احکام روزه قضا | نماز و روزۀ کسانی که در قطب و مانند آن هستند

پرسش :

کسی که در جایی زندگی می کند که به عنوان مثال، شش ماه از سال در آنجا روز و شش ماه از سال شب است، وظیفه اش نسبت به نماز و روزه هایش چیست؟(1)

پاسخ :
در تمام سال که در قطب یک روز و یک شب بیشتر نیست، بعید نیست فقط هفده رکعت نماز واجب باشد و روزه هم در آنجا ساقط است و وقت نماز ظهر زمانی است که روز به نصف خود برسد و نیمه شب شرعی هم زمانی است که شب به نیمۀ خودش برسد (حضرت امام).

بر فرض امکان زندگی در آنجا، بنا بر قاعده، تکلیف به نماز شبانه روزی و روزه ندارند. لذا چون تفویت مصالح لزومیه می شود، درحال اختیار نمی توان در آنجا اقامت کرد؛ ولی اگر ناچار به اقامت باشد، بنا بر احتیاط، یا باید بر طبق نزدیک ترین مکان به آنجا که شب و روز عادی دارند، عمل کند یا اوقات نماز و ماه ها را با وسایلی مثل ساعت حساب کند؛ ولی این دومی عسر و حرج دارد (آیت الله بهجت).

باید هرکدام از بلاد متوسطۀ متعارفه را که دوست دارد، انتخاب کند و طبق اوقات آن بلد عمل کند و جایز است دوازده ساعت را روز و دوازده ساعت را شب قرار دهد و طبق آن عمل کند (آیت الله مکارم).

نسبت به نماز بنا بر احتیاط واجب، باید ملاحظۀ نزدیک ترین مکان به آنجا که دارای شب و روز می باشد را داشته باشد، ولو شب یا روزش خیلی کوتاه مثلاً یک ساعت باشد، و براساس اوقات شرعی آنجا نماز بخواند؛ ولی نسبت به روزه واجب است که یا در ماه مبارک رمضان به شهر دیگری برود که بتواند در آنجا روزه بگیرد، یا آنکه بعد از ماه مبارک رمضان به شهر دیگری برود که بتواند در آنجا قضای روزه ها را انجام دهد و اگر نمی تواند و از هر دو مورد عاجز است، به جای روزه، باید فدیه بدهد و مراد از فدیه، تملیک یک مدّ طعام مثل نان به ازای هر روز که روزه نگرفته، به فقیر است (آیت الله سیستانی).

اگر می تواند هجرت کند به شهری که نماز و روزه را در وقت شرعی به جا آورد، واجب است هجرت کند و اگر نمی تواند هجرت کند، باید روزه را قضا کند و بنا بر احتیاط واجب، در هر 24 ساعت یک بار نمازهای پنج گانه را به جا آورد و قضای آن ها را نیز بعداً انجام دهد (آیت الله وحید).

اگر می تواند هجرت کند به شهری که نماز و روزه را در وقت شرعی به جا آورد، واجب است هجرت کند و اگر نمی تواند هجرت کند، بنا بر احتیاط واجب، در هر 24 ساعت یک بار نمازهای پنج گانه را به جا آورد (آیات عظام خویی و تبریزی).

در فرض مسئله، بعید نیست در نماز و روزه در بلاد مذکوره، اقرب بلاد متعارفه به محل سکنا ملاک باشد و مکلف مخیّر است درصورت اختلاف بلاد متعارفه، به هرکدام بخواهد، اخذ کند (آیت الله گلپایگانی).

ملاک را برای نماز و روزه، بلاد و شهرهای متعارفه که شب و روز آن ها تقریباً مساوی است، مثل مکه و مدینه، قرار دهد؛ یعنی نماز ظهر و عصر را بخوانند؛ شش ساعت بعد، نماز مغرب و عشا را بخوانند و یازده ساعت بعد، نماز صبح را بخواند و روزه را هم به همین ملاک بگیرد و در همین فرض می تواند ملاک را وطن و شهر خود قرار دهد؛ مثلاً اگر از تهران رفته است، با اذان ظهر تهران، نماز ظهر و عصر را بخواند و با اذان مغرب و عشا، نماز مغرب و عشا را و با اذان صبح، نماز صبح را بخواند و روزه را نیز به همین ملاک بگیرد و درعین حال، اگر سفر به آن منطقه لزومی ندارد، به مناطقی سفر کند که بتواند عبادات خود را در اوقات شرعیه انجام دهند (آیت الله فاضل).
 
پی‌نوشت:
1- عروة الوثقی، فصل فی طرق ثبوت الهلال، مسأله 10؛ خویی و تبریزی و وحید و سیستانی، منهاج الصالحین، المستحدثات، مسأله 58؛ وحید، توضیح المسائل، بخشملحقات، مسأله 2913؛گلپایگانی، مجمع المسائل، ج 1، ص128؛ فاضل، جامع المسائل، فارسی، ج 1، ص78؛ بهجت، استفتائات، ج 2، ص51.

​​​​​​​منبع: احکام روزه، اداره پاسخگویی به سوالات دینی آستان قدس رضوی، انتشارات قدس رضوی، 1393.