گفتار ابن ابی الحدید در عدم احتجاج علی(ع) به حدیث غدیر
پرسش :
ابن ابی الحدید درباره عدم احتجاج علی(علیه السلام) به حدیث غدیر چه گفتاری دارد و آیا گفته او صحیح است؟
پاسخ :
پاسخ اجمالی:
ابن ابی الحدید می گوید: همه مواردی که علی(ع) تظلم و دادخواهی از خلافت می کند، به دلیل دو امتیاز خویشاوندی با پیامبر(ص) و برتری بر اصحاب است نه بخاطر وجود دستور الهی. پاسخ: علی(ع) در موارد متعددی به حدیث غدیر و دستور خاص پیامبر(ص) به جانشینی خویش اشاره کرده و به گفتار رسول خدا (ص) احتجاج نموده است. نمونه ای از این روایات در مناقب خوارزمی، مستدرک حاکم و فرائد السمطین جوینی، موجود است.
پاسخ تفصیلی:
ابن ابی الحدید می گوید: همه مواردی که علی (علیه السلام) در آن صحبت از تظلم و دادخواهی و خلافت بعد از رسول خدا می کند، نزد ما حمل بر استناد به خویشاوندی با پیامبر(ص) و برتری علی(علیه السلام) می شود و او به دلیل این دو امتیاز یعنی خویشاوندی با پیامبر(ص) و برتری بر اصحاب، چنین تظلم و دادخواهی دارد، نه اینکه این تظلم و دادخواهی بخاطر وجود دستوری در امر خلافت نسبت به او بوده است.(1)
در پاسخ می گوییم: گفتار ابن ابی الحدید برداشت شخصی وی از تاریخ می باشد، زیرا با مراجعه به منابع تاریخی در می یابیم که امیرمؤمنان علی (علیه السلام) در موارد متعددی به حدیث غدیر و دستور خاص پیامبر(ص) به جانشینی خویش اشاره کرده و به گفتار رسول خدا (ص) درباره خود احتجاج نموده است.
در اینجا به برخی از این موارد اشاره می کنیم:
1- در کتاب مناقب خوارزمی از ابوطفیل عمرو بن واثله روایت شده است که: در روز شورا کنار درب منزل ایستاده بودم و شنیدم که علی(علیه السلام) به اهل شورا فرمود: «لاحتجن علیکم بما لا یستطیع عربیکم و لا عجمیکم تغییر ذلک»؛ (من بر علیه شما استدلالی می آورم که هیچ عرب و عجمی قدرت تغییر آن را نداشته با شد). سپس حضرت بعد از چندین احتجاج می فرماید: شما را به خدا سوگند آیا درباره کسی غیر از من رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: « من کنت مولاه فعلی مولاه، اللهم وال من والاه، وعاد من عاداه، وانصر من نصره» و آنگاه فرمان داد حاضران به غایبان اطلاع دهند؟ همگان گفتند: بار خدایا خیر!»(2)
2- حاکم در کتاب مستدرک به سند خود از رفاعه از پدرش از جدّش روایت کرده است: در روز جنگ جمل با علی(علیه السلام) بودیم، حضرت به طلحة بن عبید الله خبر رساند که به دیدار من بیا! پس از حضور طلحه حضرت فرمود: تو را به خدا سوگند، آیا از رسول خدا شنیدی که فرمود: «من کنت مولاه فعلی مولاه اللهم وال من والاه، و عاد من عاداه »؛ (هر کس من مولای اویم پس این علی مولای اوست. بار خدایا دوست بدار دوست دار او را و دشمن بدار دشمن اورا!؟) گفت: بله، فرمود: پس چرا به جنگ من آمدی؟(3)
3-جوینی در فرائد السمطین می نویسد: علی (علیه السلام) در احتجاجی طولانی که با گروهی از انصار و مهاجرین در زمان خلافت عثمان داشته است، می فرماید:« شما را به خدا سوگند آیا می دانید زمانی که آیه «یا ایها الذین آمنوا اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و اولی الامر منکم » (4) و آیه « انما ولیکم الله و رسوله والذین آمنوا الذین یقیمون الصلوة و یؤتون الزکاة و هم راکعون»(5) و آیه «ام حسبتم ان تترکوا و لما یعلم الله اذین جاهدوا منکم و لم یتخذوا من دون الله و لا رسوله و لا المؤمنین ولیجة»(6) نازل شد ، گروهی از مردم گفتند: ای رسول خدا! آیا این آیات مخصوص بعضی از مؤمنین است یا همه را شامل می شود ؟ در اینجا بود که خداوند پیامبر (صلی الله علیه و آله) را مأمور کرد تا والیان امر را به مردم بشناساند و برای آنان همان گونه که نماز و روزه و زکات و حج را تفسیر کرد ، ولایت را نیز تفسیر کند. پس پیامبر(صلی الله علیه و آله) مرا در روز غدیر به ولایت منصوب فرمود...
همگان گفتند: بار خدایا آری! این را از رسول خدا شنیدیم و آنچه را گفتی شاهد بودیم.(7)
پی نوشت:
(1). شرح نهج البلاغه ج 11، ص 111و112.
(2). مناقب خوارزمی، ص313
(3). حاکم حسکانی، المستدرک علی الصحیحین، ج3، ص419، ح5594
(4). سوره نساء ، آیه 59
(5). سوره مائدة ، آیه 55
(6). سوره توبه ، آیه 16
(7). فرائد السمطین، ج1، ص312، ح250
مطالب مرتبط:
آیا حدیث غدیر از سند قابل قبولى برخوردار است؟
«حدیث ثقلین» در چه مواردی توسط پیامبر اسلام(ص) تکرار شده است؟
آیا خود امام علی(ع) برای اثبات خلافت خویش به حدیث «غدیر» استناد کرده است؟
ابن ابی الحدید می گوید: همه مواردی که علی(ع) تظلم و دادخواهی از خلافت می کند، به دلیل دو امتیاز خویشاوندی با پیامبر(ص) و برتری بر اصحاب است نه بخاطر وجود دستور الهی. پاسخ: علی(ع) در موارد متعددی به حدیث غدیر و دستور خاص پیامبر(ص) به جانشینی خویش اشاره کرده و به گفتار رسول خدا (ص) احتجاج نموده است. نمونه ای از این روایات در مناقب خوارزمی، مستدرک حاکم و فرائد السمطین جوینی، موجود است.
پاسخ تفصیلی:
ابن ابی الحدید می گوید: همه مواردی که علی (علیه السلام) در آن صحبت از تظلم و دادخواهی و خلافت بعد از رسول خدا می کند، نزد ما حمل بر استناد به خویشاوندی با پیامبر(ص) و برتری علی(علیه السلام) می شود و او به دلیل این دو امتیاز یعنی خویشاوندی با پیامبر(ص) و برتری بر اصحاب، چنین تظلم و دادخواهی دارد، نه اینکه این تظلم و دادخواهی بخاطر وجود دستوری در امر خلافت نسبت به او بوده است.(1)
در پاسخ می گوییم: گفتار ابن ابی الحدید برداشت شخصی وی از تاریخ می باشد، زیرا با مراجعه به منابع تاریخی در می یابیم که امیرمؤمنان علی (علیه السلام) در موارد متعددی به حدیث غدیر و دستور خاص پیامبر(ص) به جانشینی خویش اشاره کرده و به گفتار رسول خدا (ص) درباره خود احتجاج نموده است.
در اینجا به برخی از این موارد اشاره می کنیم:
1- در کتاب مناقب خوارزمی از ابوطفیل عمرو بن واثله روایت شده است که: در روز شورا کنار درب منزل ایستاده بودم و شنیدم که علی(علیه السلام) به اهل شورا فرمود: «لاحتجن علیکم بما لا یستطیع عربیکم و لا عجمیکم تغییر ذلک»؛ (من بر علیه شما استدلالی می آورم که هیچ عرب و عجمی قدرت تغییر آن را نداشته با شد). سپس حضرت بعد از چندین احتجاج می فرماید: شما را به خدا سوگند آیا درباره کسی غیر از من رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: « من کنت مولاه فعلی مولاه، اللهم وال من والاه، وعاد من عاداه، وانصر من نصره» و آنگاه فرمان داد حاضران به غایبان اطلاع دهند؟ همگان گفتند: بار خدایا خیر!»(2)
2- حاکم در کتاب مستدرک به سند خود از رفاعه از پدرش از جدّش روایت کرده است: در روز جنگ جمل با علی(علیه السلام) بودیم، حضرت به طلحة بن عبید الله خبر رساند که به دیدار من بیا! پس از حضور طلحه حضرت فرمود: تو را به خدا سوگند، آیا از رسول خدا شنیدی که فرمود: «من کنت مولاه فعلی مولاه اللهم وال من والاه، و عاد من عاداه »؛ (هر کس من مولای اویم پس این علی مولای اوست. بار خدایا دوست بدار دوست دار او را و دشمن بدار دشمن اورا!؟) گفت: بله، فرمود: پس چرا به جنگ من آمدی؟(3)
3-جوینی در فرائد السمطین می نویسد: علی (علیه السلام) در احتجاجی طولانی که با گروهی از انصار و مهاجرین در زمان خلافت عثمان داشته است، می فرماید:« شما را به خدا سوگند آیا می دانید زمانی که آیه «یا ایها الذین آمنوا اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و اولی الامر منکم » (4) و آیه « انما ولیکم الله و رسوله والذین آمنوا الذین یقیمون الصلوة و یؤتون الزکاة و هم راکعون»(5) و آیه «ام حسبتم ان تترکوا و لما یعلم الله اذین جاهدوا منکم و لم یتخذوا من دون الله و لا رسوله و لا المؤمنین ولیجة»(6) نازل شد ، گروهی از مردم گفتند: ای رسول خدا! آیا این آیات مخصوص بعضی از مؤمنین است یا همه را شامل می شود ؟ در اینجا بود که خداوند پیامبر (صلی الله علیه و آله) را مأمور کرد تا والیان امر را به مردم بشناساند و برای آنان همان گونه که نماز و روزه و زکات و حج را تفسیر کرد ، ولایت را نیز تفسیر کند. پس پیامبر(صلی الله علیه و آله) مرا در روز غدیر به ولایت منصوب فرمود...
همگان گفتند: بار خدایا آری! این را از رسول خدا شنیدیم و آنچه را گفتی شاهد بودیم.(7)
پی نوشت:
(1). شرح نهج البلاغه ج 11، ص 111و112.
(2). مناقب خوارزمی، ص313
(3). حاکم حسکانی، المستدرک علی الصحیحین، ج3، ص419، ح5594
(4). سوره نساء ، آیه 59
(5). سوره مائدة ، آیه 55
(6). سوره توبه ، آیه 16
(7). فرائد السمطین، ج1، ص312، ح250
مطالب مرتبط:
آیا حدیث غدیر از سند قابل قبولى برخوردار است؟
«حدیث ثقلین» در چه مواردی توسط پیامبر اسلام(ص) تکرار شده است؟
آیا خود امام علی(ع) برای اثبات خلافت خویش به حدیث «غدیر» استناد کرده است؟
