پرسش :
چه كار هايي موجب پرورش عقل و فكر و كسب استقلال فكري مي شود؟
پاسخ :
گوهر عقل، ارزشمندترين نعمت الاهي براي بشريت است و به همين جهت است كه انسان اشرف مخلوقات ناميده شده است. به واسطه اين نعمت بزرگ است كه انسان مي تواند خير را از شر، هدايت را از ضلالت، دوست را از دشمن، نور را از ظلمت و ... تمييز دهد و از آفات و خطرات مصون و محفوظ بماند. در مكتب حيات بخش اسلام، عقل داراي جايگاه رفيع و بلندي است. در كلام الاهي تأكيدات زيادي بر تعقل و تفكر شده است و بشارت هاي فراواني به صاحبان فكر و انديشه داده شده است. امام صادق (ع) در باره عقل مي فرمايد: "به واسطه عقل است كه خداوند پرستش و بهشت دست يافتني مي شود...".
علامه طباطبائي (ره) در وصف عقل مي گويد: "عقل شريف ترين نيرو در وجود انسان است".گر چه عقل به تنهايي نمي تواند عمق همه حقايق را درك كند و براي فهم و درك عميق به وحي نياز مبرم دارد. اما پرورش آن و كسب استقلال فكري، انسان را در مسير رشد و تعالي حركت داده و بصيرت او را بالا مي برد. راه هاي زيادي براي پرورش عقل و فكر و كسب استقلال فكري وجود دارد كه به بعضي از آنها اشاره مي كنيم:
1. استفاده از معلم و استاد دلسوز؛ امام علي (ع) يكي از گروه هاي سعادت مند را دانشجوياني مي داند كه درپي يافتن راه از طريق تعليم و بهره گيري از اساتيد و معلمان دلسوز هستند.
2. ارتباط با كتاب و مطالعه؛ چنان كه امام صادق (ع) فرمود: "مطالعه فراوان در مطالب علمي عقل را باز و شكوفا مي سازد".
3. سير و سفر در زمين و مطالعه تاريخ گذشتگان؛ قرآن در موارد متعددي انسان را امر به مسافرت هاي تحقيقاتي كرده و فرموده است: "بگو: روى زمين گردش كنيد! سپس بنگريد سرانجام تكذيب كنندگان آيات الاهى چه شده!"."بگو: در روى زمين سير كنيد و ببينيد عاقبت كار مجرمان به كجا رسيد"!. "بگو: در زمين بگرديد و بنگريد خداوند چگونه آفرينش را آغاز كرده است؟ سپس خداوند (به همين گونه) جهان آخرت را ايجاد مى كند يقيناً خدا بر هر چيز توانا است"!. "بگو: در زمين سير كنيد و بنگريد عاقبت كسانى كه قبل از شما بودند چگونه بوده بيشتر آنها مشرك بودند"!
4. تفكر و انديشه ورزي در آيات الاهي؛ مسلماً در آفرينش آسمان ها و زمين، و آمد و رفت شب و روز، نشانه هاى (روشنى) براى خردمندان است. قرآن مجيد صاحبان عقل و انديشه را كساني مي داند كه در نشانه هاي خداوند تفكر مي كنند و مي فرمايد: ".... براى خردمندان است، همان ها كه خدا را در حال ايستاده و نشسته، و آن گاه كه بر پهلو خوابيده اند، ياد مى كنند و در اسرار آفرينش آسمان ها و زمين مى انديشند (و مى گويند:) بار الها! اينها را بيهوده نيافريدهاى! منزهى تو! ما را از عذاب آتش، نگاه دار"!
5. پرهيز از تقليد كوركورانه؛ قرآن مشركان را كه به تقليد كوركورانه از پدران مشرك خود مي پرداختند به شدت مذمت مي نمايد و مي فرمايد: "و هنگامى كه كار زشتى انجام مى دهند مى گويند: پدران خود را بر اين عمل يافتيم و خداوند ما را به آن دستور داده است! بگو: خداوند (هرگز) به كار زشت فرمان نمى دهد! آيا چيزى به خدا نسبت مى دهيد كه نمى دانيد"؟!
6. ارتباط با خردمندان و دانشمندان و دانايان؛ اميرالمؤمنين علي (ع) مي فرمايد: "قطع ارتباط از خردمند مساوي با پيوستن به نادان است ". و يا در بخشي از حديث پيامبر اكرم (ص) آمده است: "شايسته است كه شخص خردمند عاقل شبانه روز خود را به چهار بخش تقسيم كند: ... بخشي را به همنشيني با دانشمندي كه او را در امر دينش ياري دهد، صرف نمايد".
7. پيروي از روي فكر و انديشه؛ چنان كه انبيا و پيامبران الاهي نيز همواره مردم را به تفكر و بصيرت در دستورات و آموزه هاي آيين خود دعوت مي كردند. در اين مورد قرآن كريم مي فرمايد: "بگو اين راه من است، من و پيروانم با بصيرت كامل همه مردم را به سوي خدا دعوت مي كنيم". و نيز پيامبر اكرم (ص) فرمود: "تسليم راهنمايي عقل باشيد كه به كمال دست يابيد، و از آن سر نتابيد كه سرانجام پشيمان مي گرديد.
8. عدم غلبه احساس بر عقل از ديگر موارد رشد عقل و كسب استقلال فكري است. امام سجاد (ع) در اين رابطه مي فرمايند: "هر آن كس كه عقلش كامل ترين اندوخته اش نباشد، هلاكش بسيار آسان است".
در نتيجه پرورش فكر و كسب استقلال فكري با توجه به آيات و روايات، انسان در راه رسيدن به رشد و تعالي پيشرفت چشمگيري مي نمايد و نهايتاً معرفت و شناخت او به خداوند متعال ارتقا مي يابد. قرآن كريم در اين باره مي فرمايد: "خردمندان كساني هستند كه به پيمان با پروردگار پايبندند و پيمان نمي شكنند و به هر موردي كه خدا امر فرموده رابطه برقرار مي كنند (و به هر جا كه به گسستن امر كرده بگسلند) و از خداي بترسند و از سختي حساب قيامت هراسناك باشند. و كساني هستند كه جهت نيل به رضاي خداوند خويش، شكيبايي پيشه كنند و نماز را به پاي دارند و از آن چه خدا روزي شان كرد. پنهان و آشكار اتفاق نمايند و در برابر بدي، نيكي پاداش دهند".
نتيجه رشد و تعالي فكر و عقل خداشناسي و معرفت به پروردگار متعال و حركت به سوي رضاي او است.
منبع:سایت انوار طاها
گوهر عقل، ارزشمندترين نعمت الاهي براي بشريت است و به همين جهت است كه انسان اشرف مخلوقات ناميده شده است. به واسطه اين نعمت بزرگ است كه انسان مي تواند خير را از شر، هدايت را از ضلالت، دوست را از دشمن، نور را از ظلمت و ... تمييز دهد و از آفات و خطرات مصون و محفوظ بماند. در مكتب حيات بخش اسلام، عقل داراي جايگاه رفيع و بلندي است. در كلام الاهي تأكيدات زيادي بر تعقل و تفكر شده است و بشارت هاي فراواني به صاحبان فكر و انديشه داده شده است. امام صادق (ع) در باره عقل مي فرمايد: "به واسطه عقل است كه خداوند پرستش و بهشت دست يافتني مي شود...".
علامه طباطبائي (ره) در وصف عقل مي گويد: "عقل شريف ترين نيرو در وجود انسان است".گر چه عقل به تنهايي نمي تواند عمق همه حقايق را درك كند و براي فهم و درك عميق به وحي نياز مبرم دارد. اما پرورش آن و كسب استقلال فكري، انسان را در مسير رشد و تعالي حركت داده و بصيرت او را بالا مي برد. راه هاي زيادي براي پرورش عقل و فكر و كسب استقلال فكري وجود دارد كه به بعضي از آنها اشاره مي كنيم:
1. استفاده از معلم و استاد دلسوز؛ امام علي (ع) يكي از گروه هاي سعادت مند را دانشجوياني مي داند كه درپي يافتن راه از طريق تعليم و بهره گيري از اساتيد و معلمان دلسوز هستند.
2. ارتباط با كتاب و مطالعه؛ چنان كه امام صادق (ع) فرمود: "مطالعه فراوان در مطالب علمي عقل را باز و شكوفا مي سازد".
3. سير و سفر در زمين و مطالعه تاريخ گذشتگان؛ قرآن در موارد متعددي انسان را امر به مسافرت هاي تحقيقاتي كرده و فرموده است: "بگو: روى زمين گردش كنيد! سپس بنگريد سرانجام تكذيب كنندگان آيات الاهى چه شده!"."بگو: در روى زمين سير كنيد و ببينيد عاقبت كار مجرمان به كجا رسيد"!. "بگو: در زمين بگرديد و بنگريد خداوند چگونه آفرينش را آغاز كرده است؟ سپس خداوند (به همين گونه) جهان آخرت را ايجاد مى كند يقيناً خدا بر هر چيز توانا است"!. "بگو: در زمين سير كنيد و بنگريد عاقبت كسانى كه قبل از شما بودند چگونه بوده بيشتر آنها مشرك بودند"!
4. تفكر و انديشه ورزي در آيات الاهي؛ مسلماً در آفرينش آسمان ها و زمين، و آمد و رفت شب و روز، نشانه هاى (روشنى) براى خردمندان است. قرآن مجيد صاحبان عقل و انديشه را كساني مي داند كه در نشانه هاي خداوند تفكر مي كنند و مي فرمايد: ".... براى خردمندان است، همان ها كه خدا را در حال ايستاده و نشسته، و آن گاه كه بر پهلو خوابيده اند، ياد مى كنند و در اسرار آفرينش آسمان ها و زمين مى انديشند (و مى گويند:) بار الها! اينها را بيهوده نيافريدهاى! منزهى تو! ما را از عذاب آتش، نگاه دار"!
5. پرهيز از تقليد كوركورانه؛ قرآن مشركان را كه به تقليد كوركورانه از پدران مشرك خود مي پرداختند به شدت مذمت مي نمايد و مي فرمايد: "و هنگامى كه كار زشتى انجام مى دهند مى گويند: پدران خود را بر اين عمل يافتيم و خداوند ما را به آن دستور داده است! بگو: خداوند (هرگز) به كار زشت فرمان نمى دهد! آيا چيزى به خدا نسبت مى دهيد كه نمى دانيد"؟!
6. ارتباط با خردمندان و دانشمندان و دانايان؛ اميرالمؤمنين علي (ع) مي فرمايد: "قطع ارتباط از خردمند مساوي با پيوستن به نادان است ". و يا در بخشي از حديث پيامبر اكرم (ص) آمده است: "شايسته است كه شخص خردمند عاقل شبانه روز خود را به چهار بخش تقسيم كند: ... بخشي را به همنشيني با دانشمندي كه او را در امر دينش ياري دهد، صرف نمايد".
7. پيروي از روي فكر و انديشه؛ چنان كه انبيا و پيامبران الاهي نيز همواره مردم را به تفكر و بصيرت در دستورات و آموزه هاي آيين خود دعوت مي كردند. در اين مورد قرآن كريم مي فرمايد: "بگو اين راه من است، من و پيروانم با بصيرت كامل همه مردم را به سوي خدا دعوت مي كنيم". و نيز پيامبر اكرم (ص) فرمود: "تسليم راهنمايي عقل باشيد كه به كمال دست يابيد، و از آن سر نتابيد كه سرانجام پشيمان مي گرديد.
8. عدم غلبه احساس بر عقل از ديگر موارد رشد عقل و كسب استقلال فكري است. امام سجاد (ع) در اين رابطه مي فرمايند: "هر آن كس كه عقلش كامل ترين اندوخته اش نباشد، هلاكش بسيار آسان است".
در نتيجه پرورش فكر و كسب استقلال فكري با توجه به آيات و روايات، انسان در راه رسيدن به رشد و تعالي پيشرفت چشمگيري مي نمايد و نهايتاً معرفت و شناخت او به خداوند متعال ارتقا مي يابد. قرآن كريم در اين باره مي فرمايد: "خردمندان كساني هستند كه به پيمان با پروردگار پايبندند و پيمان نمي شكنند و به هر موردي كه خدا امر فرموده رابطه برقرار مي كنند (و به هر جا كه به گسستن امر كرده بگسلند) و از خداي بترسند و از سختي حساب قيامت هراسناك باشند. و كساني هستند كه جهت نيل به رضاي خداوند خويش، شكيبايي پيشه كنند و نماز را به پاي دارند و از آن چه خدا روزي شان كرد. پنهان و آشكار اتفاق نمايند و در برابر بدي، نيكي پاداش دهند".
نتيجه رشد و تعالي فكر و عقل خداشناسي و معرفت به پروردگار متعال و حركت به سوي رضاي او است.
منبع:سایت انوار طاها
