فلسفه اذان و معنای کلمات آن
پرسش :
از آن جا که قرآن بر زنده کردن شعایر الهى تأکید مى‌کند، چرا اذان با کلماتى که در آن هست شروع مى‌شود، لطفاً بگویید معناى حقیقى و فلسفه این کلمات چیست؟
پاسخ :
«اذان» بر دو قسم است: 1. اذان اعلام 2. اذان نماز
اذان اعلام؛ اذانى است که در اول هر وقت - از اوقات نماز - براى باخبر کردن مسلمانان از فرا رسیدن وقت نماز، گفته مى‌شود. اذان اعلام، از شعائر اسلام است که در واقع با گفتن آن، در هر شبانه روزى چندین‌بار، اصول دعوت اسلام - دعوت به توحید، رسالت، نماز، عبادت، رستگارى و نیکوکارى - با صداى بلند اعلام مى‌شود.1
براى زنده ماندن اصول دعوت اسلام و عقائد حقّه، مستحب است این مضامین با صداى بلند و نیکو و بر بلندى گفته شود و همواره باید در بلاد مسلمین مؤذن هایى باشند که اذان بگویند. از این رو خداوند پاداش بزرگى براى «مؤذن» در آخرت قرار داده است. در روایات وارد شده که: مستحب است انسان اذان بگوید، مؤذنین را اکرام کند و به آنان حسن ظن داشته باشد.2
اذان نماز؛ اذانى است که قبل از نماز گفته مى‌شود. نماز، ارتباط انسان با خدا است و اذان مقدمه این ارتباط مى‌باشد.
آنچه در اذان آمده است، بهترین و زیباترین کلماتى هستند که مى‌شود با آن‌ها، مقدمه ارتباط با رب العالمین را فراهم کرد. اینک به مختصرى از فلسفه این کلمات ملکوتى اشاره مى‌کنیم تا ان شاءاللّه از آن بهره ببریم.
1. اللّه اکبر: اذان با چهار تکبیر - اللّه اکبر - شروع مى‌شود. با این تکبیرها به عظمت خداوند متعال اعتراف کرده؛ ضعف و قصور خود را از اقامه «نماز واقعى» به خداوند اعلام مى‌کنیم. امام صادق علیه السلام مى‌فرماید: «چون تکبیر گفتى، کوچک شمار در محضر کبریاى آن ذات مقدس از عرش تا فرش را».3
2. اشهد انْ لا اله الااللّه: این کلمه، اقرار به توحید است و این که جز خداوند، هیچ کس دیگر مستحق عبادت نیست. انسان با این اقرار لفظى، در قلب خود، توحید را اصالت مى‌بخشد؛ تا لحظاتى بعد - در مقام عمل - وارد نماز شود و فقط براى او عبادت کند.
3. اشهد انَّ محمداً رسول اللّه صلى الله علیه و آله و سلم: این نیز اعترافى است به این که، در سفر روحانى نماز، بدون تمسّک به مقام هادیان راه معرفت، نمى‌توانیم به مقصود نائل شویم:«قُل ان کُنتُم تُحِبُّونَ اللّٰهَ فَاتَّبِعُونى یُحْبِبکُمُ اللّٰهُ؛4 بگو: «اگر خدا را دوست مى‌دارید، از من پیروى کنید تا خدا نیز شما را دوست بدارد.»
4. اشهد انّ علیاً ولى اللّه: نماز بى ولایت ولى اللّه، مقبول نیست. امام باقر علیه السلام مى‌فرماید:
«اگر کسى شب‌ها را به عبادت قیام کند و روزها را روزه بگیرد و تمام مالش را تصدق دهد و در تمام عمر حج به جا آورد، امّا ولایت ولىّ اللّه را نشناسد، تا موالات او کند و همه اعمالش به راهنمایى او باشد، براى او پیش خدا ثوابى نیست و از اهل ایمان نیز محسوب نمى‌شود» این نکته شایان توجه است که این جمله جزء اذان و اقامه نیست، و براى تبرّک گفته مى‌شود؛ همانند صلواتى که پس از شهادت به رسالت پیامبر خدا ذکر مى‌شود.
5. حىّ على الصلوة، حى على الفلاح، حى على خیر العمل: وقتى انسان با گفتن تکبیرها عظمت حق را توصیف نمود و با شهادت دادن به توحید، او را به وحدانیت و الوهیت توصیف کرد و با شهادت به رسالت، براى خود رفیق راه و مصاحب انتخاب کرد، و سپس با تمسک به مقام ولایت، عبادت را کامل کرد؛ اینک وقت آن است که قواى خود را براى نماز مهیّا کند و به سوى آن بشتابد.5
پی‌نوشت‌ها:
(1). بحارالانوار، ج 81، ص 103
(2). وسائل‌الشیعه، شیخ حرّ عاملى، ج 5، ص 371-410
(3). محجة‌البیضاء، فیض کاشانى، ج 1، ص 385
(4). آل‌عمران/ 31
(5). ر.ک: امام خمینى، آداب الصلوة، ص 125-142
منبع: پرسمان قرآنی فلسفه احکام، سید علی هاشمی نشلجی، نشر جمال، 1390.
«اذان» بر دو قسم است: 1. اذان اعلام 2. اذان نماز
اذان اعلام؛ اذانى است که در اول هر وقت - از اوقات نماز - براى باخبر کردن مسلمانان از فرا رسیدن وقت نماز، گفته مى‌شود. اذان اعلام، از شعائر اسلام است که در واقع با گفتن آن، در هر شبانه روزى چندین‌بار، اصول دعوت اسلام - دعوت به توحید، رسالت، نماز، عبادت، رستگارى و نیکوکارى - با صداى بلند اعلام مى‌شود.1
براى زنده ماندن اصول دعوت اسلام و عقائد حقّه، مستحب است این مضامین با صداى بلند و نیکو و بر بلندى گفته شود و همواره باید در بلاد مسلمین مؤذن هایى باشند که اذان بگویند. از این رو خداوند پاداش بزرگى براى «مؤذن» در آخرت قرار داده است. در روایات وارد شده که: مستحب است انسان اذان بگوید، مؤذنین را اکرام کند و به آنان حسن ظن داشته باشد.2
اذان نماز؛ اذانى است که قبل از نماز گفته مى‌شود. نماز، ارتباط انسان با خدا است و اذان مقدمه این ارتباط مى‌باشد.
آنچه در اذان آمده است، بهترین و زیباترین کلماتى هستند که مى‌شود با آن‌ها، مقدمه ارتباط با رب العالمین را فراهم کرد. اینک به مختصرى از فلسفه این کلمات ملکوتى اشاره مى‌کنیم تا ان شاءاللّه از آن بهره ببریم.
1. اللّه اکبر: اذان با چهار تکبیر - اللّه اکبر - شروع مى‌شود. با این تکبیرها به عظمت خداوند متعال اعتراف کرده؛ ضعف و قصور خود را از اقامه «نماز واقعى» به خداوند اعلام مى‌کنیم. امام صادق علیه السلام مى‌فرماید: «چون تکبیر گفتى، کوچک شمار در محضر کبریاى آن ذات مقدس از عرش تا فرش را».3
2. اشهد انْ لا اله الااللّه: این کلمه، اقرار به توحید است و این که جز خداوند، هیچ کس دیگر مستحق عبادت نیست. انسان با این اقرار لفظى، در قلب خود، توحید را اصالت مى‌بخشد؛ تا لحظاتى بعد - در مقام عمل - وارد نماز شود و فقط براى او عبادت کند.
3. اشهد انَّ محمداً رسول اللّه صلى الله علیه و آله و سلم: این نیز اعترافى است به این که، در سفر روحانى نماز، بدون تمسّک به مقام هادیان راه معرفت، نمى‌توانیم به مقصود نائل شویم:«قُل ان کُنتُم تُحِبُّونَ اللّٰهَ فَاتَّبِعُونى یُحْبِبکُمُ اللّٰهُ؛4 بگو: «اگر خدا را دوست مى‌دارید، از من پیروى کنید تا خدا نیز شما را دوست بدارد.»
4. اشهد انّ علیاً ولى اللّه: نماز بى ولایت ولى اللّه، مقبول نیست. امام باقر علیه السلام مى‌فرماید:
«اگر کسى شب‌ها را به عبادت قیام کند و روزها را روزه بگیرد و تمام مالش را تصدق دهد و در تمام عمر حج به جا آورد، امّا ولایت ولىّ اللّه را نشناسد، تا موالات او کند و همه اعمالش به راهنمایى او باشد، براى او پیش خدا ثوابى نیست و از اهل ایمان نیز محسوب نمى‌شود» این نکته شایان توجه است که این جمله جزء اذان و اقامه نیست، و براى تبرّک گفته مى‌شود؛ همانند صلواتى که پس از شهادت به رسالت پیامبر خدا ذکر مى‌شود.
5. حىّ على الصلوة، حى على الفلاح، حى على خیر العمل: وقتى انسان با گفتن تکبیرها عظمت حق را توصیف نمود و با شهادت دادن به توحید، او را به وحدانیت و الوهیت توصیف کرد و با شهادت به رسالت، براى خود رفیق راه و مصاحب انتخاب کرد، و سپس با تمسک به مقام ولایت، عبادت را کامل کرد؛ اینک وقت آن است که قواى خود را براى نماز مهیّا کند و به سوى آن بشتابد.5
پی‌نوشت‌ها:
(1). بحارالانوار، ج 81، ص 103
(2). وسائل‌الشیعه، شیخ حرّ عاملى، ج 5، ص 371-410
(3). محجة‌البیضاء، فیض کاشانى، ج 1، ص 385
(4). آل‌عمران/ 31
(5). ر.ک: امام خمینى، آداب الصلوة، ص 125-142
منبع: پرسمان قرآنی فلسفه احکام، سید علی هاشمی نشلجی، نشر جمال، 1390.
