چگونگی فسخ معامله در صورت وجود خیار

پرسش :

در خصوص فسخ معامله در صورت وجود خیار فسخ؛ بفرمایید: 1.‌ در صورتی که یکی از طرفین قبل یا بعد از قبض بخواهد معامله را فسخ کند آیا باید نزد حاکم آن را اعلام و اجرا نماید یا با خواست و اراده خود او هم فسخ محقق می‌شود؟ 2. در صورتی که فسخ با اراده یکی از طرفین قابل تحقق باشد مثلاً خریدار معامله را فسخ کند سپس پشیمان شود و در مبیع تصرفی نماید که امکان استرداد آن را از بین ببرد در این صورت فعل مزبور چه حکمی دارد آیا خریدار ضامن دادن مثل یا قیمت به بایع است یا معامله باطل می‌شود؟

پاسخ :
آیت الله العظمی جعفر سبحانی
«1. هرگاه وقت خیار نگذشته باشد هر موقع ادعای فسخ کند فسخ او معتبر است ولی اگر پس از انتفای خیار مدعی فسخ باشد اگر دو شاهد دارد قول او پذیرفته است و الا طرف مقابل که منکر است باید قسم بخورد.
2. هرگاه پس از فسخ در مبیع تصرف کند سبب ضمان می‌شود در این صورت باید اگر مثلی است مثل و اگر قیمی است قیمت آن را به طرف بپردازد والله العالم. 11 ربیع‌الاول 1435 ه.ق»
 
آیت الله العظمی سید علی سیستانی
«1. حضور، نزد حاکم شرع، لازم نیست.
2. اگر علم، به رضایت طرف دیگر را داشته باشد، ضامن نیست والله العالم. 15 جمادی‌الاول 1435 ه.ق»
 
آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی
«1. فسخ نیازی به اجرای آن نزد حاکم ندارد.
2. اگر مثلی است، باید مثل آن را بدهد و الا باید قیمت آن‌را بپردازد. 1392/11/20»
 
آیت الله العظمی سید عبدالکریم موسوی اردبیلی
«1. برای تحقق فسخ لازم نیست، که فسخ نزد حاکم صورت بگیرد. صاحب خیار فسخ با انشای فسخ می‌تواند عقد را به هم بزند.
2. چنانچه صاحب حق فسخ انشای فسخ کرده باشد، پس از فسخ مالکیت ثمن و مثمن به جای اول برمی‌گردد و طبعاً تصرف در ملک دیگران جایز نیست و موجب ضمان است. 1392/10/25»
 
منبع: مرکز تحقیقات فقهی حقوقی قوه قضاییه