انتهای نیت روزه ماه رمضان برای معذور
پرسش :
انتهای نیت روزه برای کسی که نمی داند یا فراموش کرده ماه رمضان است یا بدون نیت خوابیده و خواب مانده است، چه زمانی است؟ (1)
پاسخ :
اگر مبطلی انجام نداده، تا اذان ظهر فرصت دارد فوراً نیت کند و روزه اش صحیح است؛ ولی اگر بعد از اذان ظهر متوجه شود، باید قضای آن را بعداً به جا آورد و تا مغرب تأدباً امساک کند (حضرت امام و آیات عظام فاضل، خویی، مکارم، وحید، تبریزی، بهجت و اراکی).
اگر مبطلی انجام نداده، تا اذان ظهر فرصت دارد فوراً نیت کند و روزه اش صحیح است؛ ولی اگر بعد از اذان ظهر متوجه شود، احتیاط واجب نیت روزه کند رجائاً و سپس قضا کند (آیات عظام سیستانی، گلپایگانی و صافی).
تا اذان صبح فرصت دارد نیت کند؛(2) ولی اگر مبطلی انجام نداده و در بین روز ملتفت شود، بنا بر احتیاط واجب، آن روز را به قصد قربت مطلقه امساک کرده و قضای آن را نیز بگیرد (آیات عظام خویی، تبریزی، وحید و زنجانی).
پی‌نوشت:
1- المشهور و المعروف بل ادعی علیه الاجماع فی کلام غیر واحد من الأصحاب ان الجاهل بکون الیوم من شهر رمضان أو الغافل أو الناسی یجدد النیه ما بینه و بین الزوال، فیتسع وقت النیه فی حق هؤلاء الی ما بعد العلم و الالتفات. ویستدل للمشهور بوجوه: أحدها ما ورد فی المریض و المسافر من أنه إذا برئ من مرضه أوقدم أهله قبل الزوال و لم یتناول المفطر یجدد النیه و یصوم و یحسب له، مع انالمریض و المسافر لم یکونا مکلفین بالصوم من أول الأمر، و کان یجوز لهما استعمال المفطر، غیر أنهما من باب الاتفاق لم یستعملاه، فکیف بمن هو مکلف به واقعا و ان لمیعلم به فعلا کالجاهل و الناسی، فإن الحکم حینئذ ثابت بطریق أولی. وللمناقشه فیه مجال واسع: فان مبدء الصوم فی المریض و المسافر زمان ورود البلد، أوبرء المریض لا طلوع الفجر الذی هو مبدء الصوم لغیرهما من سائر المکلفین، ففی الحقیقه هما مکلفان بنیه الإمساک خلال تسع ساعات مثلا، و غیرهما خلال ست عشره ساعه مثلا، أی طول النهار من مبدئه إلی منتهاه، و قد ثبت بالدلیل الخاص أن هذا بمنزله الصوم من طلوع الفجر، فهما، لیسا مکلفین بالامساک حتی واقعا إلا من الآن، و هذا بخلاف الجاهل و نحوه فإنه مأمور بالامساک من طلوع الفجر و ان لم یعلم به و لم یأتب هذا المأمور به حسب الفرض، لخلو قطعه من الزمان عن النیه، استنادا إلی الاستصحاب الذی هو حکم ظاهری. و معه کیف یجتزئ بهذا الناقص عن المأمور به الواقعی، فإن ماکان واجبا علیه و هو الامساک من طلوع الفجر عن نیه لم یأت به، و ما أتی به و هونیه الامساک من الآن لم یکن مأمورا به. فبأی دلیل یکون مجزئا؟! نعم هو مأمور بالإمساک لا بالصوم. و علی الجمله دلیل الاجزاء خاص بمورده، و هو من لم یکن مأمورا بالامساک من طلوع الفجر أعنی المریض و المسافر، فکیف یتعدی إلی غیره ممن هو مأموربه من الأول، فإن ذاک الدلیل لا یقتضی مثل هذا التعدی بوجه. ثانیها: التمسک بحدیث الرفع، بدعوی ان اعتبار النیه فی هذا المقدار من الزمان اعنی حال الجهل و النسیان مرفوع بالحدیث، و المفروض مراعاتها فی الباقی فیحکم بالصحه. وفیه... ان حدیث الرفع شأنه رفع التکلیف لا وضعه و إثباته بالإضافه إلی الباقی لیدل علی صحته و الاجتزاء به. ثالثها: ما روی مرسلا من ان لیله الشک أصبح الناس فجاء أعرابی فشهد برؤیه الهلال فأمر منادیا ینادی «من لم یأکل فلیصم، و منأکل فلیمسک.» و هذه الروایه غیر صحیحه عندنا لأنها مرویه من طرق العامه. فهی مرسله عامیه لا یمکن التعویل علیها بوجه...علی أن الروایه فی نفسها غیر قابله للتصدیق، فان الهلال لا یثبت بشاهد واحد، فضلا عن أعرابی مجهول، فکیف اعتمد النبی علی قوله. فمضمونها مما یطمئن بکذبه. رابعها:الروایات الآتیه الوارده فی غیر شهر رمضان من القضاء أو النذر أو الصوم المستحب المتضمنه لجواز تجدید النیه قبل الزوال فیدعی استفاده حکم رمضان منها. و هذا الوجه یتلو الوجوه السابقه فی الضعف، إذ تلک النصوص وردت فی موارد خاصه، و لیست لدینا ولا روایه ضعیفه تتضمن الاطلاق الشامل لشهر رمضان، فکیف یتعدی عن مواردها. إذافمقتضی القاعده ان لا یجتزی بهذا الصوم و ان وجب الامساک بقیه النهار کما عرفت،فان جواز تجدید النیه یحتاج إلی الدلیل و لا دلیل. و حینئذ فإن تمَّ الإجماعالتعبدی الکاشف عن رأی المعصوم(علیه السلام) علیالتجدید کما ادعاه غیر واحد فهو، و إلا- کما هو الصحیح، نظرا إلی احتمال استنادالمجمعین إلی بعض الوجوه المتقدمه، حیث ان تطرق هذا الاحتمال غیر قابل للإنکار وجدانا، و معه کیف یمکن تحصیل الاجماع القطعی- فالحکم بالاجزاء مشکل جدا، بلالظاهر عدم الاجزاء فلا بد من القضاء، إذ قد فات عنه الصوم فی هذا الیوم (المستند فیشرح العروة الوثقی، الصوم، مسئلۀ 1،ص45 و 46 و 47 و 48).
2- عروة الوثقی، فصل فی النیه، مسئلۀ 12؛ توضیح المسائل مراجع، مسئلۀ 1564؛ وحید،توضیح المسائل، مسئلۀ 1572.
منبع: احکام روزه، اداره پاسخگویی به سوالات دینی آستان قدس رضوی، انتشارات قدس رضوی، 1393.
اگر مبطلی انجام نداده، تا اذان ظهر فرصت دارد فوراً نیت کند و روزه اش صحیح است؛ ولی اگر بعد از اذان ظهر متوجه شود، باید قضای آن را بعداً به جا آورد و تا مغرب تأدباً امساک کند (حضرت امام و آیات عظام فاضل، خویی، مکارم، وحید، تبریزی، بهجت و اراکی).
اگر مبطلی انجام نداده، تا اذان ظهر فرصت دارد فوراً نیت کند و روزه اش صحیح است؛ ولی اگر بعد از اذان ظهر متوجه شود، احتیاط واجب نیت روزه کند رجائاً و سپس قضا کند (آیات عظام سیستانی، گلپایگانی و صافی).
تا اذان صبح فرصت دارد نیت کند؛(2) ولی اگر مبطلی انجام نداده و در بین روز ملتفت شود، بنا بر احتیاط واجب، آن روز را به قصد قربت مطلقه امساک کرده و قضای آن را نیز بگیرد (آیات عظام خویی، تبریزی، وحید و زنجانی).
پی‌نوشت:
1- المشهور و المعروف بل ادعی علیه الاجماع فی کلام غیر واحد من الأصحاب ان الجاهل بکون الیوم من شهر رمضان أو الغافل أو الناسی یجدد النیه ما بینه و بین الزوال، فیتسع وقت النیه فی حق هؤلاء الی ما بعد العلم و الالتفات. ویستدل للمشهور بوجوه: أحدها ما ورد فی المریض و المسافر من أنه إذا برئ من مرضه أوقدم أهله قبل الزوال و لم یتناول المفطر یجدد النیه و یصوم و یحسب له، مع انالمریض و المسافر لم یکونا مکلفین بالصوم من أول الأمر، و کان یجوز لهما استعمال المفطر، غیر أنهما من باب الاتفاق لم یستعملاه، فکیف بمن هو مکلف به واقعا و ان لمیعلم به فعلا کالجاهل و الناسی، فإن الحکم حینئذ ثابت بطریق أولی. وللمناقشه فیه مجال واسع: فان مبدء الصوم فی المریض و المسافر زمان ورود البلد، أوبرء المریض لا طلوع الفجر الذی هو مبدء الصوم لغیرهما من سائر المکلفین، ففی الحقیقه هما مکلفان بنیه الإمساک خلال تسع ساعات مثلا، و غیرهما خلال ست عشره ساعه مثلا، أی طول النهار من مبدئه إلی منتهاه، و قد ثبت بالدلیل الخاص أن هذا بمنزله الصوم من طلوع الفجر، فهما، لیسا مکلفین بالامساک حتی واقعا إلا من الآن، و هذا بخلاف الجاهل و نحوه فإنه مأمور بالامساک من طلوع الفجر و ان لم یعلم به و لم یأتب هذا المأمور به حسب الفرض، لخلو قطعه من الزمان عن النیه، استنادا إلی الاستصحاب الذی هو حکم ظاهری. و معه کیف یجتزئ بهذا الناقص عن المأمور به الواقعی، فإن ماکان واجبا علیه و هو الامساک من طلوع الفجر عن نیه لم یأت به، و ما أتی به و هونیه الامساک من الآن لم یکن مأمورا به. فبأی دلیل یکون مجزئا؟! نعم هو مأمور بالإمساک لا بالصوم. و علی الجمله دلیل الاجزاء خاص بمورده، و هو من لم یکن مأمورا بالامساک من طلوع الفجر أعنی المریض و المسافر، فکیف یتعدی إلی غیره ممن هو مأموربه من الأول، فإن ذاک الدلیل لا یقتضی مثل هذا التعدی بوجه. ثانیها: التمسک بحدیث الرفع، بدعوی ان اعتبار النیه فی هذا المقدار من الزمان اعنی حال الجهل و النسیان مرفوع بالحدیث، و المفروض مراعاتها فی الباقی فیحکم بالصحه. وفیه... ان حدیث الرفع شأنه رفع التکلیف لا وضعه و إثباته بالإضافه إلی الباقی لیدل علی صحته و الاجتزاء به. ثالثها: ما روی مرسلا من ان لیله الشک أصبح الناس فجاء أعرابی فشهد برؤیه الهلال فأمر منادیا ینادی «من لم یأکل فلیصم، و منأکل فلیمسک.» و هذه الروایه غیر صحیحه عندنا لأنها مرویه من طرق العامه. فهی مرسله عامیه لا یمکن التعویل علیها بوجه...علی أن الروایه فی نفسها غیر قابله للتصدیق، فان الهلال لا یثبت بشاهد واحد، فضلا عن أعرابی مجهول، فکیف اعتمد النبی علی قوله. فمضمونها مما یطمئن بکذبه. رابعها:الروایات الآتیه الوارده فی غیر شهر رمضان من القضاء أو النذر أو الصوم المستحب المتضمنه لجواز تجدید النیه قبل الزوال فیدعی استفاده حکم رمضان منها. و هذا الوجه یتلو الوجوه السابقه فی الضعف، إذ تلک النصوص وردت فی موارد خاصه، و لیست لدینا ولا روایه ضعیفه تتضمن الاطلاق الشامل لشهر رمضان، فکیف یتعدی عن مواردها. إذافمقتضی القاعده ان لا یجتزی بهذا الصوم و ان وجب الامساک بقیه النهار کما عرفت،فان جواز تجدید النیه یحتاج إلی الدلیل و لا دلیل. و حینئذ فإن تمَّ الإجماعالتعبدی الکاشف عن رأی المعصوم(علیه السلام) علیالتجدید کما ادعاه غیر واحد فهو، و إلا- کما هو الصحیح، نظرا إلی احتمال استنادالمجمعین إلی بعض الوجوه المتقدمه، حیث ان تطرق هذا الاحتمال غیر قابل للإنکار وجدانا، و معه کیف یمکن تحصیل الاجماع القطعی- فالحکم بالاجزاء مشکل جدا، بلالظاهر عدم الاجزاء فلا بد من القضاء، إذ قد فات عنه الصوم فی هذا الیوم (المستند فیشرح العروة الوثقی، الصوم، مسئلۀ 1،ص45 و 46 و 47 و 48).
2- عروة الوثقی، فصل فی النیه، مسئلۀ 12؛ توضیح المسائل مراجع، مسئلۀ 1564؛ وحید،توضیح المسائل، مسئلۀ 1572.
منبع: احکام روزه، اداره پاسخگویی به سوالات دینی آستان قدس رضوی، انتشارات قدس رضوی، 1393.
