نماز و روزه در مناطق قطبی
پرسش :
در مناطق قطبی چگونه باید نماز و روزه خواند؟
پاسخ :
ما هنگامی که در برابر بعضی از «مادّی ها» یا افراد غیر مسلمان قرار می گیریم، می گویند چگونه اسلام یک آیین جهانی است با این دستورهای آن فقط در محیط هایی مانند محیط ما قابل اجراست؟ مثلا دستور نمازهای پنجگانه روزانه و روزه داشتن ماه مبارک رمضان در نقاط نزدیک به قطب شمال و جنوب که شب و روزهای فوق العاده طولانی دارد (در بعضی از نقاط آن شش ماه شب و شش ماه روز است) قابل اجرا نمی باشد!
همه این مسائل در احکام اسلام پیش بینی شده و حکم آن تعیین گردیده و برنامه های اسلام در تمام زمان ها و مکان ها قابل اجراست.
توضیح این که: فقهای بزرگ ما این مسأله را در کتاب های فقهی خود که بحث از جزئیّات دستورات عملی اسلام در آن می شود عنوان کرده اند.
مثلا، مرحوم آیت الله سیّد محمّد کاظم یزدی که یکی از بزرگان فقهاست، در کتاب «عروة الوثقی»[1] عین این مسأله را عنوان نموده و تأیید می کند که: «چنین اشخاصی موظّفند نماز و روزه خود را بر طبق مناطق معتدله انجام دهند».
یعنی باید ملاحظه کنند طول شب و روز در چنان فصلی (بطور متوسّط) در مناطق معتدله چه اندازه است و بر طبق آن روزه بگیرند و نمازهای پنجگانه خود را به جا آورند.
این موضوع را می توان به تعبیر دیگری که هرگونه ابهام و ایرادی را برطرف می سازد، چنین توضیح داد:
در مناطق قطبی که شب ها و روزهای طولانی دارد و گاهی تا شش ماه خورشید در آسمان هست و غروب نمی کند، در هر بیست و چهار ساعت یک مرتبه دور افق (البتّه مطابق حسّ ما) گردش می نماید.
در این گونه مناطق، حرکت خورشید به دور افق همیشه یکنواخت نیست، یعنی در همان بیست و چهار ساعت که یک مرتبه دور افق می گردد گاهی اوج می گیرد و بالا می آید و گاهی پایین می آید و در حضیض واقع می شود و به این ترتیب گاهی هوا روشن تر و گاهی کم نورتر خواهد بود.
این وضع در هر شبانه روز تکرار می گردد و اگر عکس هایی را که از حرکت آفتاب به دور افق از آن نقاط برداشته اند ملاحظه کنید، این موضوع را بخوبی مشاهده خواهید فرمود.
ساکنان مناطق قطبی[2] هنگامی که آفتاب در آسمان بالا می آید، آن را «روز» می خوانند و به کار و زندگی مشغول می شوند و هنگامی که آفتاب پایین می آید و خورشید به افق نزدیک و کم نور می شود «شب» می گویند و استراحت می نمایند.
باید توجّه داشت هنگامی که آفتاب در افق آن جا پایین می آید، در مناطق معتدله ای که روی همان نصف النّهار قرار دارند «شب حقیقی» وجود دارد.
روی این حساب، تشخیص شب و روز در آن جا آسان می شود: اگر شاخصی را روی زمین نصب کنیم، هنگامی که سایه آن به حدّاقل رسید «ظهر» و هنگامی که به حدّاکثر رسید «نیمه شب» خواهد بود و به این ترتیب مشکل به دست آوردن ظهر و نیمه شب حل می گردد.
حال اگر مقدار شب و روز مناطق معتدله را در آن موقع از سال بدانیم، مثلا بدانیم در اوّل تابستان روزها بطور متوسّط چهارده ساعت و شب ها 10 ساعت است، تکلیف نمازهای پنجگانه و روزه کاملا روشن خواهد گردید. (دقّت کنید)
بنابراین، تکلیف نماز و روزه در روزهای طولانی روشن گردید. امّا اوقاتی که شب های طولانی وجود دارد باید توجّه داشت که هوا در بیست و چهار ساعت یکنواخت نیست، گاهی تاریک و گاهی تقریباً روشن است؛ زیرا گاهی خورشید به افق نزدیک می گردد و هوایی مانند بین الطّلوعین یا کمی تاریکتر پیدا می کند و گاهی خورشید دور می شود و هوا تاریک می گردد.[3]
در این شب ها، از وضع حرکت ستارگان و فاصله آنها با افق و همچنین از وضع تاریکی و روشنی هوا، «نیمه شب» و «ظهر» را می توان تشخیص داد و با در نظر گرفتن مقدار متوسّط شب و روز مناطق معتدله، وظایف شرعی را به جا آورد.
با توضیحاتی که داده شد، روشن گردید که احکام اسلام از جمله وظیفه نماز و روزه، اختصاص به محیط معیّنی ندارد و در همه مناطق قابل اجراست.[4]
پی‌نوشت‌ها:
[1] در کتاب صوم، طریق ثبوت الهلال، مسأله 10.
[2] منظور از مناطق قطبی، نقاطی است که بالاتر از مدار 67 درجه واقع شده است، قسمتی از این نقاط مسکونی و قسمتی غیر قابل سکونت می باشد.
[3] علّت علمی این تغییر اوضاع در شب ها یا روزهای طولانی قطبی این است که «محور» زمین بر «مدار» آن عمود نیست و تقریباً بیست و سه درجه تمایل دارد.
[4] گردآوری از کتاب: پاسخ به پرسشهای مذهبی، آیة الله العظمی مکارم شیرازی، حضرت آیة الله جعفر سبحانی، نسل جوان، قم، 1388 ش، ص 393.
منبع: حوزه نت
ما هنگامی که در برابر بعضی از «مادّی ها» یا افراد غیر مسلمان قرار می گیریم، می گویند چگونه اسلام یک آیین جهانی است با این دستورهای آن فقط در محیط هایی مانند محیط ما قابل اجراست؟ مثلا دستور نمازهای پنجگانه روزانه و روزه داشتن ماه مبارک رمضان در نقاط نزدیک به قطب شمال و جنوب که شب و روزهای فوق العاده طولانی دارد (در بعضی از نقاط آن شش ماه شب و شش ماه روز است) قابل اجرا نمی باشد!
همه این مسائل در احکام اسلام پیش بینی شده و حکم آن تعیین گردیده و برنامه های اسلام در تمام زمان ها و مکان ها قابل اجراست.
توضیح این که: فقهای بزرگ ما این مسأله را در کتاب های فقهی خود که بحث از جزئیّات دستورات عملی اسلام در آن می شود عنوان کرده اند.
مثلا، مرحوم آیت الله سیّد محمّد کاظم یزدی که یکی از بزرگان فقهاست، در کتاب «عروة الوثقی»[1] عین این مسأله را عنوان نموده و تأیید می کند که: «چنین اشخاصی موظّفند نماز و روزه خود را بر طبق مناطق معتدله انجام دهند».
یعنی باید ملاحظه کنند طول شب و روز در چنان فصلی (بطور متوسّط) در مناطق معتدله چه اندازه است و بر طبق آن روزه بگیرند و نمازهای پنجگانه خود را به جا آورند.
این موضوع را می توان به تعبیر دیگری که هرگونه ابهام و ایرادی را برطرف می سازد، چنین توضیح داد:
در مناطق قطبی که شب ها و روزهای طولانی دارد و گاهی تا شش ماه خورشید در آسمان هست و غروب نمی کند، در هر بیست و چهار ساعت یک مرتبه دور افق (البتّه مطابق حسّ ما) گردش می نماید.
در این گونه مناطق، حرکت خورشید به دور افق همیشه یکنواخت نیست، یعنی در همان بیست و چهار ساعت که یک مرتبه دور افق می گردد گاهی اوج می گیرد و بالا می آید و گاهی پایین می آید و در حضیض واقع می شود و به این ترتیب گاهی هوا روشن تر و گاهی کم نورتر خواهد بود.
این وضع در هر شبانه روز تکرار می گردد و اگر عکس هایی را که از حرکت آفتاب به دور افق از آن نقاط برداشته اند ملاحظه کنید، این موضوع را بخوبی مشاهده خواهید فرمود.
ساکنان مناطق قطبی[2] هنگامی که آفتاب در آسمان بالا می آید، آن را «روز» می خوانند و به کار و زندگی مشغول می شوند و هنگامی که آفتاب پایین می آید و خورشید به افق نزدیک و کم نور می شود «شب» می گویند و استراحت می نمایند.
باید توجّه داشت هنگامی که آفتاب در افق آن جا پایین می آید، در مناطق معتدله ای که روی همان نصف النّهار قرار دارند «شب حقیقی» وجود دارد.
روی این حساب، تشخیص شب و روز در آن جا آسان می شود: اگر شاخصی را روی زمین نصب کنیم، هنگامی که سایه آن به حدّاقل رسید «ظهر» و هنگامی که به حدّاکثر رسید «نیمه شب» خواهد بود و به این ترتیب مشکل به دست آوردن ظهر و نیمه شب حل می گردد.
حال اگر مقدار شب و روز مناطق معتدله را در آن موقع از سال بدانیم، مثلا بدانیم در اوّل تابستان روزها بطور متوسّط چهارده ساعت و شب ها 10 ساعت است، تکلیف نمازهای پنجگانه و روزه کاملا روشن خواهد گردید. (دقّت کنید)
بنابراین، تکلیف نماز و روزه در روزهای طولانی روشن گردید. امّا اوقاتی که شب های طولانی وجود دارد باید توجّه داشت که هوا در بیست و چهار ساعت یکنواخت نیست، گاهی تاریک و گاهی تقریباً روشن است؛ زیرا گاهی خورشید به افق نزدیک می گردد و هوایی مانند بین الطّلوعین یا کمی تاریکتر پیدا می کند و گاهی خورشید دور می شود و هوا تاریک می گردد.[3]
در این شب ها، از وضع حرکت ستارگان و فاصله آنها با افق و همچنین از وضع تاریکی و روشنی هوا، «نیمه شب» و «ظهر» را می توان تشخیص داد و با در نظر گرفتن مقدار متوسّط شب و روز مناطق معتدله، وظایف شرعی را به جا آورد.
با توضیحاتی که داده شد، روشن گردید که احکام اسلام از جمله وظیفه نماز و روزه، اختصاص به محیط معیّنی ندارد و در همه مناطق قابل اجراست.[4]
پی‌نوشت‌ها:
[1] در کتاب صوم، طریق ثبوت الهلال، مسأله 10.
[2] منظور از مناطق قطبی، نقاطی است که بالاتر از مدار 67 درجه واقع شده است، قسمتی از این نقاط مسکونی و قسمتی غیر قابل سکونت می باشد.
[3] علّت علمی این تغییر اوضاع در شب ها یا روزهای طولانی قطبی این است که «محور» زمین بر «مدار» آن عمود نیست و تقریباً بیست و سه درجه تمایل دارد.
[4] گردآوری از کتاب: پاسخ به پرسشهای مذهبی، آیة الله العظمی مکارم شیرازی، حضرت آیة الله جعفر سبحانی، نسل جوان، قم، 1388 ش، ص 393.
منبع: حوزه نت
