سن رشد در اسلام

پرسش :

با توجه به این که مسأله بلوغ دختران و پسران از مسایل مهم جامعه اسلامی است و دنیا نسبت به آن حساسیت‏‌هایی نشان می‌‏دهد و عصر کنونی، شرایط متفاوتی به وجود آورده و باب اجتهاد علمای اعلام شیعه این مکتب والا را طی قرون متمادی ممتاز کرده؛ بفرمایید: الف. با توجه به این که بلوغ مرحله‏‌ای از زندگی است که فعل و ترک فعل شخص آثار حقوقی دارد و هرگونه عمل حقوقی مانند بیع، نکاح و ... دارای اثر مخصوص خود می‏‌باشد و فقهای عظام ـ کثر الله امثالهم ـ عموماً عقد ازدواج قبل از بلوغ را با رعایت مصلحت مولّی‌علیه و با اجازه ولی صحیح می‏دانند، و با توجه به این که حق فسخ عقد نکاح برای دختر بعد از بلوغ در نظر گرفته شده است و در زندگی پیچیده امروز چنین عقدهایی توالی فاسدی دارد، آیا حکومت اسلامی می‌‏تواند این ازدواج‏ها را ممنوع اعلام نماید؟ ب. دین مبین اسلام برای پسران سن بلوغ را 15 سال قمری [و] برای دختران 9 سال قمری تمام معین نموده است و از طرفی نظر فقهای عظام ـ کثر الله امثالهم ـ این است که بعد از رسیدن سن بلوغ نمی‌‏توان کسی را به عنوان جنون یا عدم رشد، محجور نمود مگر این که عدم رشد یا جنون او ثابت شده باشد. حال سؤال این است که آیا مراد از بلوغ، همان بلوغ طبیعی (آمادگی جسمی برای عمل زناشویی یا حاملگی) است یا بلوغ عقلی و رشد عقلانی؟ ج. آیا می‌‏توان بین بلوغ در تکالیف فردی (عبادیات) و بلوغ در روابط اجتماعی از قبیل اعمال حقوقی و... تفاوت قایل شد؟ د. آیا دولت اسلامی می‌‏تواند بین سن عبادات و معاملات تفاوت قرار دهد و سن خاصی را برای رشد اعلام کند تا اعمال حقوقی بر اساس آن انجام‏ شود؟

پاسخ :
الف. با پیدایش ضرورت و اضطرار و یا وجود مانع موقت می‌‏تواند ولی‏فقیه جلوی اجرای حکم را بگیرد.
ب. مراد همان بلوغ طبیعی است نه عقلی.
ج. تفاوتی وجود ندارد.
د. در هر دو مورد (عبادات و معاملات) بلوغ به همان معنای گذشته شرط است ولی در موردی که اموال صغیر را باید به او داد باید رشد احراز شود والله العالم. 1380/5/6

منبع: ره توشه قضایی (استفتائات قضایی از محضر مقام معظم رهبری)، نشر قضا، قم، چاپ اول، 1390