مبارزه اسلام با جهل و بی تفاوتی نسبت به تعلیم قرآن
پرسش :
اسلام چگونه با جهل و بی تفاوتی نسبت به تعلیم قرآن مبارزه کرده است؟
پاسخ :
کسی که یادگیری قرآن برای او دشوار است، چنانچه دشواری را تحمل کرده و آن را یاد بگیرد، اجرش دو برابر خواهد بود و اگر حفظ و یادگیری قرآن برای او آسان است یک اجر می برد. امام صادق(سلام الله علیه) طبق این نقل فرمود: «إِنَّ الَّذِی یُعَالِجُ الْقُرْآنَ وَ یَحْفَظُهُ بِمَشَقَّةٍ مِنْهُ وَ قِلَّةِ حِفْظٍ لَهُ أَجْرَان».(1) و نیز آن حضرت در جای دیگر فرمودند: «یَنْبَغِی لِلْمُؤْمِنِ أَنْ لَا یَمُوتَ حَتَّى یَتَعَلَّمَ الْقُرْآنَ أَوْ یَکُونَ فِی تَعْلِیمِهِ»(2)؛ (شایسته نیست که مؤمن بمیرد و قرآن را یاد نگیرد، او باید در تلاش باشد تا قرآن را بیاموزد).
همان طور که رزمنده در میدان نبرد یکی از سه حال را دارد، رزمنده در نبرد با جهل یا سایر رذایل نفسانی هم یکی از سه حالت را دارد: زیرا او در میدان جنگ یا شکست می خورد، اعمّ از اینکه فرار کند یا اسیر شود؛ یا پیروز می شود؛ یا در همان صحنه نبرد، شربت شهادت می نوشد. در جنگ با جهل و دشمن درونی هم انسان این سه حالت را دارد: یا اسیر می شود یا شهید یا فاتح. اگر کسی در برابر خواسته ها و رذایل نفسانی تسلیم شد، اسیر هوس شده است. بعضی می گویند، هر چه دلم می خواهد انجام می دهم؛ معلوم می شود او در میدان نبرد علیه کفر و جهل درونی، گریخته است و همین فرار کردن هم [در حقیقت و در باطن] به دام کفر افتادن و اسیر شدن است. اگر در برابر حق ایستادگی کردیم، در جنگ با هوس شکست خورده و اسیریم. مانند اینکه کسی اعتراض حقی کرد؛ ولی ما در برابر اعتراض او، عکس العمل حادّی نشان دادیم. از این رو کسی که همواره سعی کند به دام خواسته ها و رذایل نفسانی که او را به گناه وادار می کنند، نیفتد و در همین حالت بمیرد، در میدان جنگ با دشمن درونی «شهید» است و اگر همه رذایل را رام کرده، به طوری که دیگر در درون او وصفی نیست که او را برنجاند و او را به خود متوجه کند، این شخص در میدان جهاد اکبر فاتح است.
برای هر کسی شیطانی وجود دارد، رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «لَیْس مِنْکُمْ مِنْ أَحَدٍ إِلَّا وَ لَهُ شَیْطَانٌ قَالُوا وَ أَنْتَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ وَ أَنَا إِلَّا أَنَّ اللَّهَ أَعَانَنِی عَلَیْهِ فَأَسْلَمَ».(3) حال آیا ما در این میدان نبرد، پیروزیم یا لااقل شهید؟ یا خدای ناکرده، به ذلت گناه تن می دهیم که هیچ ذلّتی بدتر از ذلّت گناه نیست؟ لذا معصوم(سلام الله علیه) فرمود: «اگر انسان با جهل مبارزه کند و قرآن را یاد بگیرد تا جهل را رام کرده باشد، بدیهی است که در این جهاد اکبر فاتح شده است یا اگر در حین یادگیری بمیرد، مانند کسی که در میدان کشته شود شهید است».
اینکه در روایات آمده است اگر کسی در بستر بیماری بمیرد، وقتی به احکام حق معتقد باشد شهید است(4)، برای آن است که در میدان جنگ با هوس، تسلیم نشده است. اگر توفیق پیدا نکرد که همه امیال نفسانی را رام کند، حتماً به این درجه رسیده است که تسلیم آنها نشود. از این رو حضرت فرمود: «یَنْبَغِی لِلْمُؤْمِنِ أَنْ لَا یَمُوتَ حَتَّى یَتَعَلَّمَ الْقُرْآنَ أَوْ یَکُونَ فِی تَعْلِیمِهِ»(5) انسان سعی کند در نبرد با جهل یا فاتح و یا شهید شود و هرگز خود را اسیر جهل نکند. البته اگر کسی قرآن را یاد بگیرد؛ ولی بعد در اثر بی اعتنایی فراموش کند، احیاناً از ارتقا به درجات عالیه باز خواهد ماند. روایات مبسوطی نیز در این باره وارد شده است.(6)
پی‌نوشت‌ها:
(1). الکافی، کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، محقق/ مصحح: غفارى، على اکبر و آخوندى، محمد، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1407 قمری، چاپ: چهارم، ج 2، ص 606، باب (من یتعلم القرآن بمشقة).
(2). همان، ص 607، باب (من یتعلم القرآن بمشقة).
(3). «کسی از شما نیست جز اینکه شیطانی قرین و همراه بلکه مسلّط بر اوست. پرسیدند: حتی بر شما. فرمود: بلی و لیکن، خداوند مرا مسلّط بر شیطان نمود» (المحجة البیضاء فی تهذیب الإحیاء، فیض کاشانى، ملا محسن، تصحیح/ تعلیق: غفارى، على اکبر، مؤسسه انتشارات اسلامى جامعه مدرسین، قم، 1417 قمری، چاپ: چهارم، ج 5، ص 49).
(4). الأمالی، مفید، محمد بن محمد، محقق/ مصحح: استاد ولى، حسین و غفارى، على اکبر، کنگره شیخ مفید، قم، 1413 قمری، چاپ: اول، ص 60.
(5). الکافی، همان، ج 2، ص 607، باب (من یتعلم القرآن بمشقة).
(6). همان.
منبع: حکمت عبادات، جوادی آملی، عبدالله، محقق: شفیعی، حسین، مرکز نشر اسراء، قم، 1388 شمسی، چاپ: پانزدهم، ص 202.
کسی که یادگیری قرآن برای او دشوار است، چنانچه دشواری را تحمل کرده و آن را یاد بگیرد، اجرش دو برابر خواهد بود و اگر حفظ و یادگیری قرآن برای او آسان است یک اجر می برد. امام صادق(سلام الله علیه) طبق این نقل فرمود: «إِنَّ الَّذِی یُعَالِجُ الْقُرْآنَ وَ یَحْفَظُهُ بِمَشَقَّةٍ مِنْهُ وَ قِلَّةِ حِفْظٍ لَهُ أَجْرَان».(1) و نیز آن حضرت در جای دیگر فرمودند: «یَنْبَغِی لِلْمُؤْمِنِ أَنْ لَا یَمُوتَ حَتَّى یَتَعَلَّمَ الْقُرْآنَ أَوْ یَکُونَ فِی تَعْلِیمِهِ»(2)؛ (شایسته نیست که مؤمن بمیرد و قرآن را یاد نگیرد، او باید در تلاش باشد تا قرآن را بیاموزد).
همان طور که رزمنده در میدان نبرد یکی از سه حال را دارد، رزمنده در نبرد با جهل یا سایر رذایل نفسانی هم یکی از سه حالت را دارد: زیرا او در میدان جنگ یا شکست می خورد، اعمّ از اینکه فرار کند یا اسیر شود؛ یا پیروز می شود؛ یا در همان صحنه نبرد، شربت شهادت می نوشد. در جنگ با جهل و دشمن درونی هم انسان این سه حالت را دارد: یا اسیر می شود یا شهید یا فاتح. اگر کسی در برابر خواسته ها و رذایل نفسانی تسلیم شد، اسیر هوس شده است. بعضی می گویند، هر چه دلم می خواهد انجام می دهم؛ معلوم می شود او در میدان نبرد علیه کفر و جهل درونی، گریخته است و همین فرار کردن هم [در حقیقت و در باطن] به دام کفر افتادن و اسیر شدن است. اگر در برابر حق ایستادگی کردیم، در جنگ با هوس شکست خورده و اسیریم. مانند اینکه کسی اعتراض حقی کرد؛ ولی ما در برابر اعتراض او، عکس العمل حادّی نشان دادیم. از این رو کسی که همواره سعی کند به دام خواسته ها و رذایل نفسانی که او را به گناه وادار می کنند، نیفتد و در همین حالت بمیرد، در میدان جنگ با دشمن درونی «شهید» است و اگر همه رذایل را رام کرده، به طوری که دیگر در درون او وصفی نیست که او را برنجاند و او را به خود متوجه کند، این شخص در میدان جهاد اکبر فاتح است.
برای هر کسی شیطانی وجود دارد، رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «لَیْس مِنْکُمْ مِنْ أَحَدٍ إِلَّا وَ لَهُ شَیْطَانٌ قَالُوا وَ أَنْتَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ وَ أَنَا إِلَّا أَنَّ اللَّهَ أَعَانَنِی عَلَیْهِ فَأَسْلَمَ».(3) حال آیا ما در این میدان نبرد، پیروزیم یا لااقل شهید؟ یا خدای ناکرده، به ذلت گناه تن می دهیم که هیچ ذلّتی بدتر از ذلّت گناه نیست؟ لذا معصوم(سلام الله علیه) فرمود: «اگر انسان با جهل مبارزه کند و قرآن را یاد بگیرد تا جهل را رام کرده باشد، بدیهی است که در این جهاد اکبر فاتح شده است یا اگر در حین یادگیری بمیرد، مانند کسی که در میدان کشته شود شهید است».
اینکه در روایات آمده است اگر کسی در بستر بیماری بمیرد، وقتی به احکام حق معتقد باشد شهید است(4)، برای آن است که در میدان جنگ با هوس، تسلیم نشده است. اگر توفیق پیدا نکرد که همه امیال نفسانی را رام کند، حتماً به این درجه رسیده است که تسلیم آنها نشود. از این رو حضرت فرمود: «یَنْبَغِی لِلْمُؤْمِنِ أَنْ لَا یَمُوتَ حَتَّى یَتَعَلَّمَ الْقُرْآنَ أَوْ یَکُونَ فِی تَعْلِیمِهِ»(5) انسان سعی کند در نبرد با جهل یا فاتح و یا شهید شود و هرگز خود را اسیر جهل نکند. البته اگر کسی قرآن را یاد بگیرد؛ ولی بعد در اثر بی اعتنایی فراموش کند، احیاناً از ارتقا به درجات عالیه باز خواهد ماند. روایات مبسوطی نیز در این باره وارد شده است.(6)
پی‌نوشت‌ها:
(1). الکافی، کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، محقق/ مصحح: غفارى، على اکبر و آخوندى، محمد، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1407 قمری، چاپ: چهارم، ج 2، ص 606، باب (من یتعلم القرآن بمشقة).
(2). همان، ص 607، باب (من یتعلم القرآن بمشقة).
(3). «کسی از شما نیست جز اینکه شیطانی قرین و همراه بلکه مسلّط بر اوست. پرسیدند: حتی بر شما. فرمود: بلی و لیکن، خداوند مرا مسلّط بر شیطان نمود» (المحجة البیضاء فی تهذیب الإحیاء، فیض کاشانى، ملا محسن، تصحیح/ تعلیق: غفارى، على اکبر، مؤسسه انتشارات اسلامى جامعه مدرسین، قم، 1417 قمری، چاپ: چهارم، ج 5، ص 49).
(4). الأمالی، مفید، محمد بن محمد، محقق/ مصحح: استاد ولى، حسین و غفارى، على اکبر، کنگره شیخ مفید، قم، 1413 قمری، چاپ: اول، ص 60.
(5). الکافی، همان، ج 2، ص 607، باب (من یتعلم القرآن بمشقة).
(6). همان.
منبع: حکمت عبادات، جوادی آملی، عبدالله، محقق: شفیعی، حسین، مرکز نشر اسراء، قم، 1388 شمسی، چاپ: پانزدهم، ص 202.
