پرسش :
ملاك تشخيص "خواب صادق" از "خواب كاذب" چيست؟ دربارة خواب توضيح دهيد؟
پاسخ :
نخست توضيحي در مورد "خواب" و "خواب ديدن" (رؤيا): دانشمندان و روان شناسان جديد در بيان ماهيت خواب و رؤيا، مطالب فراوان و مختلفي را ابراز داشته‌اند(ر. ك: گامي فراسوي روانشناسي اسلامي، دكتر حسن محمد شرقاوي، ترجمه دكتر سيد محمد باقر حجتي، ص 325، دفتر نشر فرهنگ اسلامي.) لكن مهم‌ّ آنست كه از نظر قرآن كريم، خواب و رؤيا بيش از آن كه يك امر جسماني باشند امري روحاني محسوب مي‌شوند و خواب در واقع يك نوع قبض روح است به فرمان خداوند متعال، مي‌فرمايد: "وَهُوَ الَّذِي يَتَوَفَّي‌كُم بِالَّيْل;(انعام،60) او كسي است كه (روح) شما را در شب (به هنگام خواب) مي‌گيرد."
البته در هنگام خواب، روح يك ارتباط ناقص با بدن دارد و به صورت تام و تمام روح جدا نمي‌شود و به همين جهت خواب را برادر مرگ تعبير كرده‌اند.(ر. ك: تفسير نمونه، آيت اللّه مكارم شيرازي و ديگران، ج 19، ص 481، و ج 5، ص 273، دارالكتب الاسلامية.) به هر جهت قرآن كريم از خواب به عنوان يك نعمت بزرگ الهي به انسان تعبير مي‌فرمايد.(نظر كنيد به آيات: (بنأ، 9); (روم، 23).)
"رؤيا" به معني مشاهداتي است كه براي روح انسان در زمان خواب حاصل مي‌شود كه در قرآن كريم به چند رؤيا از انبيأ الهي و غير ايشان، اشاره شده است. رؤيا نيز همانند خواب از آيات الهي است كه با توجه به روايات ائمه:، فوائد فراواني بر آن مترتب است، از جمله ايجاد آرامش رواني و به عبارت ديگر بشارت دادن و اميد بخشيدن، ارتباط بين انسان و عالم غيب، معرفي زواياي دروني و صفات پنهان روح آدمي و يا زجر و عقاب نسبت به اعمال سوء وي و...(براي آگاهي از روايات اين بحث رجوع كنيد به: بحارالانوار، علامه محمدباقر مجلسي;، ج 61، ص 151ـ 244، مؤسسة الوفأ.)
در قرآن كريم، به سه رؤيا از رسول اكرم،(نظر كنيد به آيات: انفال، 43; فتح، 27; اسرأ، 60.) و به رؤيايي از حضرت ابراهيم‌ع در مورد ذبح فرزندش اسماعيل‌ع(نظر كنيد به آيات: صافات، 102ـ 110.) و به رؤياي حضرت يوسف‌ع، اشاره شده است(نظر كنيد به: يوسف، 4 و 5.) همچنين به رؤيايي از پادشاه مصر و يكي از همراهان حضرت يوسف‌ع در زندان، نيز اشاره شده است.(نظر كنيد به: يوسف، 36 و 43.) در روايات منقول از پيامبر اكرم و اهل بيت او: نيز در بيان ماهيت رؤيا و منشأ آن به اين مطلب اشاره شده است كه به هنگام خواب، روح آدمي به عوالم بالا سير داده مي‌شود; انواع مشاهداتي را كه در اين سير، براي روح حاصل مي‌شود، منشأ اقسام رؤياهاي صادق و كاذب مي‌گردند(ر. ك: بحارالانوار، همان، ج 61، ص 158.) در بعضي ديگر از روايات، آمده است كه رؤياها يا منشأ الهي دارند و بشارتي از جانب خداوند متعال هستند و يا ناشي از القائات شيطان و شياطين مي‌باشند و يا صرفاً حديث نفس است، يعني آرزوها و دل مشغولي‌ها و يا بيم و اميد و ميل‌هاي انسان است كه به نمايش درآمده‌اند. و از برخي از احاديث نيز مي‌توان استفاده كرد كه "صفات روحي"، و "كردار" و اعمال و "پندار" و افكار و همچنين "اوقات رؤيا" و... در صادق و كاذب بودن رؤيا مؤثر مي‌باشد. متأسفانه گزارش و بررسي احاديث و حتي گزينش آنها، از حوصله و ساختار اين نوشتار بيرون است.(رجوع كنيد به: ميزان الحكمة، محمد محمدي ري‌شهري، ترجمه حميدرضا شيخي، ج 4، ص 1930، انتشارات دارالحديث.) در اينجا فقط به ترجمه يك روايت، كه در آن برخي از ملاك‌هاي خواب صادق از كاذب، بيان شده، بسنده مي‌كنيم; ابوبصير از امام صادق‌پرسيد: آيا خواب راست و دروغ هر دو يك منشأ دارد؟ حضرت فرمودند: "درست است (با اين تفاوت كه) رؤياي دروغ و خلاف واقع را انسان در آغاز شب كه هنگام تسلط (شياطين) رانده شده و نابكار است مي‌بيند، اين گونه رؤياها تخيلات آدمي است كه دروغ و غير واقعي و بي‌فايده مي‌باشد. اما رؤياي صادق را بعد از گذشت دو سوم شب كه فرشتگان فرود مي‌آيند و آن پيش از سحر است مي‌بيند، اين گونه رؤياها راستند و به خواست خدا تحقق مي‌يابند مگر آن كه بيننده خواب جنب يا ناپاك خوابيده باشد و خداي عزّوجّل را چنان كه شايسته است، ياد نكرده باشد، در اين صورت رؤيا، مختلف و با درنگ و تأخير تحقق مي‌يابد."( روضه كافي، محمدبن يعقوب كليني;، ج 8، ص 91، ح 62، دارالكتب الاسلامية / ر. ك: مرأة العقول، محمد باقر مجلسي;، ج 25، ص 205، دارالكتب الاسلاميه / تفسير نمونه، همان، ج 9، ص 311 و ج 23، ص 436 / تفسيرالميزان، علامه طباطبايي;، ج 11، ص 268، اسماعيليان. )
منبع:سايت انوار طاها
نخست توضيحي در مورد "خواب" و "خواب ديدن" (رؤيا): دانشمندان و روان شناسان جديد در بيان ماهيت خواب و رؤيا، مطالب فراوان و مختلفي را ابراز داشته‌اند(ر. ك: گامي فراسوي روانشناسي اسلامي، دكتر حسن محمد شرقاوي، ترجمه دكتر سيد محمد باقر حجتي، ص 325، دفتر نشر فرهنگ اسلامي.) لكن مهم‌ّ آنست كه از نظر قرآن كريم، خواب و رؤيا بيش از آن كه يك امر جسماني باشند امري روحاني محسوب مي‌شوند و خواب در واقع يك نوع قبض روح است به فرمان خداوند متعال، مي‌فرمايد: "وَهُوَ الَّذِي يَتَوَفَّي‌كُم بِالَّيْل;(انعام،60) او كسي است كه (روح) شما را در شب (به هنگام خواب) مي‌گيرد."
البته در هنگام خواب، روح يك ارتباط ناقص با بدن دارد و به صورت تام و تمام روح جدا نمي‌شود و به همين جهت خواب را برادر مرگ تعبير كرده‌اند.(ر. ك: تفسير نمونه، آيت اللّه مكارم شيرازي و ديگران، ج 19، ص 481، و ج 5، ص 273، دارالكتب الاسلامية.) به هر جهت قرآن كريم از خواب به عنوان يك نعمت بزرگ الهي به انسان تعبير مي‌فرمايد.(نظر كنيد به آيات: (بنأ، 9); (روم، 23).)
"رؤيا" به معني مشاهداتي است كه براي روح انسان در زمان خواب حاصل مي‌شود كه در قرآن كريم به چند رؤيا از انبيأ الهي و غير ايشان، اشاره شده است. رؤيا نيز همانند خواب از آيات الهي است كه با توجه به روايات ائمه:، فوائد فراواني بر آن مترتب است، از جمله ايجاد آرامش رواني و به عبارت ديگر بشارت دادن و اميد بخشيدن، ارتباط بين انسان و عالم غيب، معرفي زواياي دروني و صفات پنهان روح آدمي و يا زجر و عقاب نسبت به اعمال سوء وي و...(براي آگاهي از روايات اين بحث رجوع كنيد به: بحارالانوار، علامه محمدباقر مجلسي;، ج 61، ص 151ـ 244، مؤسسة الوفأ.)
در قرآن كريم، به سه رؤيا از رسول اكرم،(نظر كنيد به آيات: انفال، 43; فتح، 27; اسرأ، 60.) و به رؤيايي از حضرت ابراهيم‌ع در مورد ذبح فرزندش اسماعيل‌ع(نظر كنيد به آيات: صافات، 102ـ 110.) و به رؤياي حضرت يوسف‌ع، اشاره شده است(نظر كنيد به: يوسف، 4 و 5.) همچنين به رؤيايي از پادشاه مصر و يكي از همراهان حضرت يوسف‌ع در زندان، نيز اشاره شده است.(نظر كنيد به: يوسف، 36 و 43.) در روايات منقول از پيامبر اكرم و اهل بيت او: نيز در بيان ماهيت رؤيا و منشأ آن به اين مطلب اشاره شده است كه به هنگام خواب، روح آدمي به عوالم بالا سير داده مي‌شود; انواع مشاهداتي را كه در اين سير، براي روح حاصل مي‌شود، منشأ اقسام رؤياهاي صادق و كاذب مي‌گردند(ر. ك: بحارالانوار، همان، ج 61، ص 158.) در بعضي ديگر از روايات، آمده است كه رؤياها يا منشأ الهي دارند و بشارتي از جانب خداوند متعال هستند و يا ناشي از القائات شيطان و شياطين مي‌باشند و يا صرفاً حديث نفس است، يعني آرزوها و دل مشغولي‌ها و يا بيم و اميد و ميل‌هاي انسان است كه به نمايش درآمده‌اند. و از برخي از احاديث نيز مي‌توان استفاده كرد كه "صفات روحي"، و "كردار" و اعمال و "پندار" و افكار و همچنين "اوقات رؤيا" و... در صادق و كاذب بودن رؤيا مؤثر مي‌باشد. متأسفانه گزارش و بررسي احاديث و حتي گزينش آنها، از حوصله و ساختار اين نوشتار بيرون است.(رجوع كنيد به: ميزان الحكمة، محمد محمدي ري‌شهري، ترجمه حميدرضا شيخي، ج 4، ص 1930، انتشارات دارالحديث.) در اينجا فقط به ترجمه يك روايت، كه در آن برخي از ملاك‌هاي خواب صادق از كاذب، بيان شده، بسنده مي‌كنيم; ابوبصير از امام صادق‌پرسيد: آيا خواب راست و دروغ هر دو يك منشأ دارد؟ حضرت فرمودند: "درست است (با اين تفاوت كه) رؤياي دروغ و خلاف واقع را انسان در آغاز شب كه هنگام تسلط (شياطين) رانده شده و نابكار است مي‌بيند، اين گونه رؤياها تخيلات آدمي است كه دروغ و غير واقعي و بي‌فايده مي‌باشد. اما رؤياي صادق را بعد از گذشت دو سوم شب كه فرشتگان فرود مي‌آيند و آن پيش از سحر است مي‌بيند، اين گونه رؤياها راستند و به خواست خدا تحقق مي‌يابند مگر آن كه بيننده خواب جنب يا ناپاك خوابيده باشد و خداي عزّوجّل را چنان كه شايسته است، ياد نكرده باشد، در اين صورت رؤيا، مختلف و با درنگ و تأخير تحقق مي‌يابد."( روضه كافي، محمدبن يعقوب كليني;، ج 8، ص 91، ح 62، دارالكتب الاسلامية / ر. ك: مرأة العقول، محمد باقر مجلسي;، ج 25، ص 205، دارالكتب الاسلاميه / تفسير نمونه، همان، ج 9، ص 311 و ج 23، ص 436 / تفسيرالميزان، علامه طباطبايي;، ج 11، ص 268، اسماعيليان. )
منبع:سايت انوار طاها
