فضیلت تلاوت سوره بقره

پرسش :

تلاوت سوره بقره چه فضیلتی دارد؟

پاسخ :
در فضیلت تلاوت این سوره روایات پراهمّیّتی در منابع اسلامی نقل شده است، از جمله طبرسی در مجمع‌البیان از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله نقل می‌کند که از آن حضرت پرسیدند:
«أیُّ سورَةِ القُرآنِ أفضَلُ؟ قالَ: البَقَرَةُ، قیلَ ایُّ آیَةِ البَقَرَةِ افضَلُ؟ قالَ آیَةُ الکُرسِیّ؛ کدام یک از سوره‌های قرآن برتر است؟ فرمود: «سوره بقره»، عرض کردند:
کدام آیه از آیات سوره بقره افضل است؟ فرمود: «آیةالکرسی».(1)
 
برتری این سوره ظاهراً به‌سبب جامعیّت آن و افضل بودن آیةالکرسی به‌سبب محتوای توحیدی خاصّ آن است که در ادامه خواهد آمد.
 
و این منافات ندارد که برخی سوره‌های قرآن از جهات دیگری برتری داشته باشد، زیرا از دیدگاه‌های مختلف به آنها نظر شده است.
 
و نیز از امام علیّ بن الحسین علیهما السلام از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله چنین نقل شده است: «هر که چهار آیه از آغاز سوره بقره و آیةالکرسی و دو آیه بعد از آن و سه آیه از آخر آن را بخواند، هرگز در جان و مال خود ناخوشایندی نخواهد دید، شیطان به او نزدیک نمی‌شود، و قرآن را فراموش نخواهد کرد».(2)
 
ثواب‌ها و فضیلت‌ها و پاداش‌های مهمّی که برای تلاوت قرآن، یا سوره‌ها و آیات خاصّی نقل شده، هرگز مفهومش این نیست که انسان آنها را به صورت اوراد بخواند و تنها به گردش زبان قناعت کند، بلکه خواندن قرآن برای فهمیدن و آن برای اندیشیدن و سپس عمل کردن است.
 
اتّفاقاً هر فضیلتی درباره سوره یا آیه‌ای ذکر شده تناسب بسیار زیادی با محتوای آن سوره یا آیه دارد، مانند روایاتی که در فضیلت سوره نور وارد شده است. همچنین آیاتی از سوره بقره که در بالا اشاره شد و اتّفاقاً همه در زمینه توحید، ایمان به غیب و خداشناسی و پرهیز از وسوسه‌های شیطانی است. اگر کسی بخواند و محتوای آن را در عمق جانش جای دهد، مسلّماً آن فضایل را خواهد داشت.
 
درست است که خواندن قرآن به هر حال ثواب دارد، ولی ثواب اصلی و اساس و آثار سازنده هنگامی خواهد بود که مقدّمه‌ای برای اندیشه و عمل باشد.
 
فضیلت تلاوت آیةالکرسی:
در اهمّیّت و فضیلت این آیه از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله نقل کرده‌اند که از ابَیّ بن کعب پرسید: برترین آیه کتاب اللّه کدام است؟ عرض کرد:
اللَّهُ لَاإِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومِ پیامبر صلّی الله علیه و آله دست بر سینه او زد و فرمود:
دانش بر تو گوارا باد! سوگند به کسی که جان محمّد در دست اوست این آیه زبان و دو لب دارد که در پایه عرش الهی تسبیح و تقدیس خدا می‌گوید.(3)
 
در حدیث دیگری از علی علیه السلام از پیامبر صلّی الله علیه و آله می‌خوانیم که فرمود:
«سَیّدُ القُرآنِ البَقَرَةُ وَسَیّدُ البَقَرَةِ آیَةُالکُرسی. یا عَلِیُّ، انَّ فیها لَخَمسینَ کَلِمَةً فی کُلّ کَلِمَةٍ خَمسُونَ بَرَکَةً؛ برگزیده قرآن سوره بقره و برگزیده بقره آیةالکرسی است. در آن پنجاه کلمه است و در هر کلمه پنجاه برکت».(4)
 
و در حدیث دیگری از امام باقر علیه السلام آمده است: «هر که آیةالکرسی را یک بار بخواند، خداوند هزار امر ناخوشایند از امور ناخوشایند دنیا و هزار امر ناخوشایند از امور ناخوشایند آخرت را از او برطرف می‌سازد که آسان‌ترین ناخوشایند دنیا فقر و آسان‌ترین ناخوشایند آخرت عذاب قبر است».(5)
روایات در فضیلت این آیه شریفه بسیار است و در کتاب‌های شیعه و اهل‌سنّت آمده.(6)
 
این بحث را با دو حدیث دیگر از رسول خدا صلّی الله علیه و آله پایان می‌دهیم.
 
فرمود:
«اعطیتُ آیَةَالکُرسِیّ مِن کَنزٍ تَحتِ العَرشِ وَلَم یُؤتَها نَبِیٌّ کانَ قَبلی؛ آیةالکرسی از گنج زیر عرش الهی به من داده شده است و به هیچ پیامبری پیش از من داده نشده».(7)
در حدیث دیگری آمده است که دو برادر به حضور پیامبر صلّی الله علیه و آله رسیدند و عرض کردند: برای تجارت به شام می‌رویم، به ما بیاموز چه بگوییم (تا از شرّ اشرار مصون بمانیم)؟
فرمود: هرگاه به منزلگاهی رسیدید و نماز عشا را خواندید، چون یکی از شما در بستر قرار گیرد تسبیح فاطمه زهرا علیها السلام بگوید و سپس آیةالکرسی بخواند،
«فَإِنَّهُ مَحفُوظٌ مِن کُلّ شَی‌ءٍ حَتّی یُصبِحَ؛ به‌یقین او از همه چیز تا صبح در امان خواهد بود».
در ذیل این حدیث آمده است که در یکی از منزلگاه‌ها سارقان قصد هجوم به آنها را داشتند امّا هر چه تلاش کردند موفّق نشدند.(8)
به‌یقین این‌همه اهمّیّت که به آیةالکرسی داده شده به‌سبب محتوای مهم و برجسته آن است.
 
اهمّیّت آیةالکرسی:
اهمّیّت فوق‌العاده آیةالکرسی ازآن‌روست که مجموعه‌ای از معارف اسلامی و صفات خداوند اعمّ از صفات ذات و فعل، خصوصاً مسأله توحید در ابعاد مختلف را در بر گرفته است. این اوصاف که دوازده بخش است، هریک می‌تواند ناظر به یکی از مسائل تربیتی انسان باشد. به گفته ابوالفتوح رازی هر یک از این صفات یکی از مذاهب باطله را نفی می‌کند (و به این ترتیب دوازده تفکّر باطل و نادرست با آن اصلاح می‌شود).(9)
 
پی‌نوشت:
1- مجمع‌البیان، ج 1، ص 32
2- کافی، ج 2، ص 621، ح 5
3- مجمع‌البیان، ذیل آیه مورد بحث
4- همان
5- مجمع‌البیان، ج 1، ص 360
6- رک: بحارالانوار، ج 89، ص 262( فضائل سورة یذکر فیها البقرة و آیةالکرسی)
7- تفسیربرهان، ج 1، ص 245
8- بحارالانوار، ج 73، ص 246
9- شیخ ابوالفتوح رازی، رَوح‌الجِنان و رَوح‌الجَنان، ج 2، ص 327

منبع: فضیلت سوره‌های قرآن (برگرفته از تفسیر نمونه)؛ مهدی دربانی، قم: امام علی بن ابی‌طالب (ع)، ۱۳۸۹.