علت تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه
پرسش :
در زمان پیامبر اسلام، مدتی بیت المقدس قبله مسلمانان بود. چه عواملی سبب شد این قبله به کعبه تغییر یابد؟
پاسخ :
1. با توجه به آیات قرآن، قبله مسلمانان در حقیقت همان کعبه (بیت الله الحرام) بود و زمانی بیت المقدس «قبله ای موقتی» برای مسلمانان معرفی شد. آیه «قَدْ نَرَی تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَهً تَرْضَاهَا...؛ نگاه های انتظارآمیز تو را به سوی آسمان (برای تعیین قبله نهایی) می بینیم! اکنون تو را به سوی قبله ای که از آن خشنود باشی، بازمی گردانیم... .» (بقره: 144) گواه بر این است که پیغمبر از گفت وگوهای یهود درباره قبله بیت المقدس ناراحت بود و پیوسته انتظار می کشید که زمان این قبله موقّتی پایان پذیرد و قبله ابدی مسلمانان را خداوند بزرگ اعلام کند.
حال باید دید چرا از ابتدا قبله اصلی یعنی «کعبه» به مسلمانان معرفی نشد. قرآن می فرماید: «... وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَهَ الَّتِی کُنتَ عَلَیْهَا إِلاَّ لِنَعْلَمَ مَنْ یَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ یَنقَلِبُ عَلَی عَقِبَیْهِ...؛ و ما آن قبله ای را که پیش از این بر آن بودی، تنها برای این قرار دادیم تا افرادی که از پیامبر پیروی می کنند، از آنها که به جاهلیت بازمی گردند مشخص شوند... .» (بقره: 143) همان گونه که پیداست، این موضوع فقط به منظور تربیت مسلمانان بود و برای پرورش روح اطاعت در افراد تازه مسلمان و پیشرفت هدف مقدس اسلام صورت گرفته است.
اعراب حجاز به ویژه اهل مکه، علاقه زیادی به سرزمین خود داشتند. بنابراین، در آغاز کار لازم بود برخلاف خواسته های نفسانی، کعبه را برای مدتی رها کنند و به سوی بیت المقدس نماز بگزارند تا تعصب های درونی آنها کشته و روح اطاعت و فرمان برداری در آنها تحکیم شود.
2. مسلمانان باید برای مدتی به سوی بیت المقدس، مرکز قدرت و پایتخت یهود، توجه کنند و عبرت بگیرند. بیت المقدس موزه عبرت جهان جایگاه عزت و ذلت بنی اسرائیل است. در بیت المقدس علل انحطاط و پیشرفت این قوم دیده می شود. بنی اسرائیل با ذلت از مصر به آنجا آمدند و با جهاد و فداکاری به عزت رسیدند و سپس بر اثر پشت پا زدن به فرمان های خدا، در سراشیبی سقوط قرار گرفتند. زندگی آنها برای تازه مسلمانان، درس عبرتی به شمار می رفت. مسلمانان باید بدانند که خانه کعبه، قدیمی ترین مرکز توحید و خداشناسی است که به دست قهرمان بزرگ توحید بنا و تعمیر شده است.
3. در آغاز اسلام، بیت المقدس، سال ها قبله مسلمانان بود. رسول خدا صلی الله علیه و آله نمی خواست کعبه را که به صورت بتخانه در آمده بود، قبله عبادت قرار دهد، ولی پس از هجرت، شرایطی پیش آمد که قبله مسلمانان از بیت المقدس به مسجدالحرام تغییر یافت. یکی از دلایل آن، زخم زبان های یهودیان به مسلمانان بود. آنان می گفتند: «شما خودتان قبله ندارید و به سوی قبله ما نماز می خوانید».
4. آیات تغییر قبله، به مسلمانان همه، تاریخ درس آزادی می دهد و یادآوری می کند که حتی در مسائل عبادی هم بار منت را نپذیرید و شرافت مندانه زندگی کنید.
منبع: پرسمان نماز، محسن محمدی، قم: انتشارات مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، 1389.
1. با توجه به آیات قرآن، قبله مسلمانان در حقیقت همان کعبه (بیت الله الحرام) بود و زمانی بیت المقدس «قبله ای موقتی» برای مسلمانان معرفی شد. آیه «قَدْ نَرَی تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَهً تَرْضَاهَا...؛ نگاه های انتظارآمیز تو را به سوی آسمان (برای تعیین قبله نهایی) می بینیم! اکنون تو را به سوی قبله ای که از آن خشنود باشی، بازمی گردانیم... .» (بقره: 144) گواه بر این است که پیغمبر از گفت وگوهای یهود درباره قبله بیت المقدس ناراحت بود و پیوسته انتظار می کشید که زمان این قبله موقّتی پایان پذیرد و قبله ابدی مسلمانان را خداوند بزرگ اعلام کند.
حال باید دید چرا از ابتدا قبله اصلی یعنی «کعبه» به مسلمانان معرفی نشد. قرآن می فرماید: «... وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَهَ الَّتِی کُنتَ عَلَیْهَا إِلاَّ لِنَعْلَمَ مَنْ یَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ یَنقَلِبُ عَلَی عَقِبَیْهِ...؛ و ما آن قبله ای را که پیش از این بر آن بودی، تنها برای این قرار دادیم تا افرادی که از پیامبر پیروی می کنند، از آنها که به جاهلیت بازمی گردند مشخص شوند... .» (بقره: 143) همان گونه که پیداست، این موضوع فقط به منظور تربیت مسلمانان بود و برای پرورش روح اطاعت در افراد تازه مسلمان و پیشرفت هدف مقدس اسلام صورت گرفته است.
اعراب حجاز به ویژه اهل مکه، علاقه زیادی به سرزمین خود داشتند. بنابراین، در آغاز کار لازم بود برخلاف خواسته های نفسانی، کعبه را برای مدتی رها کنند و به سوی بیت المقدس نماز بگزارند تا تعصب های درونی آنها کشته و روح اطاعت و فرمان برداری در آنها تحکیم شود.
2. مسلمانان باید برای مدتی به سوی بیت المقدس، مرکز قدرت و پایتخت یهود، توجه کنند و عبرت بگیرند. بیت المقدس موزه عبرت جهان جایگاه عزت و ذلت بنی اسرائیل است. در بیت المقدس علل انحطاط و پیشرفت این قوم دیده می شود. بنی اسرائیل با ذلت از مصر به آنجا آمدند و با جهاد و فداکاری به عزت رسیدند و سپس بر اثر پشت پا زدن به فرمان های خدا، در سراشیبی سقوط قرار گرفتند. زندگی آنها برای تازه مسلمانان، درس عبرتی به شمار می رفت. مسلمانان باید بدانند که خانه کعبه، قدیمی ترین مرکز توحید و خداشناسی است که به دست قهرمان بزرگ توحید بنا و تعمیر شده است.
3. در آغاز اسلام، بیت المقدس، سال ها قبله مسلمانان بود. رسول خدا صلی الله علیه و آله نمی خواست کعبه را که به صورت بتخانه در آمده بود، قبله عبادت قرار دهد، ولی پس از هجرت، شرایطی پیش آمد که قبله مسلمانان از بیت المقدس به مسجدالحرام تغییر یافت. یکی از دلایل آن، زخم زبان های یهودیان به مسلمانان بود. آنان می گفتند: «شما خودتان قبله ندارید و به سوی قبله ما نماز می خوانید».
4. آیات تغییر قبله، به مسلمانان همه، تاریخ درس آزادی می دهد و یادآوری می کند که حتی در مسائل عبادی هم بار منت را نپذیرید و شرافت مندانه زندگی کنید.
منبع: پرسمان نماز، محسن محمدی، قم: انتشارات مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، 1389.
