پرسش :
آيا اين روايت از امام رضا (ع) درباره شلمچه « در آينده خون بهترين دوستان و اصحاب من ريخته مي شود» منبع مؤثق دارد؟
پاسخ :
مأمون، خليفة عباسي بنا به اغراض سياسي، در سال 200 هجري امام رضا ـ عليه السّلام ـ را از مدينه به مقر حكومتي خود، مرو، فرا خواند،[1] چگونگي و مسير اين مسافرت طولاني(از مدينه تا مرو) از دير زمان مورد بحث و بررسي مورخان بوده است؛ ولي به طور اجمال نظر مشهور اين است كه حضرت از راه بصره به خوزستان و فارس و سپس از راه كوير به نيشابور و از آنجا به مرو رفته اند.
بر رسی دو مسئله مهم این قضیه را روشن خواهد کرد :
اول: در مسيرشان به طوس ]صحيح‌تر مرو است[ از طريق شلمچه عبور كرده‌اند.
دوم: بيان مطلبي دربارة اينكه در آينده خون بهترين دوستان و اصحاب من ريخته مي شود.
مطلب اول: همان طور كه گفته شد در مورد مسافرت حضرت از مدينه تا مرو بين مورخان اختلاف است، متأسفانه منابع تاريخي از جزئيات مسير حركت امام رضا ـ عليه السّلام ـ و منزلگاههايي كه حضرت در آن توقف فرموده اند، اطلاعات چنداني به ما نمي دهند.[2]
در مورد منطقه شلمچه كه در منطقه بين بصره و اهواز قرار دارد فقط مي توانيم بگوييم حضرت از بصره به اهواز رفته اند و اينكه آيا در اين مسير از شلمچه هم عبور كرده اند، نمي توانيم به صورت قاطع اظهار نظر كنيم.
راه ديگر شناخت چگونگي مسير هجرت امام رضا ـ عليه السّلام ـ مراجعه به كتب «جغرافياي تاريخي» است؛
يعني كتبي كه وضعيت جغرافيايي راهها و شهرها را در گذشته هاي دور بيان كرده اند. كتاب «الخراج و صناعة الكتابة» «قدامة بن جعفر» (متوفي 337 هـ ) يكي از اين كتاب هاست. او حدود صد سال پس از مسافرت امام رضا ـ عليه السّلام ـ در كتابش مسير و منزلگاههاي بين بصره و اهواز را آورده است:
1. بصره تا اُبلّه 4 فرسخ. 2. از ابلّه تا بيان 5 فرسخ. 3. از بيان تا حصن مهدي از راه خشكي 6 فرسخ و از راه رودخانة جديد 8 فرسخ. 4. از حصن مهدي تا سوق الاربعاء 4 فرسخ. 5. از سوق الاربعاء تا محول 6 فرسخ. 6. از محول تا دولاب 8 فرسخ. 7. از دولاب تا سوق الاهواز 2 فرسخ.[3]
مشكل اينجاست كه از اين نام هاي قديمي در نقشه هاي امروزي نشاني نمانده است، از طرف ديگر خود«شلمچه» يك كلمة عربي نيست و دقيقاً نمي دانيم به اين منطقه در آن دوران چه نامي اطلاق مي شده است؟
خلاصه اينكه نمي توانيم پس از گذشت 12 قرن از هجرت امام و به خصوص لحاظ كردن دگرگوني هاي جغرافياي طبيعي، سياسي و اجتماعي، به طور يقيني بگوييم حضرت از منطقه شلمچه عبور كرده است.
مطلب دوم: فرمودن مطلبي دربارة شهادت بهترين دوستان حضرت در منطقه:
با تمام تتبع و جستجويي كه در كتب حديث شد، چنين سخني در هيچ كتابي از امام رضا ـ عليه السّلام ـ نقل نشده است. به عنوان مثال: شيخ صدوق(فوت 381 هـ ) كه تنها حدود 150 سال با حضرت فاصلة زماني دارد در كتاب «عيون اخبار الرضا» با اينكه در صدد جمع آوري اخبار و احاديث امام رضا ـ عليه السّلام ـ بوده است، چنين حديثي را نياورده است. حتي او حديثي را از ابوالحسن الصائغ و او از عموي خود نقل مي كند كه: «من با حضرت رضا ـ عليه السّلام ـ تا خراسان همراه بودم» و در ادامه بعضي از ماجراهاي اين سفر را نقل مي كند ولي به چنين سخني و چنين مكاني (شلمچه) اشاره اي ندارد.[4]
از آن گذشته مؤلف كتاب «مسند الامام الرضا»[5] با تتبع در تمامي كتب حديثي، همة آنچه را كه از امام رضا ـ عليه السّلام ـ باقي مانده را جمع آوري كرده است، ولي او نيز چنين حديثي را نقل نكرده است.
البته شبيه چنين مطلبي از امام علي ـ عليه السّلام ـ در مورد كربلا نقل شده است:«هرثمه بن سليم روايت مي كند: هنگامي كه با علي از جنگ صفين برمي گشتيم، به كربلا رسيديم، علي با ما نماز خواند، پس از پايان نماز مقداري از خاك آن سرزمين را برداشت و بو كرد و گفت: «واهاً لك يا تربة! ليحشرن معك قوم يدخلون الجنة بغير حساب»[6]
«آه بر تو اي خاك! بزودي همراه تو گروهي بدون حساب وارد بهشت خواهند شد.»
پس مي توان احتمال داد ناقل سخن منسوب به امام رضا ـ عليه السّلام ـ چنين مطلبي در ذهن او بوده است و بر اثر مسامحه با كمي تغيير سخن حضرت علي ـ عليه السّلام ـ در مورد شهداي كربلا را به شهداي كربلاي ايران (شلمچه) تغيير داده است و براي اينكه مشكل مكاني را حل كند، مطلب را به امام رضا ـ عليه السّلام ـ منسوب كرده است.
نتيجه گيري: از آن چه گذشت، نتيجه مي گيريم:
1. عبور امام رضا ـ عليه السّلام ـ از منطقه اي به نام شلمچه قطعي و يقيني نيست.
2. چنين مطلبي در هيچ كتاب حديثي و تاريخي از امام رضا ـ عليه السّلام ـ نقل نشده است؛ تنها مشابه آن از حضرت علي ـ عليه السّلام ـ در مورد شهداي كربلا آمده است. پس جواب سوال اين است كه: «چنين روايتي هيچ منبع مؤثق و صحيحي ندارد.»
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. جغرافياي تاريخي هجرت امام رضا عليه السّلام از مدينه تا مرو، جليل عرفان منش.
2. زندگي سياسي هشتمين امام، سيد جعفر مرتضي حسيني عاملي ترجمة دكتر سيد خليل خليليان.
3. عيون اخبار الرضا،شيخ صدوق، ترجمة سيد عبدالحسين رضايي و محمد باقر ساعدي.
پی نوشتها:
[1] . رک: ئ«سيد جعفر مرتضي حسيني عاملي «زندگي هشتمين امام» ترجمة«دكتر سيد خليليان، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، چ نهم، 1375 ش.
[2] . رک: «جليل عرفان منش» «جغرافياي تاريخي هجرت امام رضا ـ عليه السّلام ـ از مدينه تا مرو»، مشهد، بنياد پژوهش هاي اسلامي آستان قدس رضوي، چ اول، 1374 ش.
[3] . «قدامة بن جعفر» «الخراج و صناعة الكتابة»، تحقيق محمد حسين الزبيدي، دارالرشيد، بغداد، 1981 م، ص 88.
[4] . «شيخ صدوق» «عيون اخبار الرضا ـ عليه السّلام ـ » «تحقيق سيد محمد مهدي خرسان، المبطعة الحيدرية، نجف 1390 هـ .ق، ج 2، ص 157.»
[5] . عزيز الله عطاردي، مسند الامام الرضا ـ عليه السّلام ـ » المؤتمر العالمي للامام الرضا ـ عليه السّلام ـ ، مشهد، ربيع الاخر 1406 هـ ، 2 جلد.
[6] . «محمد باقر مجلسي» «بحارالانوار» 110 جلد، بيروت، مؤسسة الوفاء، 1404 هـ ، ج 32، ص 419 و ج 41، ص 337، «ابن ابي الحديد» «شرح نهج البلاغه» تحقيق محمد ابوالفضل ابراهيم، انتشارات كتابخانه آيت الله مرعشي نجفي، قم، 1404 هـ ، ج 3، ص 169.
منبع: اندیشه قم
مأمون، خليفة عباسي بنا به اغراض سياسي، در سال 200 هجري امام رضا ـ عليه السّلام ـ را از مدينه به مقر حكومتي خود، مرو، فرا خواند،[1] چگونگي و مسير اين مسافرت طولاني(از مدينه تا مرو) از دير زمان مورد بحث و بررسي مورخان بوده است؛ ولي به طور اجمال نظر مشهور اين است كه حضرت از راه بصره به خوزستان و فارس و سپس از راه كوير به نيشابور و از آنجا به مرو رفته اند.
بر رسی دو مسئله مهم این قضیه را روشن خواهد کرد :
اول: در مسيرشان به طوس ]صحيح‌تر مرو است[ از طريق شلمچه عبور كرده‌اند.
دوم: بيان مطلبي دربارة اينكه در آينده خون بهترين دوستان و اصحاب من ريخته مي شود.
مطلب اول: همان طور كه گفته شد در مورد مسافرت حضرت از مدينه تا مرو بين مورخان اختلاف است، متأسفانه منابع تاريخي از جزئيات مسير حركت امام رضا ـ عليه السّلام ـ و منزلگاههايي كه حضرت در آن توقف فرموده اند، اطلاعات چنداني به ما نمي دهند.[2]
در مورد منطقه شلمچه كه در منطقه بين بصره و اهواز قرار دارد فقط مي توانيم بگوييم حضرت از بصره به اهواز رفته اند و اينكه آيا در اين مسير از شلمچه هم عبور كرده اند، نمي توانيم به صورت قاطع اظهار نظر كنيم.
راه ديگر شناخت چگونگي مسير هجرت امام رضا ـ عليه السّلام ـ مراجعه به كتب «جغرافياي تاريخي» است؛
يعني كتبي كه وضعيت جغرافيايي راهها و شهرها را در گذشته هاي دور بيان كرده اند. كتاب «الخراج و صناعة الكتابة» «قدامة بن جعفر» (متوفي 337 هـ ) يكي از اين كتاب هاست. او حدود صد سال پس از مسافرت امام رضا ـ عليه السّلام ـ در كتابش مسير و منزلگاههاي بين بصره و اهواز را آورده است:
1. بصره تا اُبلّه 4 فرسخ. 2. از ابلّه تا بيان 5 فرسخ. 3. از بيان تا حصن مهدي از راه خشكي 6 فرسخ و از راه رودخانة جديد 8 فرسخ. 4. از حصن مهدي تا سوق الاربعاء 4 فرسخ. 5. از سوق الاربعاء تا محول 6 فرسخ. 6. از محول تا دولاب 8 فرسخ. 7. از دولاب تا سوق الاهواز 2 فرسخ.[3]
مشكل اينجاست كه از اين نام هاي قديمي در نقشه هاي امروزي نشاني نمانده است، از طرف ديگر خود«شلمچه» يك كلمة عربي نيست و دقيقاً نمي دانيم به اين منطقه در آن دوران چه نامي اطلاق مي شده است؟
خلاصه اينكه نمي توانيم پس از گذشت 12 قرن از هجرت امام و به خصوص لحاظ كردن دگرگوني هاي جغرافياي طبيعي، سياسي و اجتماعي، به طور يقيني بگوييم حضرت از منطقه شلمچه عبور كرده است.
مطلب دوم: فرمودن مطلبي دربارة شهادت بهترين دوستان حضرت در منطقه:
با تمام تتبع و جستجويي كه در كتب حديث شد، چنين سخني در هيچ كتابي از امام رضا ـ عليه السّلام ـ نقل نشده است. به عنوان مثال: شيخ صدوق(فوت 381 هـ ) كه تنها حدود 150 سال با حضرت فاصلة زماني دارد در كتاب «عيون اخبار الرضا» با اينكه در صدد جمع آوري اخبار و احاديث امام رضا ـ عليه السّلام ـ بوده است، چنين حديثي را نياورده است. حتي او حديثي را از ابوالحسن الصائغ و او از عموي خود نقل مي كند كه: «من با حضرت رضا ـ عليه السّلام ـ تا خراسان همراه بودم» و در ادامه بعضي از ماجراهاي اين سفر را نقل مي كند ولي به چنين سخني و چنين مكاني (شلمچه) اشاره اي ندارد.[4]
از آن گذشته مؤلف كتاب «مسند الامام الرضا»[5] با تتبع در تمامي كتب حديثي، همة آنچه را كه از امام رضا ـ عليه السّلام ـ باقي مانده را جمع آوري كرده است، ولي او نيز چنين حديثي را نقل نكرده است.
البته شبيه چنين مطلبي از امام علي ـ عليه السّلام ـ در مورد كربلا نقل شده است:«هرثمه بن سليم روايت مي كند: هنگامي كه با علي از جنگ صفين برمي گشتيم، به كربلا رسيديم، علي با ما نماز خواند، پس از پايان نماز مقداري از خاك آن سرزمين را برداشت و بو كرد و گفت: «واهاً لك يا تربة! ليحشرن معك قوم يدخلون الجنة بغير حساب»[6]
«آه بر تو اي خاك! بزودي همراه تو گروهي بدون حساب وارد بهشت خواهند شد.»
پس مي توان احتمال داد ناقل سخن منسوب به امام رضا ـ عليه السّلام ـ چنين مطلبي در ذهن او بوده است و بر اثر مسامحه با كمي تغيير سخن حضرت علي ـ عليه السّلام ـ در مورد شهداي كربلا را به شهداي كربلاي ايران (شلمچه) تغيير داده است و براي اينكه مشكل مكاني را حل كند، مطلب را به امام رضا ـ عليه السّلام ـ منسوب كرده است.
نتيجه گيري: از آن چه گذشت، نتيجه مي گيريم:
1. عبور امام رضا ـ عليه السّلام ـ از منطقه اي به نام شلمچه قطعي و يقيني نيست.
2. چنين مطلبي در هيچ كتاب حديثي و تاريخي از امام رضا ـ عليه السّلام ـ نقل نشده است؛ تنها مشابه آن از حضرت علي ـ عليه السّلام ـ در مورد شهداي كربلا آمده است. پس جواب سوال اين است كه: «چنين روايتي هيچ منبع مؤثق و صحيحي ندارد.»
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. جغرافياي تاريخي هجرت امام رضا عليه السّلام از مدينه تا مرو، جليل عرفان منش.
2. زندگي سياسي هشتمين امام، سيد جعفر مرتضي حسيني عاملي ترجمة دكتر سيد خليل خليليان.
3. عيون اخبار الرضا،شيخ صدوق، ترجمة سيد عبدالحسين رضايي و محمد باقر ساعدي.
پی نوشتها:
[1] . رک: ئ«سيد جعفر مرتضي حسيني عاملي «زندگي هشتمين امام» ترجمة«دكتر سيد خليليان، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، چ نهم، 1375 ش.
[2] . رک: «جليل عرفان منش» «جغرافياي تاريخي هجرت امام رضا ـ عليه السّلام ـ از مدينه تا مرو»، مشهد، بنياد پژوهش هاي اسلامي آستان قدس رضوي، چ اول، 1374 ش.
[3] . «قدامة بن جعفر» «الخراج و صناعة الكتابة»، تحقيق محمد حسين الزبيدي، دارالرشيد، بغداد، 1981 م، ص 88.
[4] . «شيخ صدوق» «عيون اخبار الرضا ـ عليه السّلام ـ » «تحقيق سيد محمد مهدي خرسان، المبطعة الحيدرية، نجف 1390 هـ .ق، ج 2، ص 157.»
[5] . عزيز الله عطاردي، مسند الامام الرضا ـ عليه السّلام ـ » المؤتمر العالمي للامام الرضا ـ عليه السّلام ـ ، مشهد، ربيع الاخر 1406 هـ ، 2 جلد.
[6] . «محمد باقر مجلسي» «بحارالانوار» 110 جلد، بيروت، مؤسسة الوفاء، 1404 هـ ، ج 32، ص 419 و ج 41، ص 337، «ابن ابي الحديد» «شرح نهج البلاغه» تحقيق محمد ابوالفضل ابراهيم، انتشارات كتابخانه آيت الله مرعشي نجفي، قم، 1404 هـ ، ج 3، ص 169.
منبع: اندیشه قم
.jpg "معنی اسم آدوین و نام های هم آوا با آن + میزان فراوانی در ثبت احوال")
.jpg "معنی اسم ادهم و نام های هم آوا با آن + میزان فراوانی در ثبت احوال")
.jpg "معنی اسم رایان و نام های هم آوا با آن + میزان فراوانی در ثبت احوال")