چگونگی تغییر قبله از بیت المقدس به سوی کعبه

پرسش :

چگونه تغییر قبله از بیت المقدس به سوی کعبه، در یک نماز انجام گرفته است؟

پاسخ :
مسئله تغییر قبله، از مسلّمات تاریخ اسلام است. در آیات و روایات نیز چگونگی آن بیان شده است. در مدینه مسجدی به نام «ذو قبلتین» وجود دارد؛ یعنی مسجدی که دو قبله در آن دیده می شود. مسلمانان در این مسجد در حال نماز، 170 درجه تغییر جهت دادند. موضوع حرکت هنگام نماز، مشکلی ایجاد نمی کند. در توضیح المسائل بیان شده که در نماز واجب، می توانیم مقداری جابه جا شویم یا در حال ضرورت، می توانیم نماز واجب را بر روی اسب، ماشین و کشتی بخوانیم. حرکت در نماز، در مقام ضرورت، اشکالی ندارد.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله هنگام تغییر قبله، از سمت شمال به سمت جنوب ایستاد. مسلمانان نیز در حال نماز حرکت کردند و کاملاً به سمت جنوب قرار گفتند.

از نظر فقه اسلامی، این مقدار راه رفتن در مقام ضرورت، اشکالی ندارد، (برای توضیح بیشتر به تفسیر نمونه، جلد 1، ذیل آیه های 143 و 144، مراجعه شود.)

البته در این باره نظریه های دیگر نیز وجود دارد. برای مثال، برخی می گویند پیامبر به تنهایی نماز می خوانده است، در این صورت تغییر قبله را یک معجزه الهی می پنداریم که به آسانی می توان پذیرفت.

مجلسی رحمه الله در کتاب لوامع صاحب قرآنی [ج 3 ص 484] می نویسد:
...پس جبرئیل دست مبارک حضرت سیدالانبیاء صلی الله علیه و آله را گرفت و روی حضرت را به جانب کعبه کرد و آنها که در عقب آن حضرت نماز می کردند، روی خود را در نماز به جانب کعبه کردند، به طوری که مردان به جای زنان رفتند و زنان به جای مردان. پس اولِ نماز ایشان به سوی بیت المقدس بود و آخر نماز ایشان به جانب کعبه.

از این گفته ها و احادیث، معلوم می شود که زن ها جایشان را با مردها عوض کردند.

نکته مهم درباره قبله که در شمار یکی از معجزه های پیامبر مطرح می شود، جهت دقیق قبله مسجد مدینه است که پیامبر، آن را بدون ابزار جهت یابی به دقت تعیین کرد.

موضوع تغییر قبله در کتاب بحارالانوار، جلد 19، صفحه 196 نیز آمده است.

​​​​​​​​​​​​​​منبع: پرسمان نماز، محسن محمدی، قم: انتشارات مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، 1389.