پرسش :
حضرت علي ـ عليه السلام ـ در خطبة متقين مؤمنين و متقين را افراد نحيف و لاغر معرفي كرده است؟ اين افراد كه براي جنگ كارآيي ندارند آيا لازم نيست مؤمن خودش را از لحاظ علمي، از لحاظ تقوي يا از لحاظ جسماني قوي كند آيا اين سخن حضرت با آموزه های دينی ما تعارض ندارد؟
پاسخ :
امّا در مورد سؤال شما بايد گفت كه اسلام ديني كامل است و انسانها را به سوي كمال دعوت مي‌كند و آنچه كه لازمه رسيدن به كمال است به آنها سفارش نموده است.
از جمله لوازم كمال، رشد جسماني و سلامتي بدن است تا روح سالم را بتواند در بر گيرد و با علم و معرفت و آگاهي بتواند روح خود را تعالي بخشد.
اسلام همان طور كه انسانها را دعوت به علم و تقوا مي‌كند، سفارش به تندرستي و سلامتي و قوت جسم مي‌فرمايد، و حتي قرآن زمينه و بستر حكمت و دانش را نيروي جسماني معرفي مي‌نمايد. آنجا كه دربارة حضرت موسي ـ عليه السلام ـ مي‌فرمايد: «و لمّا بلغ اشده و استوي آتيناه حكماً و علماً؛ هنگامي كه موسي نيرومند و كامل شد حكمت و دانش به او داديم.»[1]
و البته بايد توجه داشت كه فقط نيروي جسماني براي كمال كفايت نمي‌كند، چنان كه حضرت علي ـ عليه السلام ـ مي‌فرمايد: عظم الجسد و طوله لاينفع اذا كان القلب خاوياً.[2] بزرگي اندام و طول قامت براي كسي كه روانش از دانش و فكر تهي باشد فايده‌اي نخواهد داشت. با توجه به اين كه نيروي جسماني لازمه كمال انسان است، ولي هدف اصلي انسان كامل نيست، بلكه مركبي است كه بار علم و تقوا را بايد به سرمنزل مقصود برساند، لذا اسلام دربارة فراگيري علم و دانش بسيار تأكيد فرموده و آن را از واجبات شمرده است و از طرفي علم را مايه حيات و شفا معرفي مي‌نمايد. چنان كه حضرت علي ـ عليه السلام ـ مي‌فرمايد: العلم حياةٌ و شفاءٌ؛[3] علم، حيات و زندگي و داروي دردهاي انسان است.
ولي اسلام باز هم در علم توقف نكرده و هدف بالاتري را براي انسان كامل دنبال مي‌كند و آن تقوا و پرهيزكاري است. چرا كه طبق فرموده امام خميني (ره): اگر تقوا نباشد و آدمي خود را تزكيه نكند، حتي علم توحيد هم كه شريفترين علم است آدم را از خدا دور مي‌كند، لذا حضرت علي ـ عليه السلام ـ مي‌فرمايد عالم حقيقي كسي است كه علمش او را به پارسائي و پرهيزكاري و زهد در دنيا بكشاند و او را شيفته بهشت گرداند.[4] به هر حال تمام اين مسائل براي رسيدن به سعادت و فلاح و رستگاري است كه قرآن كريم در آيات اوليه سوره بقره به آن اشاره فرموده است.[5]
بنابراين آنچه اسلام سفارش فرموده اين است كه انسان بايد در همه جوانب به رشد و كمال مطلوب برسد ولي هدف و مقصود را گم نكند و با تمام قوا به سوي هدف متعالي حركت نمايد.
امّا اين كه چرا حضرت علي ـ عليه السلام ـ در خطبه متقين يكي از اوصاف انسانهاي باتقوا را جسماني نحيف و لاغر ياد مي‌نمايد؟ بايد گفت كه در نگاه اول به اين جملات شايد انسانهاي منزوي و ضعيف و ناتوان كه بدرد هيچ كاري نمي‌خورند به ذهن انسان خطور كند، امّا با كمي دقت متوجه خواهيم شد كه حضرت علي ـ عليه السلام ـ فرموده بدنهاي آنها لاغر است نه ضعيف و ناتوان چرا كه لاغري هميشه نشانه ضعف و ناتواني نيست . بلكه لاغري اگر ناشي از مريضي و بيماري خاصي باشد و يا به واسطه فكر و خيالات و غصه‌ها براي پست و مقام و از دست دادن مال و ثروت دنيا باشد، آن وقت است كه حتي روي روح انسان هم اثر منفي مي‌گذارد و در برابر ناملايمات زندگي از خود ضعف نشان مي‌دهد. امّا اگر لاغري او به خاطر رياضتهاي نفساني و شرعي باشد و در راستاي خودسازي قدم بردارد بسيار مفيد بوده و حتي استقامت و نيروي اراده‌شان را محكمتر مي‌كند.[6]
و اين كه حضرت علي ـ عليه السلام ـ چنين صفتي را براي متقين شمرده است نه اين كه ذاتاً بدن لاغر داشتن ارزش است و مورد نظر مي‌باشد، بلكه منظور اين است كه انسانهاي باتقوا هدف و هم و غمشان جسم و تن‌پروري و بدن سازي نيست، همان طور كه اگر در روايات از گرسنگي ستايش مي‌شود منظور، توجه دادن انسانها به موانع پرواز روح آدمي و آنچه مزاحم فعاليتهاي روحي است.
در همين خطبه متقين حضرت علي ـ عليه السلام ـ يكي ديگر از نشانه‌هاي پرهيزكاران را قدرت ديني داشتن معرفي مي‌نمايد ـ له قوة في دين ـ[7] براي انسان باتقوا نيرومندي در دين ملاك است.
بله اين قدرت ايمان است كه توان و نيروي مقاومت انسان را ده چندان مي‌كند. چنان كه قرآن هم رمز پيروزي مسلمانان را صبر و استقامت كه ناشي از ايمان قوي است معرفي مي‌فرمايد: ان يكن منهم عشرون صابرون يغلبوا مأتين؛[8] اگر از شما بيست تن صابر و شكيبا باشند، در جنگ در برابر دويست دشمن پيروز مي‌شويد.
بنابراين قوت جسماني درست است كه در پيشبرد اهداف و مقاصد مؤثر است، امّا آنچه مهم است قدرت ايمان است.
موارد زيادي در تاريخ اسلام داريم كه مؤيد اين مطلب است حتي در جنگ و دفاع مقدس هشت ساله ايران هم مسائل به وضوح ثابت شد.
حضرت علي ـ عليه السلام ـ در نهج البلاغه كلام زيبا و حكيمانه‌اي در اين رابطه ذكر فرموده‌اند: پسر ابي‌طالب با اين كه غذايش بيش از نان جوين نيست، پس چگونه قدرت دارد كه در كارزار و جنگ بتازد. اينها نمي‌دانند مثل من مثل درخت بياباني است با اين كه آب به او كم مي‌رسد ولي قوي‌تر و محكمتر است برخلاف آن درختي كه در كنار آب است ولي توانايي كافي ندارد؟[9]
پس مقاومت در برابر سختي ها و گرسنگي‌ها و تشنگي‌ها اگر چه باعث لاغري و ضعف موقت هم بشود ولي اثر مثبت و معجزه‌آسايي دارد.
اين مطلب هم ثابت شده است كه روح و بدن هر دو در هم تأثير متقابل دارند چه در جهت مثبت و چه در جهت منفي، لذا حكما گفته‌اند النفس و البدن يتعاملان و يتعاكسان يعني روح و بدن با هم ارتباط دارند و رابطه آنها عكس است يعني اگر توجه زياد به بدن كردي روح اسير بدن خواهد شد و اگر توجه به روح كردي جسم را هم نيز همراه خود مي‌كشاند.[10]
و البته ناگفته نماند كه رياضت هاي نفساني كه دين مبين اسلام دستور فرموده، بر اساس يكسري برنامه صحيح و منظم و متناسب با نوع انسان ها تنظيم شده است كه هيچ گونه ضرر جسماني هم به دنبال ندارد، حتي آنجايي كه براي بدن انسان ضرر داشته باشد و موجب بيماري او مي‌شود، اسلام نهي فرموده است. به هر حال از آنچه گفتيم نتيجه مي‌گيريم:
اسلام به همه زمينه‌هاي رشد و كمال انسان توجه داشته و به آنها هم سفارش كرده و اگر متقين را با صفت لاغري توصيف مي‌كند اولا لاغري هميشه نشانه ضعف و ناتواني نيست ثانياً منظور اين است كه انسانها تن‌پرور نباشند و ثالثاً قدرت ايمان است كه انسانها را در ميادين مختلف زندگي پيروز و سربلند مي‌گرداند.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. راهيان كوي دوست، محمد تقي مصباح، انتشارات مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني، ص 71 ـ 74.
2. ره توشه راهيان نور، ويژه ماه مبارك رمضان 1382، انتشارات دفتر تبليغات، ص 171 ـ 189.
3. معراج السعاده، ملا احمد نراقي، انتشارات هجرت تابستان 75، ص 310 ـ 315.
پی نوشتها:
[1] . قصص، 14.
[2] . غرر الحكم، ص 499.
[3] . غرر و درآمدي، ج 2، ص 125.
[4] . غرر و در آمدي، ج 1، ص 182.
[5] . بقره، آية 5.
[6] . مراجعه شود به كتاب اوصاف متقين، قادر فاضلي، انتشارات فضيلت علم زمستان 1377، ص 62.
[7] . نهج البلاغه، خطبه 193، خطبه همام، خطبه متقين.
[8] . انفال، 65.
[9] . نهج البلاغه، نامه 45.
[10] . مراجعه شود به كتاب اوصاف متقين، قادر فاضلي، انتشارات فضيلت علم، ص 63.
منبع: اندیشه قم
امّا در مورد سؤال شما بايد گفت كه اسلام ديني كامل است و انسانها را به سوي كمال دعوت مي‌كند و آنچه كه لازمه رسيدن به كمال است به آنها سفارش نموده است.
از جمله لوازم كمال، رشد جسماني و سلامتي بدن است تا روح سالم را بتواند در بر گيرد و با علم و معرفت و آگاهي بتواند روح خود را تعالي بخشد.
اسلام همان طور كه انسانها را دعوت به علم و تقوا مي‌كند، سفارش به تندرستي و سلامتي و قوت جسم مي‌فرمايد، و حتي قرآن زمينه و بستر حكمت و دانش را نيروي جسماني معرفي مي‌نمايد. آنجا كه دربارة حضرت موسي ـ عليه السلام ـ مي‌فرمايد: «و لمّا بلغ اشده و استوي آتيناه حكماً و علماً؛ هنگامي كه موسي نيرومند و كامل شد حكمت و دانش به او داديم.»[1]
و البته بايد توجه داشت كه فقط نيروي جسماني براي كمال كفايت نمي‌كند، چنان كه حضرت علي ـ عليه السلام ـ مي‌فرمايد: عظم الجسد و طوله لاينفع اذا كان القلب خاوياً.[2] بزرگي اندام و طول قامت براي كسي كه روانش از دانش و فكر تهي باشد فايده‌اي نخواهد داشت. با توجه به اين كه نيروي جسماني لازمه كمال انسان است، ولي هدف اصلي انسان كامل نيست، بلكه مركبي است كه بار علم و تقوا را بايد به سرمنزل مقصود برساند، لذا اسلام دربارة فراگيري علم و دانش بسيار تأكيد فرموده و آن را از واجبات شمرده است و از طرفي علم را مايه حيات و شفا معرفي مي‌نمايد. چنان كه حضرت علي ـ عليه السلام ـ مي‌فرمايد: العلم حياةٌ و شفاءٌ؛[3] علم، حيات و زندگي و داروي دردهاي انسان است.
ولي اسلام باز هم در علم توقف نكرده و هدف بالاتري را براي انسان كامل دنبال مي‌كند و آن تقوا و پرهيزكاري است. چرا كه طبق فرموده امام خميني (ره): اگر تقوا نباشد و آدمي خود را تزكيه نكند، حتي علم توحيد هم كه شريفترين علم است آدم را از خدا دور مي‌كند، لذا حضرت علي ـ عليه السلام ـ مي‌فرمايد عالم حقيقي كسي است كه علمش او را به پارسائي و پرهيزكاري و زهد در دنيا بكشاند و او را شيفته بهشت گرداند.[4] به هر حال تمام اين مسائل براي رسيدن به سعادت و فلاح و رستگاري است كه قرآن كريم در آيات اوليه سوره بقره به آن اشاره فرموده است.[5]
بنابراين آنچه اسلام سفارش فرموده اين است كه انسان بايد در همه جوانب به رشد و كمال مطلوب برسد ولي هدف و مقصود را گم نكند و با تمام قوا به سوي هدف متعالي حركت نمايد.
امّا اين كه چرا حضرت علي ـ عليه السلام ـ در خطبه متقين يكي از اوصاف انسانهاي باتقوا را جسماني نحيف و لاغر ياد مي‌نمايد؟ بايد گفت كه در نگاه اول به اين جملات شايد انسانهاي منزوي و ضعيف و ناتوان كه بدرد هيچ كاري نمي‌خورند به ذهن انسان خطور كند، امّا با كمي دقت متوجه خواهيم شد كه حضرت علي ـ عليه السلام ـ فرموده بدنهاي آنها لاغر است نه ضعيف و ناتوان چرا كه لاغري هميشه نشانه ضعف و ناتواني نيست . بلكه لاغري اگر ناشي از مريضي و بيماري خاصي باشد و يا به واسطه فكر و خيالات و غصه‌ها براي پست و مقام و از دست دادن مال و ثروت دنيا باشد، آن وقت است كه حتي روي روح انسان هم اثر منفي مي‌گذارد و در برابر ناملايمات زندگي از خود ضعف نشان مي‌دهد. امّا اگر لاغري او به خاطر رياضتهاي نفساني و شرعي باشد و در راستاي خودسازي قدم بردارد بسيار مفيد بوده و حتي استقامت و نيروي اراده‌شان را محكمتر مي‌كند.[6]
و اين كه حضرت علي ـ عليه السلام ـ چنين صفتي را براي متقين شمرده است نه اين كه ذاتاً بدن لاغر داشتن ارزش است و مورد نظر مي‌باشد، بلكه منظور اين است كه انسانهاي باتقوا هدف و هم و غمشان جسم و تن‌پروري و بدن سازي نيست، همان طور كه اگر در روايات از گرسنگي ستايش مي‌شود منظور، توجه دادن انسانها به موانع پرواز روح آدمي و آنچه مزاحم فعاليتهاي روحي است.
در همين خطبه متقين حضرت علي ـ عليه السلام ـ يكي ديگر از نشانه‌هاي پرهيزكاران را قدرت ديني داشتن معرفي مي‌نمايد ـ له قوة في دين ـ[7] براي انسان باتقوا نيرومندي در دين ملاك است.
بله اين قدرت ايمان است كه توان و نيروي مقاومت انسان را ده چندان مي‌كند. چنان كه قرآن هم رمز پيروزي مسلمانان را صبر و استقامت كه ناشي از ايمان قوي است معرفي مي‌فرمايد: ان يكن منهم عشرون صابرون يغلبوا مأتين؛[8] اگر از شما بيست تن صابر و شكيبا باشند، در جنگ در برابر دويست دشمن پيروز مي‌شويد.
بنابراين قوت جسماني درست است كه در پيشبرد اهداف و مقاصد مؤثر است، امّا آنچه مهم است قدرت ايمان است.
موارد زيادي در تاريخ اسلام داريم كه مؤيد اين مطلب است حتي در جنگ و دفاع مقدس هشت ساله ايران هم مسائل به وضوح ثابت شد.
حضرت علي ـ عليه السلام ـ در نهج البلاغه كلام زيبا و حكيمانه‌اي در اين رابطه ذكر فرموده‌اند: پسر ابي‌طالب با اين كه غذايش بيش از نان جوين نيست، پس چگونه قدرت دارد كه در كارزار و جنگ بتازد. اينها نمي‌دانند مثل من مثل درخت بياباني است با اين كه آب به او كم مي‌رسد ولي قوي‌تر و محكمتر است برخلاف آن درختي كه در كنار آب است ولي توانايي كافي ندارد؟[9]
پس مقاومت در برابر سختي ها و گرسنگي‌ها و تشنگي‌ها اگر چه باعث لاغري و ضعف موقت هم بشود ولي اثر مثبت و معجزه‌آسايي دارد.
اين مطلب هم ثابت شده است كه روح و بدن هر دو در هم تأثير متقابل دارند چه در جهت مثبت و چه در جهت منفي، لذا حكما گفته‌اند النفس و البدن يتعاملان و يتعاكسان يعني روح و بدن با هم ارتباط دارند و رابطه آنها عكس است يعني اگر توجه زياد به بدن كردي روح اسير بدن خواهد شد و اگر توجه به روح كردي جسم را هم نيز همراه خود مي‌كشاند.[10]
و البته ناگفته نماند كه رياضت هاي نفساني كه دين مبين اسلام دستور فرموده، بر اساس يكسري برنامه صحيح و منظم و متناسب با نوع انسان ها تنظيم شده است كه هيچ گونه ضرر جسماني هم به دنبال ندارد، حتي آنجايي كه براي بدن انسان ضرر داشته باشد و موجب بيماري او مي‌شود، اسلام نهي فرموده است. به هر حال از آنچه گفتيم نتيجه مي‌گيريم:
اسلام به همه زمينه‌هاي رشد و كمال انسان توجه داشته و به آنها هم سفارش كرده و اگر متقين را با صفت لاغري توصيف مي‌كند اولا لاغري هميشه نشانه ضعف و ناتواني نيست ثانياً منظور اين است كه انسانها تن‌پرور نباشند و ثالثاً قدرت ايمان است كه انسانها را در ميادين مختلف زندگي پيروز و سربلند مي‌گرداند.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. راهيان كوي دوست، محمد تقي مصباح، انتشارات مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني، ص 71 ـ 74.
2. ره توشه راهيان نور، ويژه ماه مبارك رمضان 1382، انتشارات دفتر تبليغات، ص 171 ـ 189.
3. معراج السعاده، ملا احمد نراقي، انتشارات هجرت تابستان 75، ص 310 ـ 315.
پی نوشتها:
[1] . قصص، 14.
[2] . غرر الحكم، ص 499.
[3] . غرر و درآمدي، ج 2، ص 125.
[4] . غرر و در آمدي، ج 1، ص 182.
[5] . بقره، آية 5.
[6] . مراجعه شود به كتاب اوصاف متقين، قادر فاضلي، انتشارات فضيلت علم زمستان 1377، ص 62.
[7] . نهج البلاغه، خطبه 193، خطبه همام، خطبه متقين.
[8] . انفال، 65.
[9] . نهج البلاغه، نامه 45.
[10] . مراجعه شود به كتاب اوصاف متقين، قادر فاضلي، انتشارات فضيلت علم، ص 63.
منبع: اندیشه قم
