احکام حج | مسائل متفرقه عمره و حج: سوال سی و شش
پرسش :
از بعض علما شنیده شده: «روایت داریم موقعى که حاج از مکّه برگشت تا چهار ماه گناهى بر او نوشته نمى‌شود»، از مقام شامخ مستدعى هستم اولاً بفرمایید که آیا این طور روایتى داریم یا نه، و بر فرض بودن روایت، سندش صحیح است یا نه؟ و در صورت صحت سند آن روایت را چطور معنى نماییم؟
پاسخ :
بلى این مضمون در احادیث شریفه وارد شده، ولى در بعضى احادیث مقید به عدم اتیان کبیره شده، و در بعض دیگر مقید شده به عدم اتیان موجبه.
شیخ الطائفه قدس سره در تهذیب جلد پنجم، صفحه نوزده و بیست، طبع جدید- در باب ثواب الحج‌به سند صحیح از معاویة بن عمّار از حضرت صادق علیه السلام حدیثى روایت کرده، که در ذیل آن مى‌فرماید:
«أنّى لک أن تبلغ ما یبلغ الحاج، قال ابو عبداللّه علیه السلام: و لا تکتب علیه الذنوب اربعة اشهر، و تکتب له الحسنات الاّ أن یأتى بکبیرة» .
بنابراین گناهى که در این چهار ماه نوشته نمى‌شود صغیره است، و این مطابق با مفاد آیه کریمه «إن تَجتَنِبوُا کَبائِرَ ماتُنهُونَ عَنُه نُکفِّر عَنکُم سَیّئاتکُم» مى‌باشد.
و ثقة الاسلام کلینى رضوان الله علیه در جامع کافى جلد چهارم صفحه دویست و پنجاه و چهار، طبع جدیدباب فضل الحج و العمره و ثوابهابه سند خود از سعد اسکاف از حضرت ابو جعفر علیه السلام روایتى در فضل حاج نقل کرده است، که در ذیل آن امام علیه السلام مى‌فرماید:
«فاذا قضى نسکه غفر اللّه له ذنوبه و کان ذو الحجة و المحرم و صفر و شهر ربیع الأوّل اربعة اشهر تکتب له الحسنات، و لا تکتب علیه السیئات الاّ أن یأتى بموجبة، فاذا مضى الأربعة اشهر خلط بالنّاس» .
هر چند علامه مجلسى علیه الرحمه در مرآت العقول دو احتمال در موجبه داده، یکى آن که مراد کبیره است که موجب آتش است، دیگر آن که گناهى است که موجب کفر شود. و فرموده: احتمال اوّل اظهر است.
ولى با توجه به روایت معاویة بن عمّار اطمینان حاصل مى‌شود که مراد از موجبه، کبیره است. بنابراین گناهى که نوشته نمى‌شود گناهى است که در کتاب و سنّت موجب دخول در آتش نشده باشد.
شیخ الطائفة در تهذیب، صفحه نوزده، جلد پنج، این حدیث را از سعد اسکاف روایت فرموده، به عبارتى که با این عبارت اختلاف دارد، و جمله «الاّ یأتى بموجبة» را ندارد. و ایشان ذیل حدیث را این نحو روایت فرموده‌اند:
«فاذا قضى نسکه غفر اللّه له بقیة ذى الحجة و المحرم و صفر و شهر ربیع الاوّل، فاذا مضت اربعة اشهر خلط بالنّاس».
ولى معتمد همان روایت کافى است، زیرا معلوم است که در نقل تهذیب، روایت مختصر شده، و مثل نقل به مضمون است، و علاوه جمله «الاّ أن یأتى بموجبة» از آن اسقاط شده، و در دوران امر بین زیاده و نقیصه، اصالت عدم زیاده بر اصل عدم نقیصه مقدم است. و فرضاً هم این دو اصل را حجت ندانیم در خصوص مورد با توجه به روایت معاویة بن عمار ظاهر این است که این جمله اسقاط شده، و نسخه کافى صحیح است. و احتمال اینکه جمله «الاّ أن یأتى بکبیرة» یا «الاّ یأتى بموجبة» در این دو روایت از بعض روایت به عنوان شرح و تفسیر حدیث اضافه شده باشد بسیار بعید است.
و اگر فرضاً هم این نحو باشد از رحمت و مغفرت و کرم و فضل خداوند متعال، بعید نیست که مقرر فرماید تا چهار ماه مؤمنى که حج بجا آورده مطلق گناهانى که تحت فشار تسویلات نفس و غلبه هوا از او صادر شده (نه به نحو بى اعتنایى و استخفاف به امر خداوند) مورد آمرزش واقع شود. و کسى نمى‌تواند رحمت واسعه و تفضل خدا را محدود کند.
بلى این حدیث کسى را که از روى بى اعتنایى و استخفاف به امر و نهى خدا معصیت نماید، یا اینکه بخواهد با تشبّث به این حدیث در این چهار ماه هر گناه و معصیتى را مرتکب گردد، شامل نمى‌شود و از ابتدا تا حال هم هیچ کس از این اخبار استفاده نکرده، که حاج تا چهار ماه مرخص و آزاد است. و با اتکاء به این حدیث مرتکب هر معصیتى بخواهد بشود. که این برداشت و تلقى البته صحیح نیست.
منبع: استفتائات حج، آیت الله العظمی لطف الله صافی، قم، انتشارات حضرت معصومه (علیها السلام)، 1380.
بلى این مضمون در احادیث شریفه وارد شده، ولى در بعضى احادیث مقید به عدم اتیان کبیره شده، و در بعض دیگر مقید شده به عدم اتیان موجبه.
شیخ الطائفه قدس سره در تهذیب جلد پنجم، صفحه نوزده و بیست، طبع جدید- در باب ثواب الحج‌به سند صحیح از معاویة بن عمّار از حضرت صادق علیه السلام حدیثى روایت کرده، که در ذیل آن مى‌فرماید:
«أنّى لک أن تبلغ ما یبلغ الحاج، قال ابو عبداللّه علیه السلام: و لا تکتب علیه الذنوب اربعة اشهر، و تکتب له الحسنات الاّ أن یأتى بکبیرة» .
بنابراین گناهى که در این چهار ماه نوشته نمى‌شود صغیره است، و این مطابق با مفاد آیه کریمه «إن تَجتَنِبوُا کَبائِرَ ماتُنهُونَ عَنُه نُکفِّر عَنکُم سَیّئاتکُم» مى‌باشد.
و ثقة الاسلام کلینى رضوان الله علیه در جامع کافى جلد چهارم صفحه دویست و پنجاه و چهار، طبع جدیدباب فضل الحج و العمره و ثوابهابه سند خود از سعد اسکاف از حضرت ابو جعفر علیه السلام روایتى در فضل حاج نقل کرده است، که در ذیل آن امام علیه السلام مى‌فرماید:
«فاذا قضى نسکه غفر اللّه له ذنوبه و کان ذو الحجة و المحرم و صفر و شهر ربیع الأوّل اربعة اشهر تکتب له الحسنات، و لا تکتب علیه السیئات الاّ أن یأتى بموجبة، فاذا مضى الأربعة اشهر خلط بالنّاس» .
هر چند علامه مجلسى علیه الرحمه در مرآت العقول دو احتمال در موجبه داده، یکى آن که مراد کبیره است که موجب آتش است، دیگر آن که گناهى است که موجب کفر شود. و فرموده: احتمال اوّل اظهر است.
ولى با توجه به روایت معاویة بن عمّار اطمینان حاصل مى‌شود که مراد از موجبه، کبیره است. بنابراین گناهى که نوشته نمى‌شود گناهى است که در کتاب و سنّت موجب دخول در آتش نشده باشد.
شیخ الطائفة در تهذیب، صفحه نوزده، جلد پنج، این حدیث را از سعد اسکاف روایت فرموده، به عبارتى که با این عبارت اختلاف دارد، و جمله «الاّ یأتى بموجبة» را ندارد. و ایشان ذیل حدیث را این نحو روایت فرموده‌اند:
«فاذا قضى نسکه غفر اللّه له بقیة ذى الحجة و المحرم و صفر و شهر ربیع الاوّل، فاذا مضت اربعة اشهر خلط بالنّاس».
ولى معتمد همان روایت کافى است، زیرا معلوم است که در نقل تهذیب، روایت مختصر شده، و مثل نقل به مضمون است، و علاوه جمله «الاّ أن یأتى بموجبة» از آن اسقاط شده، و در دوران امر بین زیاده و نقیصه، اصالت عدم زیاده بر اصل عدم نقیصه مقدم است. و فرضاً هم این دو اصل را حجت ندانیم در خصوص مورد با توجه به روایت معاویة بن عمار ظاهر این است که این جمله اسقاط شده، و نسخه کافى صحیح است. و احتمال اینکه جمله «الاّ أن یأتى بکبیرة» یا «الاّ یأتى بموجبة» در این دو روایت از بعض روایت به عنوان شرح و تفسیر حدیث اضافه شده باشد بسیار بعید است.
و اگر فرضاً هم این نحو باشد از رحمت و مغفرت و کرم و فضل خداوند متعال، بعید نیست که مقرر فرماید تا چهار ماه مؤمنى که حج بجا آورده مطلق گناهانى که تحت فشار تسویلات نفس و غلبه هوا از او صادر شده (نه به نحو بى اعتنایى و استخفاف به امر خداوند) مورد آمرزش واقع شود. و کسى نمى‌تواند رحمت واسعه و تفضل خدا را محدود کند.
بلى این حدیث کسى را که از روى بى اعتنایى و استخفاف به امر و نهى خدا معصیت نماید، یا اینکه بخواهد با تشبّث به این حدیث در این چهار ماه هر گناه و معصیتى را مرتکب گردد، شامل نمى‌شود و از ابتدا تا حال هم هیچ کس از این اخبار استفاده نکرده، که حاج تا چهار ماه مرخص و آزاد است. و با اتکاء به این حدیث مرتکب هر معصیتى بخواهد بشود. که این برداشت و تلقى البته صحیح نیست.
منبع: استفتائات حج، آیت الله العظمی لطف الله صافی، قم، انتشارات حضرت معصومه (علیها السلام)، 1380.
