پرسش :
شهادت و شهيد در اسلام چيست؟ و به چه كسي شهيد گفته مي‌شود و آيا کسانی که در حال انجام وظيفه و يا ماموريت کشته می شوند شهيد محسوب مي‌شوند يا خير؟
پاسخ :
معناي شهادت و شهيد از نظر اسلام
شهيد از نظر لغوي به معناي شاهد و گواه است و از نظر اصطلاح فقهي: شهيد كسي است كه در راه خداوند كشته شود و به او شهيد گفته مي‌شود. به خاطر حضور فرشتگان رحمت بر آنها يا به خاطر آن كه خداوند و فرشتگان شاهد او براي بهشت هستند يا او از كساني است كه در قيامت از آنان بر امت‌هاي گذشته گواهي خواهند يا بدان جهت كه بر زمين افتاده است. يا آن كه نزد پروردگار زنده و حاضر است، يا آن كه چون ملكوت و ملك خداوند را مشاهده مي‌كند.[1]
شهيد به معناي خاص به كسي اطلاق مي‌شود كه در ميدان جنگ و در راه خدا به شهادت برسد و داراي احكام خاصي است از جمله عدم نياز به غسل و كفن است؛ شهيد اگر در ميدان جنگ به شهادت برسد غسل نمي‌شود و كفن نياز ندارد و علماي شيعه بالاتفاق قائل به اين ديدگاه هستند.[2]
شهيد به كسي اطلاق مي‌شود كه در ميدان جنگ در ركاب امام ـ عليه السّلام ـ يا نائب خاص او كشته شود و ملحق مي‌شود به او هر كسي كه در راه حفظ اساس اسلام در حال غيبت در ميدان جنگ كشته شود، چنين افرادي نياز به غسل ندارند، بلكه دفن مي‌شود به همان حالت با لباسهايشان.[3]
مرحوم امام نيز در اين باره فرموده‌اند: «شهيد كسي است كه در ركاب امام ـ عليه السّلام ـ و يا نائب خاص آن جناب به جهاد رفته و كشته شده باشد. البته غسل وقتي از او ساقط است كه در معركه جنگ و در حالي كه جنگ برپاست، جان سپرده باشد و يا اگر در خارج از معركه افتاده، قبل از آن كه مسلمانان او را زنده يافته باشند، از دنيا رفته باشد و امّا اگر بعد از جنگ او را يافته باشند، در حالي كه رمقي در او باشد و سپس در همان جا بميرد واجب است بنابر احتياط غسل دادن و كفن كردنش و در صورتي كه جانش در خارج معركه بيرون شود، غسل و كفنش علي الظاهر واجب است. كسي هم كه در ركاب امام معصوم و يا نائب خاص او كشته نشده بلكه در راه حفظ اساس اسلام كشته شده ملحق به كشته در ركاب امام ـ عليه السّلام ـ است، او نيز غسل و حنوط و كفن ندارد.»[4]
بنابراين در اصطلاح فقهي شهيد به كسي اطلاق مي‌شود كه در ميدان جنگ كشته شود، امّا اگر كسي در خارج از ميدان جنگ كشته شود، احکام فقهی شهيد را ندارد و بايد او را غسل دهند و كفن نمايند، البته «شهادت در فرهنگ اسلام دو معناي متفاوت دارد، معناي خاص و ديگري معناي گسترده و عام، معناي خاص شهادت همان كشته شدن در معركه جنگ در راه خداست كه احكام خاصي در فقه اسلامي دارد، از جمله عدم نياز شهيد به غسل و كفن، بلكه با همان لباس خونين دفن مي‌شود، اما معناي وسيع شهادت آن است كه انسان در مسير انجام وظيفة الهي كشته شود يا بميرد، هر كس در حين انجام چنين وظيفه‌اي به هر صورت از دنيا برود، «شهيد» است».[5]
در روايات اسلامي آمده است كه چند گروه «شهيد» از دنيا مي‌روند.
قال علي ـ عليه السّلام ـ : «من مات منكُم علي فراشه و هو علي معرفةِ حقِ ربّه و حقّ رسوله و اهل بيتهِ مات شهيداً»؛[6] كسي كه در بستر از دنيا برود امّا معرفت حق پروردگار و معرفت واقعي پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ و اهل بيتش را داشته باشد، شهيد از دنيا رفته است.
قال الصادق ـ عليه السّلام ـ: «من قتل دون ماله فهو شهيدٌ»؛[7] كسي كه براي دفاع از مال خود كشته شود، شهيد است. قال رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ : «اِذا جاء الموت طالب العِلمِ و هو علي هذا الحالِ مات شهيداً»؛[8] هنگامي كه مرگ طالب علم را در حال تحصيل علم برسد، شهيد مرده است.
هم چنين افراد ديگري كه در مسير حق كشته مي‌شوند يا مي‌ميرند شهيد محسوب مي‌شوند.
بنابراين افرادي كه در حين انجام وظيفه الهي كشته شده‌اند و در مسير حفظ ارزش‌هاي اسلامي گام برداشته‌اند، احكام فقهی شهيد يعني احتياج به غسل و كفن نداشتن را دارا نيستند، و بايد غسل و كفن شوند، امّا عنوان شهيد را دارا هستند، وقتي كه كسي براي حفظ مالش از دنيا برود شهيد محسوب مي‌شود و داراي اجر و ثواب شهيد است يا كسي كه در راه طلب علم مرگش فرا رسد، شهيد مرده است آيا امثال كساني كه در مسير انجام وظيفه ديني خود جانشان را از دست مي‌دهند، شهيد محسوب نمي‌شوند بنابراين كليه كساني كه در راه اعتلاي ارزش‌هاي اسلامي و انجام وظيفه كشته شوند عنوان شهيد دارند و جزء شهداء محسوب مي‌شوند، بله احكام فقهی شهيد خاص تنها مختص به كساني است كه در ميدان جنگ كشته شوند و اين به معناي نفي اجر و ثواب شهيد از سايرين نيست.
پی نوشتها:
[1] . «الشّهيدُ القتيلُ في سبيل الله تعالي لانَّ المَلائكةَ للرحمانِ تشهَدُهُ او لاَنَّ للهَ تعالي و ملائكتَهُ شُهُود لَه بالجنّةِ اَو لانّهُ ممّنْ يستشْهِدُ به يومَ القيامَة علي الاُمَمِ اَو يسقوطهِ علي الشهادةِ اَيْ الارضَ اَو لانَّهُ حيّ عند ربّهِ حاضرٌ او لانَّهُ يشهَدُ ملكوتَ الله و مُلْكَهُ»؛محمد حسن نجفي (ره)، جواهر الكلام، دار احياء التراث العربي، ج 4، ص 88، به نقل از قاموس اللغة.
[2] . «الشّهيد اِذا ماتَ في المَعركَةِ لا يُغسّلْ و لا يكفّن ذهبَ اِليهِ علماءُنا اَجمعُ»؛علامه حلي (ره)، تذكرة الفقهاء، مؤسسه آل البيت، 72، قم، ص 371.
[3] . «الشّهيدُ المقتُولُ في المَعركَةِ عند الجهاد مع الامامِ ـ عليه السّلام ـ او نائبهِ الخاصِ و يلحقُ به كلّ من قيل في حفظ بيضة الاسلام في حال الغيبة... فلا يجبُ تغسيلهم بل يدفنون كذلك بثيابهم»؛سيد محمدكاظم طباطبايي، يزدي(ره)، العروة الوثقي، مكتب و كلاء الامام الخميني، بيروت، 1410 ق، ج 1، ص 276.
[4] . مرحوم امام خميني، ترجمه تحرير الوسيله، انتشارات دار العلم، 69، ج1، ص 98 و 99.
[5] . مكارم شيرازي، تفسير نمونه، دار الكتب الاسلاميه، تهران، 74، ج 21، ص 407.
[6] . نهج البلاغه، فيض الاسلام، خطبه 232، ص 765.
[7] . سفينة البحار، ج 1، ماده «شهد».
[8] . همان.
منبع: اندیشه قم
معناي شهادت و شهيد از نظر اسلام
شهيد از نظر لغوي به معناي شاهد و گواه است و از نظر اصطلاح فقهي: شهيد كسي است كه در راه خداوند كشته شود و به او شهيد گفته مي‌شود. به خاطر حضور فرشتگان رحمت بر آنها يا به خاطر آن كه خداوند و فرشتگان شاهد او براي بهشت هستند يا او از كساني است كه در قيامت از آنان بر امت‌هاي گذشته گواهي خواهند يا بدان جهت كه بر زمين افتاده است. يا آن كه نزد پروردگار زنده و حاضر است، يا آن كه چون ملكوت و ملك خداوند را مشاهده مي‌كند.[1]
شهيد به معناي خاص به كسي اطلاق مي‌شود كه در ميدان جنگ و در راه خدا به شهادت برسد و داراي احكام خاصي است از جمله عدم نياز به غسل و كفن است؛ شهيد اگر در ميدان جنگ به شهادت برسد غسل نمي‌شود و كفن نياز ندارد و علماي شيعه بالاتفاق قائل به اين ديدگاه هستند.[2]
شهيد به كسي اطلاق مي‌شود كه در ميدان جنگ در ركاب امام ـ عليه السّلام ـ يا نائب خاص او كشته شود و ملحق مي‌شود به او هر كسي كه در راه حفظ اساس اسلام در حال غيبت در ميدان جنگ كشته شود، چنين افرادي نياز به غسل ندارند، بلكه دفن مي‌شود به همان حالت با لباسهايشان.[3]
مرحوم امام نيز در اين باره فرموده‌اند: «شهيد كسي است كه در ركاب امام ـ عليه السّلام ـ و يا نائب خاص آن جناب به جهاد رفته و كشته شده باشد. البته غسل وقتي از او ساقط است كه در معركه جنگ و در حالي كه جنگ برپاست، جان سپرده باشد و يا اگر در خارج از معركه افتاده، قبل از آن كه مسلمانان او را زنده يافته باشند، از دنيا رفته باشد و امّا اگر بعد از جنگ او را يافته باشند، در حالي كه رمقي در او باشد و سپس در همان جا بميرد واجب است بنابر احتياط غسل دادن و كفن كردنش و در صورتي كه جانش در خارج معركه بيرون شود، غسل و كفنش علي الظاهر واجب است. كسي هم كه در ركاب امام معصوم و يا نائب خاص او كشته نشده بلكه در راه حفظ اساس اسلام كشته شده ملحق به كشته در ركاب امام ـ عليه السّلام ـ است، او نيز غسل و حنوط و كفن ندارد.»[4]
بنابراين در اصطلاح فقهي شهيد به كسي اطلاق مي‌شود كه در ميدان جنگ كشته شود، امّا اگر كسي در خارج از ميدان جنگ كشته شود، احکام فقهی شهيد را ندارد و بايد او را غسل دهند و كفن نمايند، البته «شهادت در فرهنگ اسلام دو معناي متفاوت دارد، معناي خاص و ديگري معناي گسترده و عام، معناي خاص شهادت همان كشته شدن در معركه جنگ در راه خداست كه احكام خاصي در فقه اسلامي دارد، از جمله عدم نياز شهيد به غسل و كفن، بلكه با همان لباس خونين دفن مي‌شود، اما معناي وسيع شهادت آن است كه انسان در مسير انجام وظيفة الهي كشته شود يا بميرد، هر كس در حين انجام چنين وظيفه‌اي به هر صورت از دنيا برود، «شهيد» است».[5]
در روايات اسلامي آمده است كه چند گروه «شهيد» از دنيا مي‌روند.
قال علي ـ عليه السّلام ـ : «من مات منكُم علي فراشه و هو علي معرفةِ حقِ ربّه و حقّ رسوله و اهل بيتهِ مات شهيداً»؛[6] كسي كه در بستر از دنيا برود امّا معرفت حق پروردگار و معرفت واقعي پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ و اهل بيتش را داشته باشد، شهيد از دنيا رفته است.
قال الصادق ـ عليه السّلام ـ: «من قتل دون ماله فهو شهيدٌ»؛[7] كسي كه براي دفاع از مال خود كشته شود، شهيد است. قال رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ : «اِذا جاء الموت طالب العِلمِ و هو علي هذا الحالِ مات شهيداً»؛[8] هنگامي كه مرگ طالب علم را در حال تحصيل علم برسد، شهيد مرده است.
هم چنين افراد ديگري كه در مسير حق كشته مي‌شوند يا مي‌ميرند شهيد محسوب مي‌شوند.
بنابراين افرادي كه در حين انجام وظيفه الهي كشته شده‌اند و در مسير حفظ ارزش‌هاي اسلامي گام برداشته‌اند، احكام فقهی شهيد يعني احتياج به غسل و كفن نداشتن را دارا نيستند، و بايد غسل و كفن شوند، امّا عنوان شهيد را دارا هستند، وقتي كه كسي براي حفظ مالش از دنيا برود شهيد محسوب مي‌شود و داراي اجر و ثواب شهيد است يا كسي كه در راه طلب علم مرگش فرا رسد، شهيد مرده است آيا امثال كساني كه در مسير انجام وظيفه ديني خود جانشان را از دست مي‌دهند، شهيد محسوب نمي‌شوند بنابراين كليه كساني كه در راه اعتلاي ارزش‌هاي اسلامي و انجام وظيفه كشته شوند عنوان شهيد دارند و جزء شهداء محسوب مي‌شوند، بله احكام فقهی شهيد خاص تنها مختص به كساني است كه در ميدان جنگ كشته شوند و اين به معناي نفي اجر و ثواب شهيد از سايرين نيست.
پی نوشتها:
[1] . «الشّهيدُ القتيلُ في سبيل الله تعالي لانَّ المَلائكةَ للرحمانِ تشهَدُهُ او لاَنَّ للهَ تعالي و ملائكتَهُ شُهُود لَه بالجنّةِ اَو لانّهُ ممّنْ يستشْهِدُ به يومَ القيامَة علي الاُمَمِ اَو يسقوطهِ علي الشهادةِ اَيْ الارضَ اَو لانَّهُ حيّ عند ربّهِ حاضرٌ او لانَّهُ يشهَدُ ملكوتَ الله و مُلْكَهُ»؛محمد حسن نجفي (ره)، جواهر الكلام، دار احياء التراث العربي، ج 4، ص 88، به نقل از قاموس اللغة.
[2] . «الشّهيد اِذا ماتَ في المَعركَةِ لا يُغسّلْ و لا يكفّن ذهبَ اِليهِ علماءُنا اَجمعُ»؛علامه حلي (ره)، تذكرة الفقهاء، مؤسسه آل البيت، 72، قم، ص 371.
[3] . «الشّهيدُ المقتُولُ في المَعركَةِ عند الجهاد مع الامامِ ـ عليه السّلام ـ او نائبهِ الخاصِ و يلحقُ به كلّ من قيل في حفظ بيضة الاسلام في حال الغيبة... فلا يجبُ تغسيلهم بل يدفنون كذلك بثيابهم»؛سيد محمدكاظم طباطبايي، يزدي(ره)، العروة الوثقي، مكتب و كلاء الامام الخميني، بيروت، 1410 ق، ج 1، ص 276.
[4] . مرحوم امام خميني، ترجمه تحرير الوسيله، انتشارات دار العلم، 69، ج1، ص 98 و 99.
[5] . مكارم شيرازي، تفسير نمونه، دار الكتب الاسلاميه، تهران، 74، ج 21، ص 407.
[6] . نهج البلاغه، فيض الاسلام، خطبه 232، ص 765.
[7] . سفينة البحار، ج 1، ماده «شهد».
[8] . همان.
منبع: اندیشه قم
.jpg "معجزه ساندویچ پانل در عایق صدا و حرارت")
