شعر عاشورایی عربی در قرون 14 و 15 هجرى
پرسش :
شعر عاشورایی عربی در قرن‌های چهاردهم و پانزدهم هجرى چگونه بود؟
پاسخ :
در این دوره، بیش از دویست شاعر[۱] به زبان عربى در باره امام حسین علیه السلام و حادثه عاشورا، شعر سروده اند.
در میان شاعران این دوره، بزرگانى چون: سید جعفر حلّى، محمّد حسین کاشف الغطاء، نَزار قَبّانى، احمد شوقى، عبد الحسین اُزرى و مهدى جواهرى، به چشم مى خورند.
در اشعار این دوره، علاوه بر رثا و ذکر مصائب ـ که عنصر مشترک همه ادوار تاریخى بوده است ـ ، ویژگى هایى که با اوضاع و احوال فرهنگى ـ اجتماعى جهان این روزگار نیز بى ارتباط نیست، مشاهده مى گردد. از ویژگى هاى شعر این دوره، به این موارد مى توان اشاره کرد:
۱ . بهره گیرى هاى سیاسى ـ اجتماعى از قیام امام حسین علیه السلام
در دوران معاصر، جهان اسلام، با جنبش هاى اجتماعى و آزادى خواهانه اى همراه بوده است. برخى از شاعران عرب در حمایت از این آرمان ها، به حادثه عاشورا و قیام امام حسین علیه السلام توجّه کرده اند، چنان که توجّه به حوادث فلسطین و جنوب لبنان و مرتبط ساختن آن با حادثه عاشورا، مشهود است.
نَزار قَبّانى، حوادث جنوب لبنان را به حادثه عاشورا گِره مى زند و مى سراید:
من، تو را جنوب مى نامم؛
اى که عباى حسین بر دوش دارى
و خورشید کربلایى![۲]
و حسین سلیم، شاعر لبنانى، شهرها و آبادى هاى جنوب لبنان را فرزندان امام حسین علیه السلام مى داند:
[و جنوب لبنان،] فرزند حسین و سرزمین جوانمردى است
و تو چون خورشید آرامى هستى که بر شنزارها تابیده اى... .[۳]
جواد جمیل، شاعر عراقى نیز تأثیر عاشورا را در قیام بر ضدّ ستمگران، چنین به تصویر مى کشد:
از زخم هاى حسین جز نافرمانى [از ستمگر] و مبارزه طلبى، به یادگار نماند.
او زخم برداشت؛ امّا خورشیدِ هزاران صبح و هزاران وعده دیگر، خواهند آمد.[۴]
۲. فرا دینى شدن اشعار عاشورایى
اگر در دوره هایى شعر عاشورایى، فرا مذهبى شد و از مرز شیعیان، عبور کرد و دوستداران اهل بیت علیهم السلام در میان اهل سنّت، به سرودن شعر پرداختند، در دوره معاصر، شعر عاشورایى فرا دینى شده و برخى از پیروان سایر ادیان نیز در باره عاشورا، شعر سروده اند .[۵]
پی‌نوشت‌ها:
[۱]. ر.ک: أدب الطفّ: ج ۸ ـ ۱۰ .
[۲]. دانش نامه شعر عاشورایى: ج ۱ ص ۶۳۵:
سَمَّیتُکَ الجَنوب
یا لابِساً عَباءَةَ الحُسَین
و شَمسَ کَربَلاءِ.
[۳]. دانش نامه شعر عاشورایى: ج ۱ ص ۶۴۷:
إیهِ بَنتَ الحُسَینِ أرضَ الرُّجولَةِ
أنتِ شَمسٌ عَلَى الرِّمالِ خجولَةُ ... .
[۴]. دانش نامه شعر عاشورایى: ج ۱ ص ۶۸۴:
لَم یَبقَ مِن جُرحِ الحُسَینِ سِوَى التَّمَرُّدِ وَ التَحدّى
¨ جُرحٌ لَهُ وَ الشَّمسُ ألفُ غَدٍ یَجیءُ و أَلفُ وَعدٍ.
[۵]. دانش نامه شعر عاشورایى: ج ۱ ص ۵۲۸.
منبع : دانشنامه امام حسین (علیه السلام)، ج ۱۰، صص ۲۰۱-186
در این دوره، بیش از دویست شاعر[۱] به زبان عربى در باره امام حسین علیه السلام و حادثه عاشورا، شعر سروده اند.
در میان شاعران این دوره، بزرگانى چون: سید جعفر حلّى، محمّد حسین کاشف الغطاء، نَزار قَبّانى، احمد شوقى، عبد الحسین اُزرى و مهدى جواهرى، به چشم مى خورند.
در اشعار این دوره، علاوه بر رثا و ذکر مصائب ـ که عنصر مشترک همه ادوار تاریخى بوده است ـ ، ویژگى هایى که با اوضاع و احوال فرهنگى ـ اجتماعى جهان این روزگار نیز بى ارتباط نیست، مشاهده مى گردد. از ویژگى هاى شعر این دوره، به این موارد مى توان اشاره کرد:
۱ . بهره گیرى هاى سیاسى ـ اجتماعى از قیام امام حسین علیه السلام
در دوران معاصر، جهان اسلام، با جنبش هاى اجتماعى و آزادى خواهانه اى همراه بوده است. برخى از شاعران عرب در حمایت از این آرمان ها، به حادثه عاشورا و قیام امام حسین علیه السلام توجّه کرده اند، چنان که توجّه به حوادث فلسطین و جنوب لبنان و مرتبط ساختن آن با حادثه عاشورا، مشهود است.
نَزار قَبّانى، حوادث جنوب لبنان را به حادثه عاشورا گِره مى زند و مى سراید:
من، تو را جنوب مى نامم؛
اى که عباى حسین بر دوش دارى
و خورشید کربلایى![۲]
و حسین سلیم، شاعر لبنانى، شهرها و آبادى هاى جنوب لبنان را فرزندان امام حسین علیه السلام مى داند:
[و جنوب لبنان،] فرزند حسین و سرزمین جوانمردى است
و تو چون خورشید آرامى هستى که بر شنزارها تابیده اى... .[۳]
جواد جمیل، شاعر عراقى نیز تأثیر عاشورا را در قیام بر ضدّ ستمگران، چنین به تصویر مى کشد:
از زخم هاى حسین جز نافرمانى [از ستمگر] و مبارزه طلبى، به یادگار نماند.
او زخم برداشت؛ امّا خورشیدِ هزاران صبح و هزاران وعده دیگر، خواهند آمد.[۴]
۲. فرا دینى شدن اشعار عاشورایى
اگر در دوره هایى شعر عاشورایى، فرا مذهبى شد و از مرز شیعیان، عبور کرد و دوستداران اهل بیت علیهم السلام در میان اهل سنّت، به سرودن شعر پرداختند، در دوره معاصر، شعر عاشورایى فرا دینى شده و برخى از پیروان سایر ادیان نیز در باره عاشورا، شعر سروده اند .[۵]
پی‌نوشت‌ها:
[۱]. ر.ک: أدب الطفّ: ج ۸ ـ ۱۰ .
[۲]. دانش نامه شعر عاشورایى: ج ۱ ص ۶۳۵:
سَمَّیتُکَ الجَنوب
یا لابِساً عَباءَةَ الحُسَین
و شَمسَ کَربَلاءِ.
[۳]. دانش نامه شعر عاشورایى: ج ۱ ص ۶۴۷:
إیهِ بَنتَ الحُسَینِ أرضَ الرُّجولَةِ
أنتِ شَمسٌ عَلَى الرِّمالِ خجولَةُ ... .
[۴]. دانش نامه شعر عاشورایى: ج ۱ ص ۶۸۴:
لَم یَبقَ مِن جُرحِ الحُسَینِ سِوَى التَّمَرُّدِ وَ التَحدّى
¨ جُرحٌ لَهُ وَ الشَّمسُ ألفُ غَدٍ یَجیءُ و أَلفُ وَعدٍ.
[۵]. دانش نامه شعر عاشورایى: ج ۱ ص ۵۲۸.
منبع : دانشنامه امام حسین (علیه السلام)، ج ۱۰، صص ۲۰۱-186
