ترتیل قرآن کریم از دیدگاه روایات

پرسش :

ترتیل قرآن در روایات اسلامى چگونه تفسیر شده است؟

پاسخ :
در تفسیر «ترتیل» روایاتى از معصومین (علیهم السلام) نقل شده که هر کدام به یکى از ابعاد وسیع آن اشاره مى کند.

در حدیثى از امیر مؤمنان على (علیه السلام) مى خوانیم: «بَیِّنْهُ بَیاناً وَ لا تَهُذُّهُ هَذَّا الشِّعْر، وَ لا تَنْثُرْهُ نَثْرَ الرَّمْلِ، وَ لکِنْ أَقْرِعْ بِهِ الْقُلُوبَ الْقاسِیَةَ، وَ لا یَکُونَنَّ هَمُّ أَحَدِکُمْ آخِرَ السُّورَةِ»؛
(آن را به طور روشن بیان کن، نه مانند اشعار سریع و پشت سر هم بخوان، و نه مانند دانه هاى شن آن را پراکنده ساز، لکن چنان بخوان که دل هاى سنگین را با آن بکوبى و بیدار کنى، هرگز هدف شما این نباشد که حتماً به آخر سوره برسید(مهم آن است که محتواى آیات را درک کنید)).(1)

در حدیث دیگرى از امام صادق (علیه السلام) در تفسیر «ترتیل» مى خوانیم: «إِذَا مَرَرْتَ بِآیَة فِیهَا ذِکْرُ الْجَنَّةِ فَاسْأَلِ اللَّهَ الْجَنَّةَ، وَ إِذَا مَرَرْتَ بِآیَة فِیهَا ذِکْرُ النَّارِ فَتَعَوَّذْ بِاللَّهِ مِنَ النَّارِ»؛
(وقتى از کنار آیه اى مى گذرى که در آن نامى از بهشت است توقف کن و از خدا بهشت را بطلب (و خود را براى آن بساز) و هنگامى که از آیه اى مى گذرى که در آن نام دوزخ است از آن به خدا پناه بر(و خویشتن را از آن دور دار)).(2)

و در روایت دیگرى امام صادق (علیه السلام) آمده که در تفسیر «ترتیل» فرمودند: «هُوَ أَنْ تَتَمَکَّثَ فِیهِ وَ تُحَسِّنَ بِهِ صَوْتَکَ»؛
(ترتیل آن است که در آیات مکث کنى، و با صداى خوب آن را بخوانى).(3)

و نیز در حدیث دیگرى از همان حضرت چنین نقل شده: «إِنَّ الْقُرْآنَ لا یُقْرَأُ هَذْرَمَةً، وَ لَکِنْ یُرَتَّلُ تَرْتِیلاً، فَإِذَا مَرَرْتَ بِآیَة فِیها ذِکْرُ النَّارِ وَقَفْتَ عِنْدَها وَ تَعَوَّذْتَ بِاللَّهِ مِنَ النَّار»؛
(قرآن را سریع و تند نباید خواند، بلکه باید با ترتیل خوانده شود، هر گاه از آیه اى مى گذرى که در آن سخنى از دوزخ است مى ایستى، و از آتش دوزخ به خدا پناه مى برى).(4)

و بالاخره در حالات پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله) نقل شده است که آن حضرت آیات را از یکدیگر جدا مى کرد، و صداى خود را مى کشید.(5)

این روایات و روایات دیگرى که به همین معنى در «اصول کافى»، «نور الثقلین» و «درّ المنثور» و سایر کتب حدیث و تفسیر نقل شده همگى گواه بر این حقیقت است که: نباید آیات قرآن را به عنوان الفاظى خالى از محتوا و پیام تلاوت کرد، بلکه باید به تمام امورى که تأثیر آن را در خواننده و شنونده عمیق مى سازد توجه داشت، و فراموش نکرد که: این پیام، الهى، و هدف تحقق بخشیدن به محتواى آن است. ولى متأسفانه امروزه بسیارى از مسلمانان از این واقعیت فاصله گرفته و از قرآن تنها به الفاظى اکتفا نموده اند و همتشان فقط ختم سوره و ختم قرآن است، بى آن که بدانند این آیات براى چه نازل شده؟ و چه پیامى را ابلاغ مى کند؟ درست است که الفاظ قرآن نیز محترم، و خواندن آن داراى فضیلت است، ولى نباید فراموش کرد که این الفاظ و تلاوت مقدمه بیان محتوا است.

پی‌نوشت‌ها:
(1). مجمع البیان، جلد 10، صفحه 378؛ این حدیث در اصول کافى، جلد 2، باب ترتیل القرآن بالصوت الحسن، و کتب دیگر با مختصر تفاوتى نیز آمده است‏.
(2). همان.
(3). همان.
(4). نور الثقلین، جلد 5، صفحه 447.
(5). مجمع البیان، جلد 10، صفحه 378.

منبع: تفسیر نمونه، آیت الله العظمی مکارم شیرازی، انتشارات دارالکتب الإسلامیۀ، چاپ بیست و هشتم، ج 25، ص 175.