بهترین راه ارتباط نوجوان و خانواده

چرخ زمان با سرعت پیش می‌رود و به هر گردش خود دگرگونی فراوانی را در شئون زندگی انسان به وجود می‌آورد. این گردش موجب تغییر در تمام ابعاد انسان می‌شود و تفکرات، احساسات و اهداف انسان روز به روز نو می‌شود. گذشت زمان، بستر مناسبی برای شکل‌گیری تفاوت‌های گوناگون بین افکار و آرمان‌های فرزندان و والدین می‌باشد. والدینی که در دنیای آرزوهای خویش راه سعادت فرزندان خود را تصویر می‌کنند، ناگهان با تفکرات، توقعات و نگرش‌های جدیدی از سوی فرزندان خود رو به رو می‌شوند.
عدم شناخت سطح درک فرزند، توقعات بیش از حد توان فرزند، عدم توجه به ویژگی‌های دوران نوجوانی و جوانی، از سوی والدین موجب بروز برخی اختلالات بین والدین و فرزندان می‌شود. از سوی دیگر فرزندان نیز در این میدان بی‌تقصیر نیستند فرزندان بدون توجه به حساسیت و دلسوزی والدین نسبت به آنان و در نظر گرفتن عواقب برخی رفتارها گاه دست به کارهایی می‌زنند که نه تنها موجب آزار و اذیت والدین می‌شود، بلکه برای خود آنان نیز باعث ایجاد زحمت و دردسر می‌شود.
چه بسیار والدینی که از نوجوانان خود گله‌مندند. آنان مدعی هستند که فرزندان‌شان نافرمان و طغیان‌گر شده، قدر والدین و زحمت‌شان را نمی‌شناسند، برای مردم  و دوستان خود تلاش می‌کنند، اما حاضر نیستند برای خانواده خود مایه بگذارند. والدین همچنین گِله می‌کنند که نوجوانانشان بااعضای خانوده توافق ندارند و حتی در مواردی با برادر، خواهر و گاهی با پدر و مادر درگیر می‌شوند، مشکل خانواده را درک نمی‌کنند و نسبت به مسایل خانواده حساسیت نشان نمی‌دهند. (1)
اکنون که تا حدی با علل اختلافات و بگو و مگوهای بین والدین و فرزندان آشنا شدیم به ذکر راهکارهای ایجاد ارتباط سازنده با والدین اشاره می‌کنیم:
 

به یاد داشته باشید پدر و مادر همه تلاش خود را در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و عاطفی برای رشد و تأمین سلامت فرزندان صرف می‌کنند و به تعبیری، نهایت فداکاری را برای تأمین سعادت و خوشبختی فرزندان خود به کار می‌گیرند. (2) آری دلسوزترین افراد نسبت به فرزند، والدین هستند؛ که حتی حاضرند تمام هستی خود را برای سعادت فرزند خود فدا کنند. بنابراین در بیشتر مواقع والدین در امر و نهی کردن خود تنها به صلاح فرزند فکر می‌کنند. اما فرزند به دلیل کمی تجربه، احساساتی بودن و یا اثرپذیری از دوستان خود، به تذکرات و راهنمایی‌های والدین خود توجه نمی‌کند و با گفتن جمله‌ی «پدر و مادرم مرا درک نمی‌کنند» سعی در عاقلانه جلوه دادن مخالفت خود با والدین دارد و حال آنکه با گذشت زمان و زیاد شدن تجربه، فرزند درک می‌کند که در بیشتر موارد، حق با والدین بوده و او بی‌جهت بر رفتارهای خود اصرار داشته است.
نوجوان باید توجه داشته باشد که تجربه او از زندگی بسیار اندک است. اگر والدین با برخی از خواسته‌های او مخالفت می‌کنند، به سبب تجربه‌ای است که زندگی به آنان آموخته است، آنان بر اساس وظیفه احساس می‌کنند که باید از حوادث احتمالی که در کمین سعادت نوجوان است، پیشگیری کنند و او را از اموری که برایش خطرساز است، باز دارند. (3) از این رو برای داشتن روابط سازنده با والدین خود، لازم است قبل از بگو و مگو و پافشاری بر خواسته‌هایتان، لحظه‌ای خودتان را جای پدر و مادرتان قرار دهید و از نگاه آنان به مسایل توجه کنید، آنگاه ببینید حق را به پدر و مادر می‌دهید یا به خودتان؟
امام علی (علیه السلام) در این زمینه می‌فرمایند: «دوست بدار برای مردم آنچه را برای خود دوست می‌داری» (4)
 

خانواده نیز مانند مدرسه دارای نظام و سلسله مراتب خاصی می‌باشد همان‌طور که مدرسه از مدیر، ناظم و معلم تشکیل شده است و هر کدام از آنان در اداره کردن مدرسه نقش خاصی را بر عهده دارند، درخانواده نیز پدر و مادر نقش اساسی در اداره کردن خانواده دارند و دارای اقتدار و قدرت بیشتری نسبت به فرزندان هستند و در نتیجه پیروی و اطاعت از والدین توسط فرزندان لازم است. (5) برای روشن شدن مطلب مثالی را ذکر می‌کنیم: تصور کنید سوار اتومبیلی هستید و قصد مسافرت به خارج از شهر را دارید. روشن است که برای اینکه افرادی که سوار ماشین هستند. به سلامت به مقصد برسند باید اتومبیل تحت کنترل یک نفر باشد و چنانچه فرمان اتومبیل در دست دو یا چند نفر باشد سرنوشتی به غیر از سقوط در درّه برای اتومبیل قابل تصور نیست. خانواده نیز دقیقاً همان اتومبیل است که فرمان آن فقط باید در دست پدر و مادر باشد و چنانچه بین فرزندان و والدین در تعیین مسیر اتومبیل خانواده اختلافی رخ داد آنکه مسیر اتومبیل را تعیین می‌کند والدین هستند. فرزندان زمانی که بر سر موضوعات مختلف با والدین اختلاف پیدا می‌کنند، بهتر است در فضایی صمیمی با آنان به گفت و گو بپردازند و با دلیل و منطق سعی کنند آنان را قانع کنند، در صورتی که پس از گفت وگو والدین قانع نشدند، فرزندان باید به نظرات والدین احترام گذارند و از تصمیم خود منصرف شوند.
 

با توجه به شرائطی که در باره مشاوره گفته شده است (مانند رازداری، خیر خواهی، داشتن تجربه و آگاهی از نیازها و همیشه در دسترس بودن)، پدر و مادر بهترین افراد برای نوجوان هستند، زیرا خیر خواه‌ترین افراد برای فرزند، والدین هستند و حاضرند همه هستی خود را فدای فرزند خود کنند. آنان رازدارترین فرد نسبت به نوجوان هستند و هیچ گاه اسرار او را فاش نمی‌کنند. پدر و مادر همیشه در کنار نوجوان بوده و بی‌هیچ چشم‌داشتی، تمام تجربه‌های خود را در اختیار فزرندان می‌گذارند. (6)
از این رو نوجوان بهتر است در مسایل گوناگون زندگی با والدین خود مشورت کند. مشورت با والدین می‌تواند آثار زیر را داشته باشد:

* در تصمیم‌گیری به جا و صحیح به نوجوان کمک کند.
* در ایجاد رابطه سازنده و کار آمد به نوجوان یاری دهد.
* والدین درجریان کارها و تصمیم‌های نوجوان قرار بگیرند و در مواقع ضروری به کمک او بیایند.
* نوجوان در مشکلات و مسایل زندگی والدین را بیشتر در کنار خود احساس کند.
 

بسیاری از نوجوانان کمترین راهنمایی و توصیه پدر و مادر را موعظه می‌پندارند و می‌گویند: «حال و حوصله موعظه شنیدن را ندارم» و با ترک کردن گفت وگو، فرصت گفت و شنود و برقرار کردن ارتباط سازنده با والدین را از دست می‌دهند، (7) در حالی که نوجوانان می‌توانند همزمان با گوش دادن به سخنان والدین دیدگاه‌ها و تفکرهای خود را در مورد موضوع مورد نظر به والدین خود منتقل کنند و زمینه‌ ارتباط کار آمد با آنان را ایجاد کنند. نوجوانی که با قطع سخن والدین خود، آنان را از خود آزرده خاطر می‌سازد، زمینه برقراری رابطه خوب و سازنده با والدین را از بین می‌برد.
 

وقتی که دقیق و مشخص حرف می‌زنید، والدین به درستی در می‌یابند که چه چیزی را ارج می‌نهید و چه چیز را مردود می‌شمارید. به این ترتیب می‌دانند که چه کاری را باید انجام بدهند و از انجام دادن چه کاری بپرهیزند. (8)
 

به جای ثابت کردن اشتباه‌ها و کم توجهی والدین به شما، بیشتر در مورد «خواسته خویش» گفت و گو کنید و مطمئن باشید که با این شیوه جریان مذاکره را به مسیری مطلوب هدایت خواهید کرد. پایه و شرط اصلی یک مذاکره سالم، بحث و تلاش برای دستیابی به نتیجه مطلوب است. پس به جای پافشاری بی‌مورد بر خواسته خود که ناخواسته لجبازی شما با والدین را در ذهن آنان تداعی می‌کند، بهتر است فواید و مزایای تصمیم خود را با دلیل محکم برای آنان بیان کنید و مطمئن باشید، والدین خیرخواه، تسلیم دلایل منطقی شما می‌شوند. (9)
 

هنگامی که والدین عصبانی هستند، با آنان بحث نکنید، بلکه لبخند زده و موافقت کنید این کار باعث می‌شود اگر رفتار آنان غیر منطقی بوده، زودتر به اشتباه خود پی ببرند. (10)

نوجوان زمانی که با والدین خود اختلاف پیدا می‌کند و یا اینکه با خواسته او مخالفت می‌شود، بدون در نظر گرفتن شرایط خانواده اجتماع و موقعیت خود، شروع به پیش‌داوری می‌کند. یعنی دچار یک نوع قضاوت زود هنگام در باره رفتار والدین خود می‌شود. (11) به رفتارهای والدین خود با بدبینی نگاه می‌کند و با گفتن جملاتی مانند؛ هر وقت من خواستم با دوستانم به تفریح بروم شما مخالفت می‌کنید، شما اصلاً به من آزادی نمی‌دهید و... شرایط را برای خود و والدین سخت و غیر قابل تحمل می‌کند. در حالی که نوجوان باید سعی کند هر رفتاری را در موقعیت خود مورد بررسی قرار دهد و با خود بگوید، شاید این بار حق با پدر و مادرم باشد با این روش نوجوان به جای اینکه دچار قضاوت عجولانه شود و حق را به خود بدهد، دوباره به بررسی شرائط می‌پردازد و ممکن است با بررسی مجدد اوضاع، حق را به والدین خود بدهد.
 

هدیه یک ارزش معنوی است و ما می‌توانیم به وسیله آن از کوتاه‌ترین راه به پدر و مادر ثابت کنیم که دوستشان داریم و زحمت‌های ایشان را فراموش نکرده‌ایم. (12)
همانگونه که رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند: «هدیه، محبت به یادگار می‌گذارد.» (13) اگر خدای نکرده با پدر و مادر خود درشتی کرده و از کار خود پشیمان شده‌اید، با دادن هدیه‌ای نفیس، ناراحتی را از قلب پر عطوفت آنان بزدائید که «هدیه کینه و ناراحتی را از میان می‌برد.» (14)
 

بیان و گفتار، مهم‌ترین ارتباط انسان‌ها با یکدیگر است و چون ارتباط فرایندی است دو طرفه، بخش اعظم ارتباط انسان‌ها از طریق گفت و شنود و همین مکالمه‌های عادی و روزمره صورت می‌گیرد. از این رو برای داشتن ارتباط صحیح و سازنده، باید هم گوینده خوبی بود و هم شنونده خوبی، یعنی در تبادل اطلاعات و گفت و گو با والدین خود، باید به تأثیر زیاد کلمات مناسب در ایجاد و برقراری ارتباط سالم توجه داشت. همچنین باید به موقعیت و فضایی که در آن با والدین خود ارتباط برقرار می‌کنیم توجه داشته باشیم. گاهی عدم توجه به موقعیت و شرایط والدین، می‌تواند تأثیر منفی بر روابط نوجوان با والدین داشته باشد. (15) به عنوان مثال چنان چه در حضور اقوام و دوستان با والدین خود سخن می‌‌گوئیم باید به گونه‌ای با آنان ارتباط برقرار کنیم و زمانی که در کنار جمع صمیمانه خانواده با والدین سخن می‌گوئیم به گونه‌ای دیگر با آنان باید رابطه برقرار کنیم.
 

وقتی که عقاید، خواسته‌ها یا شکایت‌های خود را مطرح می‌سازید، صدایتان را بلند نکنید و آرام باشید. اگر فریاد بزنید، والدین فقط صدایتان را می‌شنوند، ولی اگر آرام باشید، سخنان شما را نیز می‌فهمند. (16)

بدیهی است شما حاضر نیستید به افرادی که با شما مشاجره می‌کنند یا همکاری ندارند، کمک کنید. اگر شما نیز با والدین خود چنین برخوردی داشته باشید، آن‌ها به شما کمک نکرده و با درخواست‌هایتان موافقت نخواهند کرد. بکوشید با آن‌ها درگیر نشوید و روحیه همکاری داشته باشید، مطمئن باشید نتیجه این رفتار، به سود شما خواهد بود.
 
پی‌‎نوشت‌ها:
1. داود حسینی [و دیگران]، شکفتن سهم توست، ص 44.
2. محمد رضا سالاری فر، خانواده در نگرش اسلام و روان‌شناسی، ص 88.
3. داود حسین [و دیگران]، شکفتن سهم توست، ص 50.
4. همان، ص 54 به نقل از مصباح، محمد تقی، پند جاوید.
5. اقتباس: محمد رضا سالاری فر، خانواده در نگرش اسلام و روان‌شناسی، ص 91.
6. داود حسینی [و دیگران]، شکفتن سهم توست، ص 48.
7. همان، ص 50، [یا کمی تصرف].
8. همان، ص 52.
9. همان، [با کمی تصرف].
10. همان، ص 55.
11. مسعود آذربایجانی [و دیگران]، روان‌شناسی اجتماعی، ص 183.
12. محمد رضا کاشفی، آئین مهرورزی، ص 258.
13. همان، به نقل از فروع کافی، ج 5، ص 144.
14. همان، به نقل از بحارالانوار، ج 77، ص 166.
15. رضا فرهادیان، تربیت برتر، ص 13.
16. داود حسینی [و دیگران]، شکفتن سهم توست، ص 55.