. پرهيز از تحقير، ملامت و سرزنش: براي اينكه به پدر و مادر بي احترامي نكند، رعايت نكات بالا الزامي مي باشد و علاوه بر آنها نبايد نوجوان را به خاطر كارهاي خطايش موردسرزنش، ملامت، توهين، امر و نهي مستقيم قرار دهيد. بلكه با احترام و محبت اشتباهات او را با دلايل كافي برايش توضيح دهيد تا قانع شود. بايد در نظر بگيريد كه نوجوان هيچ گونه فشار و زور را قبول نمي كند و طغيان مي كند و مقابله مستقيم با طغيان او باعث دوري فرزند از خانواده مي گردد. در مورد بلوغ مطالب فراواني هست كه آگاهي از آنها براي والدين بسيار ضروري مي باشد. به همين خاطر كتاب هاي زير را حتماً مطالعه كنيد تا بتوانيد به راحتي فرزندتان را از اين مرحله خطرناك و حساس عبور دهيد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. دنياي نوجوان، دكتر محمدرضا شرفي، مؤسسه فرهنگي منادي تربيت
2. والدين و مربيان مسئوول، رضا فرهاديان، انتشارات دفتر تبليغات اسلامي.
منبع: اندیشه قم
مقدّمه: نوجوان به تدريج از سرزمين آرام و بي خيال كودكي به دشتهاي پرحادثة بلوغ مي رسد، دگرگونيهايي را در خويش مي يابد احساس مي كند كه به سرعت دارد به وضعيّت جديدي دست مي يابد و ميل دارد كه خانواده به عنوان نزديكترين افراد، اين دگرگونيها را باور كنند و موقعيت جديد وي را به رسميت بشناسند. كوچكترين حركت ناشيانة والدين به اين موقعيت جديد لطمه مي زند و روحيه نوجوان را به شدت جريحه دار مي كند و او را برمي انگيزاند تا به عكس العمل هاي تند دست بزند. والدين بايد ابتدا نياز هاي نوجوان را بشناسد و سپس به طور شايسته و مناسب با او برخورد كند.
نيازها و انتظارات يك نوجوان:
نوجوانان در سنين بلوغ كه در حدود دو ـ سه سال مي باشد؛ نيازهائي دارند كه والدين بايد آنها را مورد توجّه قرار دهند و با توجه به اين نيازها برخوردهاي مناسبي در پيش بگيرند تا نوجوان بتواند به خوبي از اين مرحلة خطرناك بگذرد و به ثبات برسد. در اين ميان بيشترين نقش را والدين ايفا مي كنند. بعضي از اين نيازها كه براي نوجوان اهميت بيشتري دارند در اينجا بيان مي كنيم:
1. نياز به ابراز وجود: نوجوان به شدت نيازمند آن است كه ديگران حضور او را قدر دانسته و ارج نهند و شخصيّت او را به حساب آورند. اين نوعي تمرين شخصيت براي او محسوب مي شود كه مي خواهد در آينده اي بسيار نزديك به استقلال دست يابد و اتكاي خويش را از خانواده بردارد و متكي به خود شود.
نوجوان براي پاسخگويي به اين نياز مي كوشد به آنچه مي خواهد از راه طبيعي نائل شود و حتي المقدور سعي دارد كه به رفتارهاي منفي متوسل نشود. در غير اين صورت، براي اثبات وجود خويش، با بزرگترها به مقابله بر مي خيزد و در اين تقابل به جستجوي خواسته هايش مي پردازد. در برابر آنان به اظهار نظر مي پردازد، عقايد آنان را ردّ مي كند و به مخالفت برمي خيزد.
2. پذيرش و مسئوليت: از نيازهاي مهمّ نوجوان، اين است كه مقبول خانواده و مورد پذيرش والدين باشد و احساس كند كه از موقعيت مطلوب و قابل قبولي در ميان خانواده اش برخوردار است. همانگونه كه هست و اشتباهاتي دارد مورد پذيرش واقع شود و به خاطر خطاهايش مقبوليتش زير سؤال نرود.
3. همانندسازي: از ويژگي هاي ديگر دورة نوجواني، پديدة «همانندسازي» است. پسر نوجوان در خصوصيات و رفتار پدر دقيق مي شود و مترصد است كه از او شخصيتي مردانه اقتباس كند. ريزه كاريهاي گفتار و رفتار پدر را از نظر دور نمي دارد تا بر اساس آن الگوي شخصيتي مردانه بسازد و خود را همانند او شكل دهد. در مورد دختر نوجوان نيز مادر الگو قرار مي گيرد. اگر دختر يا پسر پدر و مادر را واجد صلاحيت الگو بودن ندانستند به الگوهاي ديگري روي مي آورند. كه در اين صورت الگوهاي آنها يا يك فرد خاصّي مي باشد كه اگر فرد مثبت باشد، بيشترين تأثير را از او خواهد گرفت. و اگر فرد منفي باشد، تأثيرات منفي بسياري از او خواهد گرفت و شخصيتش مثل او شكل مي گيرد. و اگر الگوهاي نوجوان يك فرد خاص نباشد، در اين صورت نوجوان به يك فردي كه داراي شخصيت رنگارنگ و متزلزل است تبديل مي شود. چنين افرادي هر لحظه به رنگي در مي آيند.
4. نياز به تعلق و پيوستگي؛ كه در قالب دوستيهاي نزديك با گروه همجنس نوجوان بروز مي كند. در اين سنين نوجوان هر چه قدر كه دوست دارد به دوستان خود نزديك شود و در ميان آنها محبوب شود، دوست دارد كه روابطش را با خانواده كمتر كند.
شيوه هاي برخورد مناسب با نوجوان:
1. صميميت، گذشت و درك نيازهاي نوجوان: نوجوانان نخست به يك رابطة صميمانه، مطمئن و امن نياز دارند و سپس مايلند بزرگسالان و به ويژه والدين، آنها را درك كنند، علت احساسات و رفتار آنها را بشناسند و در برابر اشتباهات و خطاهاي آنها صبورانه و منطقي برخورد نمايند.
2. ستايش و حمايت: نوجوانان، براي تغيير رفتار خود، بيش از انتقاد و سرزنش و تحقير، به ستايش و حمايت نياز دارند. آنان بزرگسالاني را دوست مي دارند كه آنها را بشناسند و به آنها علاقمند باشند و با آنان محترمانه و دوستانه رفتار كنند.
3. بر خورد منطقي: نوجوانان به والديني نياز دارند كه با جدي بودن خود در زمينه هاي بهداشت و تندرستي و امنيت، اطاعت از نظم و قانون و پذيرش منطق و اعمال اصول مربوط به آن، آنها را راهنمايي كنند و در صورتي كه صداقت ببينند، هرگز مقاومت نخواهند كرد.
4. شناخت نوجوان و خصوصيات اين دوره: بايد دانست كه بحران بلوغ موقتي مي باشد و با پشت سر نهادن دوران نوجواني، آرامش بر رفتار فرد حاكم مي شود. پذيرش اين واقعيت به والدين و نوجوان آرامش و اطمينان خاصّي مي بخشد.
5. چنانچه والدين بپذيرند پاره اي از رفتارهاي دوران بلوغ، متكي بر اراده و انتخاب نوجوان نمي باشد،بلكه دستخوش هيجانات زودگذر است، اميد به بهبود رفتارنوجوان در والدين افزايش مي يابد و راه بازگشت به رفتارهاي مطلوب براي نوجوان همواره مي شود. با توجه به خصوصياتي كه نوجوان دارد، از لحاظ اخلاقي و رفتاري گستاخ، بي ملاحظه، نامهربان، ستم كار، خشن و مغرور خواهند شد، ليكن انتظار دارد با محبت و مهرباني با او رفتار شود.
6. استقلال طلبي نوجوان: نوجوان چون در حال گذر از كودكي به بزرگسالي است. از طرفي مي خواهد مستقل باشد و از طرفي هنوز به خانواده وابسته مي باشد. پس والدين بايد ديدگاه خود را نسبت به نوجوان تغيير دهند و به عنوان يك فرد رشد يافته با او برخورد كنند.براي اين كه مي خواهد استقلال خود را ثابت كند، معيارها و عقايد بزرگسالان را مورد انتقاد قرار خواهد داد، امّا در شناختن و دريافتن رفتار كامل و پخته به كمك والدين نياز دارد.
7. كاهش توقعات و انتظارات: حدود توقّعات خود را از نوجوان بايد كمتر كرد زيرا در غير اين صورت خود والدين به زحمت خواهند افتاد. توقع اينكه نوجوان بايد والدين را درك كند، غم خوار آنها باشد، امر و نهي آنها را بپذيرد، براي آنها شأن و منزلتي قائل باشد، توقع خلاف واقع مي باشد چون نوجوان در اين بحران بلوغ در عالم ديگري است تصورش اين است كه اگر معادل والدين نيست از آنها كمتر هم نيست. در مواردي حتي خود را از والدين برتر هم مي داند. به همين خاطر از طريق دوستي و به عنوان اينكه دوست او هستيد با او برخورد كنيد و به صورت نامحسوس و غيرمستقيم او را هدايت كنيد.
8. پرهيز از تحقير، ملامت و سرزنش: براي اينكه به پدر و مادر بي احترامي نكند، رعايت نكات بالا الزامي مي باشد و علاوه بر آنها نبايد نوجوان را به خاطر كارهاي خطايش موردسرزنش، ملامت، توهين، امر و نهي مستقيم قرار دهيد. بلكه با احترام و محبت اشتباهات او را با دلايل كافي برايش توضيح دهيد تا قانع شود. بايد در نظر بگيريد كه نوجوان هيچ گونه فشار و زور را قبول نمي كند و طغيان مي كند و مقابله مستقيم با طغيان او باعث دوري فرزند از خانواده مي گردد. در مورد بلوغ مطالب فراواني هست كه آگاهي از آنها براي والدين بسيار ضروري مي باشد. به همين خاطر كتاب هاي زير را حتماً مطالعه كنيد تا بتوانيد به راحتي فرزندتان را از اين مرحله خطرناك و حساس عبور دهيد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. دنياي نوجوان، دكتر محمدرضا شرفي، مؤسسه فرهنگي منادي تربيت
2. والدين و مربيان مسئوول، رضا فرهاديان، انتشارات دفتر تبليغات اسلامي.
منبع: اندیشه قم
