بررسی ضرب المثل خواهی نشوی رسوا همرنگ جماعت شو

پرسش :

آیا مَثَل «خواهی نشوی رسوا همرنگ جماعت شو» در همه جا درست است؟ یعنی باید در هر جا و هر شرایطی خودمان را مثل دیگران کنیم؟

پاسخ :
الف) اسلام از همه‌ی ما خواسته است که در زندگی تنها بر اساس عقل و دستورهای دلسوزانه‌ی پیامبرها رفتار کنیم و تحت تأثیر هوا و هوس خود یا دیگران قرار نگیریم. بنابراین دلیلی ندارد در جایی که عده‌ای برخلاف دستورهای دینی رفتار می‌کنند، ما هم همرنگ آنها شویم. آیا اگر مردم بخواهند خودشان را در آتش بیندازند ما هم باید خودمان را در آتش بیفکنیم؟

ب) کسانی که به جای خشنودی خدا رضایت این و آن را اصل قرار می‌دهند و پیوسته خودشان را همرنگ افراد بی‌دین و بی‌خرد می‌کنند، باید بدانند که در نهایت حتی رضایت افرادی را هم که از آنها پیروی می‌کنند به دست نخواهند آورد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «هر که با خشمگین کردن خدا در پی جلب خشنودی مردم باشد، خدا ستایشگر او را سرزنش کننده‌اش قرار می‌دهد.» (1)

پ) با این حال شاید بتوانیم برای ضرب‌ المثل «خواهی نشوی رسوا، همرنگ جماعت شو» یک معنای درست هم پیدا کنیم. اگر منظور مثل مذکور این باشد که باید در هر سرزمینی به آداب و رسوم عادی اهل آن سرزمین توجه کرد و در معاشرت‌ها آن آداب و رسوم را در نظر گرفت، این مثل را می‌توان پذیرفت؛ مثلاً اگر در جایی مردم برای احترام به هم کلاه از سر بر می‌دارند، اشکالی ندارد که ما هم به رسم آنها برای ادای احترام کلاهمان را از سر برداریم. در شعری منسوب به امام علی (علیه السلام) آمده است:

حسین اذا کنت فی بلده
غریبا فعاشر بآدابها (2)
ای حسین! اگر در سرزمینی غریب بودی، بر اساس آداب آنها رفتار کن.
 
در هر حال، مثل «خواهی نشوی رسوا همرنگ جماعت شو» مجوزی برای نادیده گرفتن عقل و احکام دین در زندگی نیست.
 
پی‌نوشت:
1. بحارالانوار، ج 73، ص 391.
2. بحارالانوار، ج 44، ص 266.

منبع: هفتاد و شش پرسش و پاسخ درباره اخلاق و رفتار، غلامرضا حیدری ابهری، انتشارات قدیانی، 1393.